Powiedz o tym miejscu
pl

Kampania wrześniowa: bitwa pod Kockiem 1939

Nie ma jeszcze zdjęć z wydarzenia. Dodaj zdjęcie!
Data wydarzenia:
02.10.1939

Bitwa pod Kockiem – bitwa kampanii wrześniowej, stoczona od 2 do 6 października 1939 pomiędzy oddziałami polskiej Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Polesie" gen. Kleeberga a niemieckimi oddziałami XIV Korpusu Zmotoryzowanego gen. von Wietersheima. Taktycznie bitwa była zwycięska dla Polaków, jednak strategicznie wygrali Niemcy. Była to ostatnia bitwa kampanii wrześniowej stoczona przez regularne wojsko.

Przed bitwą

SGO "Polesie", która zorganizowana została w połowie września z nadwyżek rezerwistów i ochotników oraz poleskich oddziałów, otrzymała zadanie polegające na osłonie od północy sił koncentrujących się we wschodniej części Polski. Drugim zadaniem była osłona Polesia. Po walkach z niemiecką 2 DZmot pod Kobryniem, toczonych w dniach 16-18 września grupa ruszyła w okolice Kamienia Koszyrskiego, skąd zamierzała przez Włodawę dotrzeć do oblężonej Warszawy. Wobec kapitulacji stolicy dowództwo grupy postanowiło opanować składy amunicji w Dęblinie i przedostać się w Góry Świętokrzyskie.

29 września SGO "Polesie" wyruszyła z rejonu Włodawy w kierunku na Parczew i Milanów. 30 września pomimo otrzymanej wiadomości o kapitulacji Warszawy gen. F. Kleeberg zdecydował kontynuować działania w kierunku na Dęblin by opanować składy amunicyjne w Stawach i przejść w Góry Świętokrzyskie.

29 września niemiecka 13 DZmot ruszyła z Dęblina w kierunku wschodnim i 1 października wieczorem osiągnęła rejon Przytoczno - Stoczek - Charlejów.

Bitwa

2 października rano w rejonie miejscowości Hordzież i Serokomla zajęła stanowiska obronne Brygada Kawalerii Plis, wchodząca w skład Dywizji Kawalerii "Zaza". Niemieckie rozpoznanie pancerne na kierunku wsi Poznań zostało odparte przez artylerię brygady. Około 10:00 ruszyło natarcie 13 DZmot wzdłuż drogi Kock – Serokomla, które zostało odparte kontratakiem dywizjonu pod dowództwem mjr. Korpalskiego z 5 Pułku Ułanów. W kolejnym ataku Niemcy uderzyli na lewe skrzydło pod Serokomlą. Z rejonu Józefowa kontratakuje 2 Pułk Ułanów Grochowskich i wraz z 5 puł i 10 puł. odnosi zwycięstwo, biorąc do niewoli ponad 200 jeńców. Dywizja "Brzoza" walczyła w rejonie Kocka i Talczyna i pod koniec dnia udało jej się przełamać opór Niemców i przesunąć się w rejon Adamowa. 29 DZmot nacierała od północy z Żelechowa przez Radoryż na stację kolejową Krzywda.

3 października Dowódca Dywizji "Zaza" gen. Podhorski uzyskał akceptację gen. Kleeberga na przeprowadzenie działań zaczepnych siłami "Zazy" i 50 DP. Zgodnie z tym planem z Serokomli i Talczyna miały atakować 178 i 180 pułki piechoty, pod wspólnym dowództwem ppłk. Gorzkowskiego, w kierunku na Charlejów i Poznań a następnie Brygada Kawalerii Edward miała zaatakować od strony miejscowości Józefów w kierunku na wieś Poznań. Od rana plan został wprowadzany w życie. Dodatkowo z Kocka w kierunku na Poizdów uderzył 179 pp. Około południa ruszyło natarcie Brygady Edward. 1 Pułk Ułanów Krechowieckich i 3 Pułk Szwoleżerów Mazowieckich atakowały spieszone podmokłą doliną, zaś 3 Pułk Strzelców Konnych konno po przeprawie koło wsi Czarna. Została zmieciona obsługa artylerii niemieckiej znajdującej się we wsi Poznań, po czym nastąpił atak w kierunku centrum wsi. Jednak brak amunicji i załamanie się ataku od czoła zatrzymało akcję.

