Aleksander Fredro

Aleksander Fredro, hrabia herbu Bończa (ur. 20 czerwca 1793 w Surochowie, zm. 15 lipca 1876 we Lwowie) – polski komediopisarz, pamiętnikarz, poeta, wolnomularz. Tworzył w epoce romantyzmu.

Urodził się 20 czerwca 1793 w Surochowie niedaleko Jarosławia w bogatej rodzinie szlacheckiej (niegdyś senatorskiej). Do Beńkowej Wiszni rodzice Aleksandra Fredry sprowadzili się w 1797. Nauki pobierał w domu rodzinnym, nigdy nie uczęszczał do szkół publicznych. 12 stycznia 1806 w pożarze dworu w Beńkowej Wiszni zginęła jego matka Marianna Fredrowa. Ojciec Jacek Fredro przeniósł się wraz z nim do Lwowa.

Dalsze koleje losu przyszłego pisarza były następujące.

• W 1809 (w wieku 16 lat) zaciągnął się do armii Księstwa Warszawskiego, później był w wojsku Napoleona.
• W 1812 wziął udział w wyprawie Napoleona na Moskwę (otrzymał wówczas Złoty Krzyż Virtuti Militari).
• W latach 1813–1814 przebył całą kampanię napoleońską jako oficer ordynansowy w sztabie cesarza.
• W 1814 został odznaczony Krzyżem Legii Honorowej.
• W 1815, po abdykacji Napoleona, wrócił do domu i gospodarował w rodzinnym majątku Beńkowa Wisznia. Opuszczając Paryż po klęsce Napoleona, Aleksander hr. