Franciszek Wyspiański

Franciszek Wyspiański (ur. 26 września 1836 we Lwowie, zm. 10 listopada 1901 w Krakowie) – rzeźbiarz i fotograf, ojciec Stanisława Wyspiańskiego.

Był synem Ignacego Jana Wyspiańskiego (1805-1875) i Wiktorii z Gągulskich (1812-1886), miał dwóch braci: Antoniego (1845-1917), urzędnika pocztowego, i Bronisława (1854-1924), fotografa zamieszkałego w Bochni, oraz siostrę Albinę (1843-1931).

Nauki pobierał w Oddziale Malarstwa i Rzeźby przy Instytucie Technicznym w Krakowie w pracowni Henryka Kossowskiego. Debiutował jeszcze jako student w 1859 na wystawie organizowanej przez Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych, pokazując na niej dwa popiersia: kobiety i mężczyzny. Wiedzę uzupełniał na studiach w Wiedniu i Paryżu. Przyjaźnił się z Janem Matejką, Władysławem Łuszczkiewiczem, Aleksandrem Kotsisem.

Wykonywał rzeźby królów, świętych (w.in. św. Jan Kanty do kościoła św. Anny), artystów i uczonych, np. Jana Długosza, zrealizowaną z okazji 400-lecia śmierci dziejopisarza w 1880, ofiarowaną później powstającemu wówczas Muzeum Narodowemu w Krakowie. W latach 1857-1870 wykonywał dla Juliusza Florkiewicza posągi mające zdobić park zamkowy w Młoszowej, między innymi pomnik Jana III Sobieskiego, wzorowany na pomniku z warszawskich Łazienek (nie zachowany do dziś).

Powszechnie uważa się, że Franciszek Wyspiański zajmował się również fotografią, jednak zdaniem Wandy Mossakowskiej Franciszek Wyspiański – fotograf i Franciszek Wyspiański – rzeźbiarz to dwie różne osoby (choć być może istniało między nimi pokrewieństwo). Fotograf o tym imieniu i nazwisku w latach 60. XIX w. prowadził w Krakowie zakład fotograficzny, ponadto działał również w Krynicy, Szczawnicy i Nowym Sączu. Fotografował w swoim atelier aktora Wincentego Rapackiego, wykonywał również zdjęcia z widokami Pienin[2] (w 1869 pokazywał je na Wystawie Lekarsko-Przyrodniczej w Krakowie).

25 kwietnia 1868 Wyspiański poślubił Marię Rogowską, 15 stycznia 1869 urodził się ich syn Stanisław, a w 1871 Tadeusz (zm. 1875). W 1876 umarła jego żona, syn Stanisław został zabrany na dalsze wychowanie przez szwagierkę, siostrę zmarłej żony – Joannę Stankiewiczową. Artysta coraz bardziej pogrążał się w nałogu alkoholizmu. W wyniku interwencji Stankiewiczów 4 stycznia 1892 został umieszczony w Domu Ubogich im. Helclów, gdzie wegetował blisko 10 lat. Jego grób do dziś się nie zachował, zachowało się natomiast kilka fotografii oraz dwa portrety autorstwa Stanisława Wyspiańskiego: z przełomu 1894-1895 w Muzeum Narodowym w Warszawie oraz z 1900, będący własnością prywatną.

Zachowane rzeźby

• Figura Matki Boskiej (z rysami portretowymi żony) z 1868.
• Posąg Kajetana Florkiewicza z 1870, figura św. Floriana oraz zniszczony posąg (korpus bez głowy) Czarownicy Kaśki, wszystkie sygnowane, znajdujące się w parku pałacowym w Młoszowej.
• Marmurowy posąg Kajetana Florkiewicza z 1877 w kościele św. Piotra i Pawła w Krakowie.
• Popiersie Józefa Warszewicza w Ogrodzie Botanicznym w Krakowie z 1862.
• Rzeźba dziecka zamówiona jako nagrobek na cmentarz w Rudawie z 1878 z zachowaną sygnaturą.
• Pomnik-ławeczka Józefa Ignacego Kraszewskiego z 1879, odsłonięty w 1881 w Krynicy-Zdroju.

Wspomnienie o Franciszku Wyspiańskim

Artysta w każdym calu utalentowany rysownik i rzeźbiarz, dusza niezależna i rogata. Bliski przyjaciel krakowskiej bohemy owych czasów. Szczęścia nie miał i wywalczyć go nie umiał, nonszalancją zrażał swoich protektorów, poza tym lubiał bawić się szeroko i tak z wolna podupadała jego pracownia, a on sam odchodził w zapomnienie.

Tak charakteryzował go bratanek Witold Wyspiański, syn Antoniego, we wspomnieniach o Stanisławie Wyspiańskim opublikowanych na łamach "Kuriera Zachodniego" w 1927.