W momencie podejmowania decyzji o akcji pod Talczynem i Kockiem gen. Kleeberg wiedział już o kapitulacji Warszawy i że z operacyjnego punktu widzenia podejmowanie tych działań nie miało już większego znaczenia. Przywołany w bibliografii Apoloniusz Zawilski uważa, że generał podjął tę decyzję żeby przygotować swoich żołnierzy, poprzez starcie z wrogiem, do prowadzenia długotrwałej walki z okupantem. Generał zrezygnował z prowadzenia dalszych ataków. 50 DP otrzymała rozkaz przesunięcia się w nocy do rejonu Adamów – Burzec – Kolonia Karolin, 60 DP "Kobryń" wycofana została w rejon lasów na południe od Hordzieżki, BK "Plis" obsadziła rejon Czarna – Wola Gułowska, a BK "Edward" – Turzystwo – Lipiny – Grabów Szlachecki z zadaniem ubezpieczania zgrupowania od południa, Podlaska Brygada Kawalerii ubezpieczała od północy i zachodu w rejonie miejscowości Radoryż, zaś 3 psk w kierunku na Ryki. Z komunikatu naczelnego dowództwa niemieckiego z wieczora 3 października:

  Quote-alpha.png...13 dywizja zmotoryzowana odpiera głównymi siłami natarcie polskiego związku wszystkich rodzajów broni pod Kockiem i na północny zachód od niego. Walki jeszcze nie zakończone...

4 października siły niemieckie ruszyły w kierunku Bugu. 13 DPZmot i 29 DPZmot otrzymały zadanie zniszczenia SGO "Polesie" w rejonie Wola Gułowska - Adamów - Krzywda. 13 DPzmot swym prawym skrzydłem podeszła pod Adamów, zaś lewym zaatakowała BK "Plis" w rejonie Woli Gułowskiej. Z powodu wycofania się pod las gułowski dwóch batalionów piechoty ("Wilk" i "Olek"), będących w składzie DK "Zaza", natarcie niemieckie doszło do cmentarza w Woli Gułowskiej, który przekształcili Niemcy w bardzo silny punkt oporu. Do nocy kawaleria nie zdołała wyrzucić nieprzyjaciela z cmentarza, pomimo kilkukrotnych ataków. Batalionów piechoty nie można było użyć w walce z powodu braku bagnetów na karabinach. Natarcie na prawe skrzydło zostało bez większej trudności odparte przez 182 pp dowodzony przez ppłk. Targowskiego.

29 DPZmot przeszła w rejon Żelechowa i przygotowała się do natarcia. Po południu, pod Wolą Okrzejską kawaleria 60 DP "Kobryń" odrzuciła podjazd pancerny nieprzyjaciela a 3 psk dowodzony przez ppłk. dypl. Małysiaka ostatecznie go zniszczył. Wieczorem gen. Kleeberg zarządził odprawę dowódców dużych jednostek w miejscu swojego postoju - na stacji kolejowej Krzywda. Plan generała walki w następnych dniach polegał na kolejnym pobiciu dwóch dywizji zmotoryzowanych. W pierwszej fazie planował związanie walką od czoła 13 DPZmot w rejonie Adamowa i Woli Gułowskiej, by następnie uderzyć na jej lewe skrzydło, wyjść na tyły i zepchnąć w kierunku na 50 DP "Brzoza". Główne zadanie zniszczenia nieprzyjacielskiej dywizji miała wykonać 60 DP "Kobryń" a właściwie jej odwód składający się z 183 pp i 1/179 pp (pod dowództwem mjr. Bartuli) wzmocnionych BK "Edward" pod ogólnym dowództwem ppłk. dypl. T. Śmigielskiego. Odwód miał uderzyć na tyły 13 DPZmot przez miejscowości Niedźwiedź i Charlejów. Po zniszczeniu 13 DPZmech całością sił SGO "Polesie" uderzyć na 29 DPZmot, ewentualnie na zgrupowanie niemieckie "Ryki", które pojawiło się koło Ryk.

