Jan Józef Szczepański

Jan Józef Szczepański (ur. 12 stycznia 1919 w Warszawie, zm. 20 lutego 2003 w Krakowie) – polski pisarz, reporter, eseista, scenarzysta filmowy i tłumacz, taternik, podróżnik. Był prezesem Związku Literatów Polskich i Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

Ojcem był Aleksander Szczepański, urzędnik konsularny. Z wykształcenia był orientalistą.

Uczestniczył w kampanii wrześniowej 1939 r., w 1941 r. wstąpił do Związku Jaszczurczego (od 1942 r. – NSZ) i pracował w komórce wywiadu aż do 1943 r., kiedy został żołnierzem AK, w 1944 r. walczył w partyzantce. Temu okresowi poświęcił swoją prozę wojenną: opowieść o wrześniowej klęsce (Polska jesień) i opowiadania partyzanckie (Buty), w których mierzy się krytycznie z legendą „leśnych ludzi”. Tematyka wojenna znalazła się też w scenariuszach do filmów Stanisława Różewicza (Westerplatte i Wolne miasto).

Po wojnie związał się z „Tygodnikiem Powszechnym” (w latach 1947-1953 był członkiem redakcji), Był ostatnim prezesem rozwiązanego przez władze stanu wojennego Związku Literatów Polskich (ten okres udokumentował w książce Kadencja). Był zapalonym taternikiem. W 1955 r. przetłumaczył książkę Johna Hunta „Zdobycie Mount Everestu”. Jeden z założycieli Polskiego Porozumienia Niepodległościowego. W 1978 podpisał również deklarację założycielską Towarzystwa Kursów Naukowych.

Tłumaczył na polski m.in. prozę Conrada i Greene’a, Bajki murzyńskie.

Sygnatariusz:

• (1975 r.) Listu 59
• Maj 1981 listu intelektualistów w obronie braci Jerzego i Ryszarda Kowalczyków.

W kwietniu 1997 r. za książkę Jeszcze nie wszystko uhonorowany został Nagrodą Krakowska Książka Miesiąca.

W 2001 roku został laureatem nagrody literackiej polskiego PEN Clubu im. Jana Parandowskiego.

Andrzej Werner przypisuje Szczepańskiego do odrębnego nurtu w polskiej literaturze, „programowo odrzucającego ideowe, a już zwłaszcza doktrynalne spory”, skupiającego „pisarzy zwróconych ku życiu, ludzkiej rzeczywistości bez pośredniczącej roli idei, nie wysuwających na plan pierwszy swoich sądów, poglądów i postulatów, usuwających się w cień, by uwypuklić to, co istnieje niezależnie od wyobrażeń podmiotu, obserwujących życie w jego rzeczywistych historycznych wymiarach, by odnaleźć w nim uniwersalne cechy ludzkie, może ślad transcendencji, może tęsknotę za nim”.

Twórczość

• Portki Odysa (powieść) Warszawa: Czytelnik, 1954
• Polska jesień (powieść) Kraków, WL, 1955
• Buty i inne opowiadania, Kraków: WL, 1956
• Pojedynek (powieść) Kraków: WL, 1957
• Tombakowy pierścionek i inne opowiadania (współautor: B. Mańkowski), Warszawa: Czytelnik, 1957
• Dzień bohatera (opowiadania) Warszawa: Czytelnik, 1959
• Zatoka białych niedźwiedzi (reportaż) Kraków: WL, 1960
• Motyl (opowiadania) Warszawa: Czytelnik, 1962
• Do raju i z powrotem (reportaże), Warszawa: Czytelnik, 1964
• Czarne i białe (reportaże), Kraków: WL, 1965
• Ikar (powieść), Warszawa: Czytelnik, 1966
• Wyspa, Warszawa: Czytelnik, 1968
• Świat wielu czasów. Wrażenia z podróży do ameryki południowej, Kraków: WL, 1969
• Koniec westernu (reportaże), Warszawa: Czytelnik, 1971
• Opowiadania dawne i dawniejsze, Kraków: WL, 1973
• Rafa (opowiadania), Warszawa: Czytelnik, 1974
• Przed nieznanym trybunałem (eseje), Warszawa: Czytelnik, 1975
• Kipu (powieść), Kraków: WL, 1978
• Autograf (opowiadania i dramat), Warszawa: Czytelnik, 1979
• Trzy podróże (reportaże), Kraków: WL, 1981
• Trzy czerwone róże (opowiadania), Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1982
• Nasze nie nasze (reportaże), Kraków: Znak, 1984
• Kadencja (wspomnienia), Kraków: Oficyna Literacka, 1986
• Kapitan (powieść), Paryż: Libella, 1986
• Ultima thule (opowiadania), Warszawa: Czytelnik, 1987
• Maleńka encyklopedia totalizmu, Kraków: Znak, 1990
• Historyjki (opowiadania), Warszawa: Czytelnik, 1990
• Mija dzień (opowiadania), Kraków: WL, 1994
• Jeszcze nie wszystko (opowiadania), Kraków: Baran i Suszczyński
• Wszyscy szukamy (eseje), Warszawa: Biblioteka „Więzi”, 1998
• Obiady przy świecach (wybór opowiadań), Rosner & Wspólnicy, 2003
• Dziennik (dzienniki) T. I 1945-1956, Kraków: WL, 2009; T. II 1957-1963, Kraków: WL, 2011; T. III 1964-1972, Kraków: WL, 2014;