Walter Pelzhausen

Walter Pelzhausen (ur. 21 października 1891 w Arnstadt, zm. 1 marca 1948 w Łodzi) – niemiecki porucznik policji (revierleutnant), członek NSDAP, zbrodniarz wojenny.

Do II wojny światowej

Urodził się w Arnstdat (Turyngia), przed wybuchem II wojny światowej mieszkał we Frankfurcie n. Menem, przy Rotlindstrasse 81. Ukończył 8 klas szkoły średniej. Byłu uczestnikiem I wojny światowej. Od 1 lutego 1919 był funkcjonariuszem policji we Frankfurcie n. Menem, gdzie do wybuchu II wojny światowej doszedł do stopnia Polizmeister'a.

II wojna światowa

W październiku 1939 roku został odkomenderowany do Łodzi, gdzie objął stanowisko kierownika komisariatu policji przy obecnej ul. F.D. Rosevelta, a po czternastu dniach stanowisko komendanta więzienia policyjnego przy obecnej ul. M. Kopernika 36 (obecnie nieistniejące; dziś budynek komendy policji Łódź-Polesie), które pełnił do Świąt Bożego Narodzenia. Następnie został zastępcą kierownika komisariatu policji przy obecnej ul. S. Żeromskiego 88 (aktualnie budynek Wydziału Drogowego Policji w Łodzi), skąd skierowano go do szkoły policyjnej w Łodzi, przy obecnej ul. dr S. Kopcińskiego 58 (aktualnie Publiczne Gimnazjum nr 28), jako oficera szkoleniowego.

Od 1 lipca 1940 do 18 stycznia 1945 był komendantem Rozszerzonego Więzienia Policyjnego Radogoszcz (Erweitertes Polizeigefangnis, Radegast) na przedmieściu Łodzi, w stopniu Revierleutnanta, zastępując na tym stanowisku Obersturmführera SS Siegfrieda Ehlersa. Nominacja była związana z przekazaniem tego obiektu, który do tej pory funkcjonował jako obóz przejściowy w zarządzie łódzkiej placówki gestapo, miejscowemu Prezydium Policji.

Przez cały okres funkcjonowania więzienia i komendy w nim Waltera Pelzhausena, jego załoga oraz on sam odznaczała się szczególnym okrucieństwem i sadyzmem w stosunku do osadzonych, przez które – według oświadczenia Pelzhausena w trakcie powojennego śledztwa – przeszło około 40 000 ludzi, przede wszystkim mężczyzn. Za zabójstwo około 35 osób i współudział w kilkunastu następnych został osobiście oskarżony.

Na kilkanaście godzin przed zajęciem miasta przez pododdziały Armii Czerwonej, realizując wcześniej zapadłe decyzje i rozkazy, w nocy z 17 na 18 stycznia 1945 r., nakazał i nadzorował fizyczną likwidację wszystkich więźniów, zakończoną podpaleniem głównego budynku więziennego. W efekcie tej masakry zginęło od kul lub w płomieniach ok. 1500 więźniów, głównie Polaków, ale i też ok. 300 jeńców rosyjskich. Ocalało trzydziestu.

Proces i wyrok

Pelzhausenowi, jak i prawie całej załodze więzienia radogoskiego uczestniczącej w styczniowej masakrze, udało się zbiec z Łodzi na kilkanaście godzin przed zajęciem miasta przez Rosjan. Pelzhausen został zatrzymany 14 czerwca 1945 r. we Frankfurcie n. Menem (w angielskiej strefie okupacyjnej), najprawdopodobniej w miejscu swojego przedwojennego zamieszkania. Następnie zostało wszczęte śledztwo przez angielska Komisję Denazyfikacyjną, przy współudziale polskiej Komisji Komisja do Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce. 4 maja 1947 r. został przywieziony z Lubeki transportem morskim na pokładzie statku "Isar" do Szczecina, w gronie 44 innych przestępów wojennych, w tym m.in. Hansa Aumeier'a, zastępcy komendanta obozu koncentracyjnego Auschwitz – Rudolfa Höss'a. 28 kwietnia 1947 r. został przywieziony do Łodzi, gdzie został osadzony na okres śledztwa w przedwojennym i wojennym więzieniu wojskowym przy ul. J. Kraszewskiego.

Po kilkumiesięcznym śledztwie prowadzonym przez podprokurator Sądu Okręgowego w Łodzi Marię Nowacką, stanął przed tymże Sądem. Proces, który wzbudził w Łodzi ogromne zainteresowanie, rozpoczął się 8 września 1947 r. w największej jego sali (przy pl. J. Dąbrowskiego, sala nr 1 na I piętrze). Składowi sędziowskiemu przewodniczył sędzia apelacyjny Jan Walewski, ławnikami byli przewodniczący Miejskiej Rady Narodowej Edward Andrzejak i dyrektor Miller, oskarżali prokuratorzy SO w Łodzi Maria Nowacka i Jerzy Lewiński, bronił z urzędu adwokat Stanisław Gombiński. Proces zakończył się wyrokiem skazującym go na karę śmierci, ogłoszonym w na popołudniowym posiedzeniu w dniu 12 września.

16 września 1947 roku Społeczny Komitet Opieki nad Więzieniem w Radogoszczu w Łodzi zwrócił się do Sądu Okręgowego w Łodzi z wnioskiem, aby wyrok na Pelzhausenie został wykonany na terenie byłego więzienia w Radogoszczu. Wniosek został odrzucony. Egzekucję przez powieszenie wykonano 1 marca 1948 r., w ówczesnym więzieniu (obecnie nie istnieje) przy ul. S. Sterlinga 16. Zgodnie z ówczesną procedurą ciało przekazano do Zakładu Anatomii Opisowej Uniwersytetu Łódzkiego (który w tym czasie posiadał Wydział Medyczny), obecne Collegium Anatomicum Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, przy ul. G. Narutowicza 60.