5 października w Warszawie przed Hitlerem odbyła się "defilada zwycięstwa". Warszawa .Tymczasem około 8:00 13 DPZmech przeszła do ataku na odcinku od Adamowa do Konorzatki. Natychmiast, zgodnie z planem, ruszyła do ataku 60 DP swoim 184 pp pod dowództwem mjr. Żelewskiego, wzmocnionym baterią haubic, na cmentarz w Woli Gułowskiej, zaś 182 pp pod dowództwem ppłk. Targowskiego, również posiadający baterię haubic, na Helenów, z którego Niemcy zostali szybko wyparci. Natomiast dopiero drugie uderzenia 184 pp wraz z 1/179 pp na Wolę Gułowską przyniosło sukces - wzięto do niewoli jeńców i zdobyto sprzęt. Największe straty poniósł 1/179 pp, który szedł do natarcia jak na ćwiczeniach w Rembertowie - mjr Bartula na czele, dowódcy kompanii przed swymi kompaniami, dowódcy plutonów przed swymi plutonami. Zginął dowódca batalionu, dwóch dowódców kompanii i dowódca plutonu.

Sukces w Woli Gułowskiej stał się hasłem do ataku BK "Edward" i batalionu 1/183 pp kpt. Sroczyńskiego przez miejscowość Niedźwiedź w kierunku lasu leżącego na południe od Budzisk. W tym samym czasie część 13 DPZmech wypychała DP "Brzoza" z Adamowa w kierunku północno-wschodnim i oskrzydlała od wschodu BK "Plis" wzdłuż drogi Adamów - Hordzieżka. Natomiast pełnym powodzeniem zakończył się atak części BK "Edward" przez Budziska na Charlejów. Dywizjon kawalerii składający się ze szwadronów rtm. Łaskiego i ppor. Burlingisa zdobył wieś Poznań. Oto słowa meldunku telefonicznego zanotowane przez płk. Adama Eplera:

  Quote-alpha.pngCharlejów zajęty. Jesteśmy na tyłach wroga. Nieprzyjaciel rzuca broń i rynsztunek i cofa się w popłochu.

W rejonie Woli Gułowskiej zdecydowały się losy bitwy. Po zepchnięciu 50 DP "Brzoza" w rejon lasu pod miejscowością Krzywda wyszło niemieckie natarcie na 182 pp i 184 pp i polskie kontrnatarcie 2/183 pp pod miejscowością Gułów. W lesie Polacy zaatakowali na bagnety, Niemcy rozpoczęli odwrót. Można powiedzieć, że DP "Kobryń" wygrała pojedynek z niemiecką 13 DPZmot. Gen. Otto, jej dowódca, wydał rozkaz do odwrotu. Jeszcze prowadziła walki Podlaska BK gen. Kmicica-Skrzyńskiego z 29 DPZmot.

 

Sukces osiągnięty 5 października, czyli praktycznie rozbicie niemieckiej 29. DPZmot. został przekreślony przez meldunek kwatermistrza, mjr. Stawiarskiego o stanie amunicji, który wynosił 20 pocisków, zero amunicji do karabinów, a zabrakło także środków opatrunkowych.

We wsi Hordzieżka, w chłopskiej chałupie, zebrała się część wyższych dowódców: gen. Kleeberg, gen. Młot-Fijałkowski, płk. Epler. Nie byli obecni dowódcy walczących jeszcze oddziałów. Gen. Kleeberg podjął decyzję o kapitulacji. Od 19:30 miał obowiązywać rozejm, zresztą nie dotrzymywany przez Niemców. Wojsko w ciągu nocy niszczyło broń. Żegnając płk. Eplera gen. Kleeberg powiedział::

  Quote-alpha.pngNic sobie nie mamy do zarzucenia. Zachowaliśmy honor żołnierski do końca. Kiedyś, gdy Ojczyzna zażąda od nas rachunku, będziemy mogli odpowiedzieć na każde pytanie...

Gen. Podhorski z DK "Zaza" odmówił początkowo kapitulacji i chciał przebijać się na południe, jednak nastęnego dnia rano zmienił decyzję. Decyzja o kontynuowaniu walki wzbudziła duży niepokój wśród Niemców.

6 października do godziny 1.00 w nocy trwała wymiana ognia między wojskami polskimi a niemieckimi, ok. 2.00 parlamentariusze polscy przekazują uzgodniony tekst aktu kapitulacji. Ze względu na krótki termin pełnomocnictw akt kapitulacji musiał podpisać osobiście gen. Kleeberg w kwaterze dowódcy 13. DPZMot. gen. Otto.

