Stanisław Mieszkowski

Stanisław Mieszkowski (ur. 17 czerwca 1903, zm. 16 grudnia 1952) – polski komandor i dowódca Floty. W trakcie wojny polsko-bolszewickiej w 1920 był ochotnikiem w 22 Pułku Piechoty. Podczas kampanii wrześniowej 1939 dowodził grupą kanonierek i ORP Generał Haller, następnie przebywał w niewoli niemieckiej. W 1952 roku został skazany na karę śmierci i rozstrzelany pod fałszywym zarzutem działalności szpiegowskiej, pośmiertnie zrehabilitowany.

Wykształcenie i służba wojskowa w piechocie

Stanisław Artur Mieszkowski urodził się 17 czerwca 1903 w Piotrkowie Trybunalskim. Był synem Juliusza oraz Stanisławy Reginy z domu Wojeńskiej. Początkowo uczęszczał do gimnazjów w Piotrkowie Trybunalskim i Pabianicach oraz należał do harcerstwa.

Gdy został przeniesiony do Gimnazjum im. Hetmana Stanisława Żółkiewskiego w Siedlcach rozpoczęła się wojna polsko-bolszewicka. Zgłosił się ochotniczo w szeregi Wojska Polskiego i dostał przydział do jednostek piechoty. Na froncie czeskim walczył w składzie 22 Pułku Piechoty.

Po zakończeniu działań wojennych powrócił do Siedlec, gdzie w 1923 zdał maturę. Następnie wstąpił na Kurs Unitarny Piechoty w Warszawie, lecz przerwał szkolenie i zdał egzamin konkursowy do Oficerskiej Szkoły Marynarki Wojennej w Toruniu. W 1927 zakończył naukę z lokatą 8/17 i otrzymał promocje oficerską w Korpusie Morskim. Był również absolwentem szkoły oficerów artylerii morskiej "Ecole des officers canonniers" w Tulonie (Francja), którą ukończył w 1930.

Służba wojskowa w Marynarce Wojennej

Pierwsze stanowisko służbowe objął w dywizjonie ćwiczebnym w Gdyni, jako oficer wachtowy trałowca ORP "Rybitwa". W 1928 wyznaczono go dowódcą plutonu w Kadrze Marynarki Wojennej w Świeciu, a rok później został oficerem wachtowym okrętu szkolnego ORP Wilia. Od 1930 do 1931 był wykładowcą w Szkole Specjalistów Morskich w Świeciu, po czym pełnił funkcję zastępcy dowódcy okrętu na torpedowcach OORP "Podhalanin" i "Mazur". W 1933 rozpoczął służbę w dywizjonie kontrtorpedowców w Gdyni, będąc I oficerem artylerii niszczyciela ORP Burza, a od 1934 pracował w Kierownictwie Marynarki Wojennej w Warszawie, gdzie zajmował etat kierownika Referatu Broni Szefostwa Artylerii i Służby Uzbrojenia. W 1935 dowodził kanonierką ORP Generał Haller oraz torpedowcem ORP "Ślązak". Jeszcze w tym samym roku wyznaczono go dowódcą torpedowca ORP "Mazur" i kierownikiem grupy artylerii w Centrum Wyszkolenia Specjalistów Floty w Gdyni. W 1936 r. został oficerem artylerii w Dowództwie Floty, a następnie z ramienia Szefostwa Artylerii i Służby Uzbrojenia nadzorował budowę stawiacza min ORP "Gryf" w Hawrze (Francja). W 1937 był I oficerem artylerii w pierwszych załogach niszczycieli OORP "Grom" i "Błyskawica" oraz zasiadał w komisjach odbioru tych okrętów w Cowes (Wielka Brytania). Od 1938 służył stanowiskach dowódcy ORP "Generał Haller" i dowódcy Oddziału Podchorążych Szkoły Podchorążych Marynarki Wojennej. Oddziałem Podchorążych kierował do czasu ewakuacji Szkoły Podchorążych Marynarki Wojennej na Wołyń przed rozpoczęciem II wojny światowej.

Podczas kampanii wrześniowej dowodził początkowo grupą kanonierek i kanonierką ORP "Generał Haller" w dywizjonie minowców, biorąc udział w obronie przeciwlotniczej gdyńskiego portu, osłonie stawiania min morskich na Zatoce Gdańskiej (Operacja "Rurka") oraz przejściu grupy na Hel. Po wyokrętowaniu załóg kanonierek 3 września objął dowództwo odcinka przeciwdesantowego na cyplu helskim. Od 14 września do zakończenia obrony Wybrzeża dowodził baterią dział wymontowanych w Jastarni z trałowców typu FM. W momencie kapitulacji Półwyspu Helskiego 2 października dostał się do niewoli niemieckiej i przez resztę wojny znajdował się w oflagach: X B Nienburg, XVIII B Spittal i II C Woldenberg. W trakcie przebywania w obozach wykładał artylerię i język rosyjski oraz kierował sekcją rekwizytów teatralnych.

