Paweł Cyms

Paweł Kazimierz Cyms (ur. 2 marca 1894 w Pawłowie, zm. 13 listopada 1949 w Bystrej) – polski działacz niepodległościowy w okresie międzywojennym, uczestnik powstania wielkopolskiego i III powstania śląskiego, kapitan piechoty Wojska Polskiego.

Wczesne lata

Pochodził z rodziny nauczycielskiej, jego ojcem był Leon, a matką – Paulina z Komorowskich. Był uczniem gimnazjum w Gnieźnie, gdzie wstąpił do tajnej organizacji samokształceniowo niepodległościowej Towarzystwa Tomasza Zana, a w 1914 roku zdał maturę. Następnie uczęszczał do seminarium duchownego w Poznaniu. Jego edukację przerwała niemiecka służba wojskowa, którą rozpoczął w 1915 roku – został powołany w wyniku zapotrzebowania spowodowanego przez I wojnę światową. Jako żołnierz niemiecki brał udział w walkach na froncie wschodnim i zachodnim. W tym czasie dosłużył się stopnia podporucznika, kończąc w 1917 szkołę oficerską w Blederitz (niedaleko Magdeburga).

Służba w wojsku polskim

Po powrocie do Wielkopolski, po zakończeniu wojny, wszedł w skład Polskiej Organizacji Wojskowej zaboru pruskiego, a konkretnie jej oddziału działającego w Gnieźnie. Gdy wybuchło powstanie wielkopolskie, był jednym z dowodzących wyzwalaniem tego miasta. Potem oddziały pod jego komendą zajęły Trzemeszno, Mogilno i Strzelno oraz Kruszwicę. Następnie brał udział w zdobywaniu Inowrocławia, będąc dowódcą tej akcji. Wbrew zakazowi kontynuowania walki, wydanemu przez NRL, podjął zwycięski szturm na Inowrocław. Był on głównym autorem działań powstańczych, dzięki którym zdobyto tereny zachodnich Kujaw.

Dzięki jego staraniom w Inowrocławiu powstały dwa bataliony piechoty, które później przekształciły się w 1 i 2 pułk grenadierów kujawskich. Zostały utworzone także batalion zapasowy i pluton artylerii. W 1920 roku został awansowany na stopień kapitana. Rok później został przeniesiony na Śląsk, gdzie objął stanowisko komendanta wojskowego powiatu zabrzańskiego. Brał udział w III powstaniu śląskim, jako jeden z dowódców oddziałów powstańczych. Jego żołnierze zdobyli m.in. Bierawę.

Działalność cywilna i powrót do służby

Po zakończeniu działań wojennych rozpoczął studia prawno-ekonomiczne. Jednak w 1923 roku przerwał je. Następnie w 1923 roku podjął pracę w gdańskiej firmie spedycyjnej. Później otrzymał posadę w gdańskiej filii Banku Handlowego w Warszawie. Do 1926 roku był także zarządcą gospodarstwa rolnego w Modliborzycach (niedaleko Inowrocławia).

W 1928 wrócił do służby wojskowej i przydzielony został do 59 Pułku Piechoty Wielkopolskiej w Inowrocławiu. Następnie w 1934 roku rozpoczął pracę w Oddziale II Sztabu Głównego w Warszawie. W 1931 roku ożenił się z Marią Krawczak (z tego małżeństwa miał dwójkę dzieci: Barbarę i Janusza). W tym czasie zamieszkiwał już w Bystrej (niedaleko Bielska-Białej).

Po wybuchu II wojny światowej, został ponownie powołany do wojska. Został oficerem operacyjnym 80 pułku piechoty. W czasie kampanii wrześniowej był I adiutantem 179 Pułku Piechoty (Rezerwowego) 50 DP. Po bitwie pod Kockiem dostał się do niemieckiej niewoli i trafił do obozu w Radomiu. Wkrótce został z niego zwolniony, lecz w 1940 roku został ponownie aresztowany. Tym razem trzymano go w więzieniu w Bielsku-Białej. Tam spędził 4 miesiące. Po wypuszczeniu na wolność mieszkał w Krośnie, a potem w Kalwarii Zebrzydowskiej (od maja 1941 roku). Tam zajmował się pracą sekretarza spółdzielni stolarskiej. W tym czasie działał w AK.

Po wojnie przeprowadził się do rodzinnego miasta, Gniezna. Mieszkał tam od 1945 roku. Trzy lata później przeniósł się na Ziemie Odzyskane, do Szczecina, gdzie zatrudniony został w Spedycji Morskiej „Polska Bandera”. Następnie znów trafił do Bystrej. Tam zmarł i został pochowany.

Ekshumowane 21 grudnia 2013 roku szczątki przewieziono najpierw do Inowrocławia, gdzie bohaterowi walk o wolność Polski na wielu frontach oddano cześć. 27 grudnia 2013 trafiły do Gniezna, by w asyście tłumów Gnieźnian, wielce uroczyście i z honorami wojskowymi, trumna ze szczątkami kpt. Pawła Cymsa ostatecznie złożona została do grobu w kwaterze "Akropolu Bohaterów" cmentarza św. Piotra i Pawła.

W powstaniu wielkopolskim brali udział także jego dwaj bracia: Adolf (1897-1919) poległ w czasie walk, a Leon (1885-1931) był kapelanem II kompanii grodziskiej.

Był odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (1921), Krzyżem Niepodległości z Mieczami, Krzyżem Walecznych 4-krotnie, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-1921, Śląskim Krzyżem Powstańczym.