Po bitwie

Rano gen. Kleeberg odebrał ostatnią defiladę. Przed udaniem się na punkty zbiórki żołnierze niszczyli i zakopywali broń oraz sprzęt wojskowy. O godz. 10.00 we wsi Czarna rozpoczęło się składanie broni. Przed złożeniem broni żołnierzom odczytano pożegnalny rozkaz gen. Franciszka Kleeberga z dnia poprzedniego.

Po południu ruszyły kolumny rozbrojonego wojska polskiego na punkty przejścia, które należało przekroczyć o godz. 16.00. Jednak część żołnierzy przebrana w ubrania cywilne nie poszła do niewoli, a ci żołnierze którzy odmówili złożenia broni zostali schwytani przez Niemców w lasach. Część żołnierzy z SGO "Polesie" uciekła z niewoli także z obozu przejściowego w Radomiu.

Pamięć o bitwie

Walki żołnierza polskiego pod Kockiem zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic, po 1945 r. i po 1990 r. "KOCK 2 - 5 X 1939" oraz napisem "KOCK" na zniczu Grobu Nieznanego Żołnierza w Krakowie.

W Woli Gułowskiej działa otwarte w 50. rocznicę bitwy w 1989 roku Muzeum Czynu Bojowego Kleeberczyków. Wśród eksponatów znajdują się uzbrojenie pochodzące z pola bitwy, sprzęt łączności używany w czasie walki, mundury żołnierskie i oficerskie, fotografie i pamiątki osobiste żołnierzy, a także repliki sztandarów.

Cmentarz wojenny żołnierzy poległych w bitwie oraz pomnik znajduje się w Kocku, gdzie pochowany został także zmarły w niewoli w 1941 gen. Kleeberg. Polegli w walkach pod Wolą Gułowską pochowani zostali także na cmentarzu w Turzystwie koło Woli Gułowskiej. 42 żołnierzy poległych w walkach pod Serokomlą spoczywa w kwaterze wojennej na cmentarzu parafialnym w Serokomli.

4 października 2009 odbyły się oficjalne obchody 70. rocznicy ostatniej bitwy wojny obronnej w 1939 roku w Woli Gułowskiej z udziałem m.in. grup rekonstrukcji historycznej. Rekonstrukcja bitwy miała też miejsce m.in. w dniach 1-2 października 2011 w Serokomli.

Siły stron

  • Strona polska:
    • Samodzielna Grupa Operacyjna "Polesie" (gen. bryg. Franciszek Kleeberg) W dniu 28 września w skład SGO "Polesie" wchodziły:
      • 60 DP - dowódca pułkownik Adam Epler
      • 50 DP "Brzoza" - dowódca pułkownik Ottokar Brzoza-Brzezina
      • Dywizja Kawalerii "Zaza" - dowódca generał Zygmunt Podhorski
        • Brygada Kawalerii Plis
        • Brygada Kawalerii Edward
      • Podlaska Brygada Kawalerii - dowódca generał Ludwik Kmicic-Skrzyński
  • Strona niemiecka
    • XIV Korpus Zmotoryzowany (gen. Gustav Anton von Wietersheim)
      • 13 Dywizja Zmotoryzowana (gen. P. Otto)
      • 29 Dywizja Zmotoryzowana (gen. Joachim Lemelsen)

 

