Adam Ważyk

Adam Ważyk, właściwie Adam Wagman (ur. 17 listopada 1905 w Warszawie, zm. 13 sierpnia 1982 tamże) – polski poeta, prozaik, eseista, tłumacz pochodzenia żydowskiego.

Członek Awangardy Krakowskiej, 1924-1925 członek redakcji "Almanachu Nowej Sztuki", współpracownik "Zwrotnicy". Był recenzentem filmowym dziennika "Nasz Przegląd". W okresie przedwojennym wydał m.in. zbiór opowiadań "Człowiek w burym ubraniu" (1930) i powieść "Mity rodzinne" (1938).

Po wybuchu II wojny światowej przebywał we Lwowie, gdzie stał się entuzjastą wcielenia ziem polskich do sowieckiej Ukrainy. 19 listopada 1939 roku podpisał oświadczenie pisarzy polskich entuzjastyczne wobec przyłączenia Zachodniej Ukrainy do Ukrainy Radzieckiej. Publikował m.in. w gadzinówce "Czerwony Sztandar". Od września 1940 r. w Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy. W latach 1942-1944 w Polskich Siłach Zbrojnych w ZSRR. Od 1943 działacz Związku Patriotów Polskich. Wtedy to napisał słowa "Marszu 1 Korpusu" autorstwa Aleksandra Barchacza (Spoza gór i rzek...) dla żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR. Wrócił do kraju z 1 Armią Wojska Polskiego, gdzie pełnił funkcję oficera politycznego. Podczas wojny pisał lirykę polityczną.

W latach powojennych, jeszcze w Lublinie, współpracował z pismem "Rzeczpospolita", organem PKWN. Potem współpracował z "Odrodzeniem", tygodnikami "Kuźnica" i "Nowa Kultura". Jako sekretarz Związku Zawodowego Literatów Polskich, był jednym z głównych propagatorów socrealizmu i szarą eminencją literatury polskiej. Stefan Kisielewski pisał o nim: (...) stał się politrukiem od sztuki i heroldem socrealizmu. Niszczył nas wszystkich okropnie. Jedną z "ofiar" Ważyka był Ferdynand Goetel, który po denuncjacji złożonej przez Ważyka, musiał udać się na przymusową emigrację. Niemniej pamiętał przy tym o Aleksandrze Wacie, wciąż przebywającym na zesłaniu w ZSRR, i pisał memoriały w jego sprawie.

Napisał scenariusze do filmów Ślepy tor (1947) i Niedaleko Warszawy (1954). Był autorem opracowań teoretycznych: Mickiewicz i wersyfikacja narodowa (1951), Przemiany Słowackiego (1955) oraz Esej o wierszu (1964).

Był członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.

W wydrukowanym w 1955 w "Nowej Kulturze" Poemacie dla dorosłych, jako jeden z pierwszych z dawnych piewców nowej epoki podjął próbę rozrachunku z epoką stalinizmu w Polsce (krytykując m.in. socrealizm, fałsz propagandy komunistycznej i demoralizację obyczajową robotników, a zwłaszcza jedno z głównych przedsięwzięć stalinizmu w Polsce - Nową Hutę). Utwór wywołał niesłychany rezonans, egzemplarze pisma sprzedawano na bazarach, a sam utwór masowo kopiowano. Podrażniony aparat partyjny odwołał redaktora czasopisma oraz zainicjował zmasowany atak propagandy. Niemniej echa poematu spowodowały powołanie specjalnej komisji partyjnej i odwołanie zarządu kombinatu oraz dymisję miejscowej organizacji PZPR, a także zmiany na lepsze w warunkach socjalnych pracowników. Sam Ważyk zmienił także swój stosunek do osób, które wcześniej atakował.

W 1957 został członkiem redakcji krajowego miesięcznika "Europa", jednak po zawieszeniu pisma przez komunistyczne władze i wstrzymania druku pierwszego numeru pod koniec tego roku wystąpił z PZPR w geście protestu. W 1959 został skrytykowany przez Komitet Centralny PZPR m.in. za "wrogą postawę" w specjalnej uchwale partii. W 1964 Adam Ważyk podpisał się pod protestacyjnym Listem 34, przeciwstawiającym się łamaniu wolności słowa w PRL. W konsekwencji władze wydały Ważykowi zakaz współpracy z polskim radio i telewizją.

W marcu 1968 ponowił protest, będąc wraz z innymi intelektualistami sygnatariuszem listu do rektora Uniwersytetu Warszawskiego (był nim Stanisław Turski), w którym bronił praw studentów represjonowanych po sprzeciwie wobec decyzji władz PRL o usunięciu z programu Teatru Narodowego inscenizacji "Dziadów" Adama Mickiewicza. W styczniu 1976 podpisał się także pod Memoriałem 101, krytykującym planowany przez ekipę Edwarda Gierka projekt zmiany Konstytucji PRL (przewidujący m.in. wpis o "wiecznej przyjaźni z ZSRR").

Adam Ważyk tłumaczył poezję francuską (Rimbaud, Apollinaire, Aragon, Éluard), a także dzieła Horacego, Puszkina (Eugeniusz Oniegin), Blaise Cendrarsa, Gerarda de Nervala, oraz Maxa Jacoba.

W 1949 roku Prezydent RP Bolesław Bierut nadał mu Order Sztandaru Pracy II klasy.

Odznaczenia i nagrody

• W 1949 roku Prezydent RP Bolesław Bierut nadał mu Order Sztandaru Pracy II klasy.
• W 1953 otrzymał nagrodę państwową II stopnia.
• W 1955 został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
• W 1978 otrzymał nagrodę Fundacji im. Alfreda Jurzykowskiego.

Twórczość

• Semafory (1924) – zbiór wierszy
• Oczy i usta (1926) – zbiór wierszy
• Tramwaj
• Przechodzień
• Człowiek w burem ubraniu (1930) – zbiór opowiadań
• Latarnie świecą w Karpowie (1933) – powieść
• Mity rodzinne (1938) – powieść
• Serce granatu (1943) – zbiór wierszy
• W stronę humanizmu (1949) - szkice
• Poemat dla dorosłych (1955)
• Wiersze i poematy (1957)
• Labirynt - poemat (1961)
• Wagon (1963) – zbiór wierszy
• Kwestia gustu (1966) – autobiografia literacka
• Gra i doświadczenie (1974)
• Dziwna historia awangardy (1976)
• Zdarzenia (1977) – zbiór wierszy
• Wiersze wybrane (1978) – zbiór wierszy
• Amfion: rozważania nad wierszem polskim (1983) – szkice