Heliodor Święcicki

Heliodor Święcicki (ur. 3 lipca 1854 w Śremie, zm. 10 lub 12 października 1923 w Poznaniu) – lekarz ginekolog, społecznik, filantrop, założyciel i pierwszy rektor Wszechnicy Piastowskiej (od 1920 r. Uniwersytetu Poznańskiego, późniejszego Uniwersytetu im. A. Mickiewicza – od 24 grudnia 1955).

Urodził się 3 lipca 1854 w Śremie. Był drugim w kolejności, a jednym z sześciorga dzieci lekarza śremskiego, Tadeusza Święcickiego, pochodzącego z Oczkowic (między Kobylinem a Rawiczem) i Doroty z Korytowskich, z Goszczanowa (ówczesny powiat turecki).

Z licznego rodzeństwa w latach 1861-1865 zmarły dwie siostry, Zofia i Maria oraz jedyny brat, Ignacy. W roku 1872, stracił oboje rodziców, a w początkach roku 1873 – starszą siostrę, Ofelię. Z całej piątki rodzeństwa pozostała przy życiu tylko jego najmłodsza siostra Wanda (1862-1909). Opiekę na rodzeństwem sprawowała rodzina Leopoldostwa Karpińskich, sąsiadów i przyjaciół Święcickich.

Kariera naukowa

Ukończył szkołę powszechną i Gimnazjum klasyczne w Śremie w 1873. Podczas nauki w szkole był aktywnym członkiem Towarzystwa Tomasza Zana.

Następnie śladem swego ojca, rozpoczął studia lekarskie we Wrocławiu, które ukończył w 1877 uzyskując doktorat z medycyny i chirurgii za rozprawę na temat pielęgnowania i chorób dzieci u starożytnych Greków. Podczas studiów działał w Towarzystwie Literacko–Słowiańskim. W latach 1879–1883 specjalizował się w dziedzinie ginekologii i położnictwa w Lipsku, Dreźnie, Berlinie, Jenie oraz Erlangen.

W 1883 osiadł w Poznaniu, gdzie obok prywatnej praktyki pracował jako asystent w Zakładzie Położniczym św. Elżbiety. Działał również w Poznańskim Towarzystwie Pomocy Naukowej pracując jako bibliotekarz (1883–1887), przewodniczący komitetu PTPN (1885–1904), redaktor "Roczników PTPN" (1888–1903), a później "Nowin Lekarskich" będących pismem wydziału lekarskiego Towarzystwa. W 1911 został wiceprezesem, a 1915 prezesem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Jego działalność społeczna obejmowała również długoletnią pracę w Towarzystwie Dobroczynności św. Wincentego à Paulo oraz radzie nadzorczej "Dziennika Poznańskiego". Oprócz tego we własnym zakresie przez szereg lat opiekował się polską biedotą otaczając ją pomocą materialną i zapewniając dostęp do książek w języku polskim.

Bardzo zły poziom opieki zdrowotnej wśród podopiecznych sprawił, że stał się pierwszym wśród polskich lekarzy dążącym do powołania instytucji pielęgniarki środowiskowej. Jego praca naukowa obejmowała niemal 200 artykułów i rozpraw naukowych z zakresu etiologii i leczenia chorób ginekologicznych oraz anatomii i patologii ogólnej. Najgłośniejszą jednak stała się wydana po raz pierwszy w Poznaniu w roku 1911 rozprawa O estetyce w medycynie. Był również członkiem wielu krajowych i zagranicznych towarzystw lekarskich i naukowych, m.in. członkiem Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie. Zajmował się także filozofią medycyny i należał do polskiej szkoły filozofii medycyny.

W roku 1900 otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego, a w 1912 w uznaniu jego wiedzy i osiągnięć rząd pruski przyznał mu tytuł profesora.

W chwili odzyskania niepodległości rozpoczął starania o powstanie Uniwersytetu Poznańskiego. Na XX posiedzeniu Komisji Uniwersyteckiej w dniu 5 kwietnia 1919 nastąpił wybór Święcickiego na pierwszego Rektora Uniwersytetu Poznańskiego. Na tym samym zebraniu, na wniosek prof. M. Sobeskiego, nastąpiło również mianowanie Święcickiego na profesora zwyczajnego Wydziału Lekarskiego UP. Był on aż sześciokrotnie wybierany na rektora tzw. Wszechnicy Piastowskiej, która w roku 1920 przyjęła nazwę Uniwersytetu Poznańskiego, i funkcję tę pełnił aż do swojej śmierci (w 1921 roku powołał jeszcze fundację "Nauka i Praca" mającą na celu wspieranie polskich uczonych i młodzieży z terenu całego kraju).

Śmierć

Zmarł w piątek 12 października 1923 r. w Poznaniu.