W 1945 po wyjściu z oflagu zdecydował się powrócić na Wybrzeże i rozpoczął pracę w Głównym Urzędzie Morskim na stanowisku kapitana portu w Kołobrzegu. Na początku 1946 został powołany do służby czynnej w Marynarce Wojennej w Gdyni i wyznaczony dowódcą Flotylli Trałowców. Po pół roku przeniesiono go do Oficerskiej Szkoły Marynarki Wojennej na Oksywiu, gdzie był jej organizatorem, dyrektorem nauk Wydziału Morskiego i p.o. komendanta szkoły. W latach 1947-1950 zajmował, na etacie kontradmirała, kierownicze stanowiska w morskim rodzaju Sił Zbrojnych. Od 1947 pełnił funkcję szefa Sztabu Głównego Marynarki Wojennej. W 1949 na krótko objął stanowisko zastępcy dowódcy Marynarki Wojennej do spraw liniowych. 15 listopada 1949 został wyznaczony na stanowisko dowódcy Floty.

Był autorem licznych artykułów o siłach morskich w takich pismach jak Bellona, Marynarz Polski, Polska Zbrojna, czy Przegląd Morski. W latach 1947…1950 przewodniczył Komitetowi Redakcyjnemu tego ostatniego. Przetłumaczył książkę Port Artur Aleksandra Stiepanowa.

Aresztowanie, proces, stracenie

20 października 1950 został aresztowany przez funkcjonariuszy Głównego Zarządu Informacji MON. Udręczony w dwa lata trwającym brutalnym śledztwie, skazany został 21 lipca 1952 przez Najwyższy Sąd Wojskowy w procesie Sn.14-52 na podst. 86 §1,2 KKWP na karę śmierci.

Ławie sędziowskiej przewodniczył płk Piotr Parzeniecki. Wraz nim skazani zostali w tym samym procesie tzw. „spisku w wojsku”: kmdr por. Robert Kasperski, kmdr por. Zbigniew Przybyszewski, kmdr Jerzy Staniewicz i Marian Wojcieszek. W całym tzw. „spisku komandorów” skazano pod fałszywymi zarzutami działalności szpiegowskiej na karę śmierci lub dożywotnie więzienie 7 oficerów Marynarki Wojennej, pomimo ich wycofania się w procesie z wymuszonych zeznań. Pozostałymi skazanymi byli kmdr por. Kazimierz Kraszewski oraz kmdr por. Wacław Krzywiec. Prezydent Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Wyrok wykonano w Więzieniu Mokotowskim w Warszawie 16 grudnia 1952. Jego zwłoki zostały przez organa bezpieczeństwa publicznego potajemnie pogrzebane na tzw. „Łączce” na terenie Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie.

Decyzją z 24 kwietnia 1956 Naczelny Sąd Wojskowy wznowił postępowanie i uchylił wyrok z 1952, stwierdzając całkowitą niewinność skazanych. Raport Komisji Mazura wymienia go z nazwiska jako bezzasadnie skazanego na śmierć.

28 lutego 2014, podczas uroczystości w Belwederze z udziałem prezydenta RP Bronisława Komorowskiego, Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie i Instytut Pamięci Narodowej ogłosiły, że zidentyfikowano szczątki Stanisława Mieszkowskiego wśród ofiar pomordowanych przez organa bezpieczeństwa publicznego w latach 1945–1956, pochowanych w Kwaterze na Łączce przy murze cmentarnym Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie. Identyfikację szczątków odnalezionych na kwaterze "Ł" przeprowadzono w ramach Projektu Poszukiwań Miejsc Pochówku i Identyfikacji Ofiar Totalitaryzmów Polskiej Bazy Genetycznej Ofiar Totalitaryzmów.

Uczczenie pamięci

W 1984 poświęcono tablicę pamięci kmdr. Stanisława Mieszkowskiego w kościele św. Michała Archanioła w Gdyni-Oksywiu. W 2003 imieniem komandora nazwano skwer w Kołobrzegu, a w 2007 odsłonięto tam także jego pomnik, autorstwa rzeźbiarza Romualda Wiśniewskiego. Na tablicy umieszczonej na pomniku, podpisanej przez Ligę Morską i Rzeczną, nie ujawniono faktu, że Mieszkowski został niewinnie stracony. Ulice noszące imię Komandora Stanisława Mieszkowskiego znajdują się w Gdyni i Piotrkowie Trybunalskim.

Awanse

• podporucznik marynarki - 1927
• porucznik marynarki - 1929
• kapitan marynarki - 1935
• komandor podporucznik - 1946
• komandor porucznik - 1946
• komandor - 1948

Odznaczenia

• Order Krzyża Grunwaldu III klasy
• Srebrny Krzyż Zasługi
• Brązowy Krzyż Zasługi
• Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk
• Medal Zwycięstwa i Wolności 1945
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski - 2011