Powiązane wydarzenia

OsobaData wydarzeniaJęzyk
1British troops liberated the Nazi concentration camp at Bergen-Belsen. Anne Frank had died there among 50,000 othersBritish troops liberated the Nazi concentration camp at Bergen-Belsen. Anne Frank had died there among 50,000 others15.04.1945en, lv
2Zbrodnia w Hucie PieniackiejZbrodnia w Hucie Pieniackiej28.02.1944en, pl, ru
3Stalin breaks off relations with Polish Government in exile after Poles demand answers over KatynStalin breaks off relations with Polish Government in exile after Poles demand answers over Katyn26.04.1943en, lv
4II wojna światowa w Afryce: rozpoczęła się II bitwa pod El AlameinII wojna światowa w Afryce: rozpoczęła się II bitwa pod El Alamein23.10.1942en, pl, ru
5Adolf Hitler visiting Malnava (Latvia), at HQ of Army, Group NorthAdolf Hitler visiting Malnava (Latvia), at HQ of Army, Group North21.07.1941en, lv, ru
6Rozstrzelano 38 obrońców Poczty Polskiej w GdańskuRozstrzelano 38 obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku05.10.1939pl
7Kampania wrześniowa: zakończyła się obrona HeluKampania wrześniowa: zakończyła się obrona Helu02.10.1939de, en, fr, pl, ru
8
Kampania wrześniowa: zwycięstwo sowieckie w bitwie pod Wytycznem01.10.1939en, pl, ru
9Zwycięstwo Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Polesie" gen. Franciszka Kleeberga nad siłami sowieckimi w bitwie pod ParczewemZwycięstwo Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Polesie" gen. Franciszka Kleeberga nad siłami sowieckimi w bitwie pod Parczewem30.09.1939en, pl
10Kampania wrześniowa: kapitulacja twierdzy ModlinKampania wrześniowa: kapitulacja twierdzy Modlin29.09.1939de, en, fr, pl
11Kampania wrześniowa: bitwa pod SzackiemKampania wrześniowa: bitwa pod Szackiem28.09.1939de, en, fr, pl, ru
12Kampania wrześniowa: kapitulacja WarszawyKampania wrześniowa: kapitulacja Warszawy28.09.1939lv, pl
13Traktat o granicach i przyjaźni III Rzesza-ZSRR 1939Traktat o granicach i przyjaźni III Rzesza-ZSRR 193928.09.1939en, lv, pl, ru
14Kampania wrześniowa: bitwa pod HusynnemKampania wrześniowa: bitwa pod Husynnem24.09.1939en, pl, ru
15Kampania wrześniowa: major Henryk Dobrzański ps. Hubal sformował pierwszy oddział partyzanckiKampania wrześniowa: major Henryk Dobrzański ps. Hubal sformował pierwszy oddział partyzancki23.09.1939pl
16Kampania wrześniowa: zwycięska bitwa pod KrasnobrodemKampania wrześniowa: zwycięska bitwa pod Krasnobrodem23.09.1939en, fr, pl
17Kampania wrześniowa: bitwa pod ŁomiankamiKampania wrześniowa: bitwa pod Łomiankami22.09.1939pl
18
Zbrodnia w Uryczu (województwo lwowskie) na 73-100 polskich jeńcach, spalonych żywcem w stodole przez żołnierzy Wehrmachtu przy pomocy ukraińskich nacjonalistów22.09.1939pl
19Kampania wrześniowa: obrona PalmirKampania wrześniowa: obrona Palmir21.09.1939pl
20Kampania wrześniowa: rozpoczęła się obrona Grodna przed nacierającą Armią CzerwonąKampania wrześniowa: rozpoczęła się obrona Grodna przed nacierającą Armią Czerwoną20.09.1939en, pl, ru

Mapa

Źródła: wikipedia.org

    Osoby

    Osoba Data ur. Data śm. Język
    1
    Jerzy Znosko20.01.192211.01.2017pl
    2Kazimierz KąkolKazimierz Kąkol22.11.192016.01.2016pl
    3Tadeusz KostiaTadeusz Kostia28.02.191906.09.2016pl
    4Jan Wojciech KiwerskiJan Wojciech Kiwerski23.05.191018.04.1944en, pl
    5Kazimierz PlisowskiKazimierz Plisowski11.02.189622.12.1962pl
    6
    Edward Milewski13.10.189426.01.1951pl
    7Paweł CymsPaweł Cyms02.03.189413.11.1949pl
    8Ludwik Kmicic-SkrzyńskiLudwik Kmicic-Skrzyński26.08.189314.02.1972pl
    9Adam EplerAdam Epler01.12.189124.10.1965pl
    10Zygmunt PodhorskiZygmunt Podhorski25.05.189112.09.1960en, pl
    11Franciszek KleebergFranciszek Kleeberg01.02.188805.04.1941en, fr, pl, ru
    12Gustav Anton von WietersheimGustav Anton von Wietersheim11.02.188425.04.1974de, en, fr, pl, ua
    13Ottokar Brzoza-BrzezinaOttokar Brzoza-Brzezina03.03.188330.08.1968pl
    Tagi