Początkowo został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu przy parafii św. Marii Magdaleny przy ul. Bukowskiej w Poznaniu. 14 listopada 1946 r. szczątki jego przeniesiono na tzw. Skałkę Poznańską, do Krypty Zasłużonych Wielkopolan kościoła św. Wojciecha w Poznaniu.

Ciężko zaczął się dla Uniwersytetu rok akademicki 1923/24. Kiedy powróciliśmy z wywczasów letnich, aby z początkiem września stanąć ze świeżemi siłami do zwykłych prac i zajęć, strwożyła nas wieść przesmutna. Dowiedzieliśmy się, że Ten, który nigdy spoczynku sobie nie dawał, którego przywykliśmy w dobrej i złej doli widzieć na czele naszej szkoły od pierwszych chwil jej istnienia, opuścił swe obowiązki rektorskie złożony ciężką niemocą, że zachorzało w nim serce, które było jakgdyby głównym tej organizacji duchowej składnikiem, że choroba jest groźna, a wynik jej niepewny, I zaczął się odtąd ten 1 1/2 miesiąca trwający okres ciężkiego, niespokojnego oczekiwania, w którym codzień w opinjach kolegów lekarzy, oddających na usługi chorego całą swą wiedzę i sztukę, szukaliśmy promienia nadziei, bo nie mogliśmy pogodzić się z myślą, że to, co nieuniknione, stać się musi. Aż nadszedł wreszcie ten pamiętny piątek, którego dzień dzisiejszy ścisłą jest rocznicą. Gdy wczesnym rankiem stało się wiadomem, że Heljodor Święcicki nie żyje, zrozumieliśmy, że stało się coś więcej od zwykłego odejścia jednego z profesorów akademickiej szkoły. Zdaliśmy sobie sprawę z tego, że Uniwersytet stracił na zawsze właściwego duchowego kierownika, który jako jego twórca wytknął mu drogi rozwoju, a społeczeństwo jedną z najbardziej świetlanych postaci, oddanych w całości służbie idei i narodu. I kiedy zwłoki drogiego nam Zmarłego wyniesiono z auli na miejsce dobrze zasłużonego spoczynku, kiedy nad Jego mogiłą pochyliły się uniwersyteckie berła, składaliśmy w głębi naszych serc, bez słów, bo na słowa nam nie pozwolił, uroczyste ślubowanie, że z Jego duchowej spuścizny nic nie uronimy, a na fundamentach przez Niego założonych, w kierunku przez Niego wskazanym dalej pracować będziemy.

”— prof. dr. Z. Lisowski, 12 października 1924,

Żałoba po śmierci Heliodora Święcickiego na Uniwersytecie trwała rok. W tym czasie odstąpiono od organizowania wszelkich uroczystości – jedyny wyjątek stanowiły uroczyste obchody 7 maja 1923 roku, 5 rocznicy powstania uczelni, które w całości poświęcono pamięci jego założyciela i pierwszego rektora. W gmachu Collegium Minus UAM odsłonięto tablicę pamiątkową – symbol wdzięczności, autorstwa Marcina Rożka.

Życie prywatne

Był żonaty z Heleną z Dąmbskich z Goszczanowa (1847-1901), wdową po Gustawie Zaborowskim. Nie pozostawił potomstwa.

Upamiętnienie

• Heliodor Święcicki patronuje:
  • Szpital Kliniczny im. Heliodora Święcickiego Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
  • Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy im. Heliodora Święcickiego
  • I Liceum Ogólnokształcące im. H. Święcickiego w Międzyrzeczu
  • Sala im. Heliodora Święcickiego w budynku Ginekologiczno-Położniczego Szpitala Klinicznego Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

• Medale:
  • medal autorstwa Jana Wysockiego 1923 r., Aw: Popiersie w stroju ceremonialnym i napis w otoku, Rw: Budynki Uniwersytetu, niżej napis PIERWSZEMU REKTOROWI UNIWERSYTETU POZNAŃSKIEGO, niżej tarcza z dwoma berłami i daty 1919-1923
  • medal autorstwa Jana Wysockiego 1923 r., Aw: Popiersie w stroju ceremonialnym i napis w otoku, Rw: Postać nagiego młodzieńca pijącego wodę ze źródła, na dole napis VNIVERSITATIS POSNANIENSIS/PRAEMIVM

Jego imieniem nazwano ulicę w Poznaniu.

8 maja 2010, w 91. rocznicę uroczystej inauguracji pierwszego roku akademickiego Wszechnicy Piastowskiej (dzisiejszego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), odsłonięto pomnik – Ławeczkę Heliodora Święcickiego, której fundatorami byli UAM, Fundacja UAM i Stowarzyszenie Absolwentów UAM. Z tej okazji wybito również monety okolicznościowe tzw. Heliodory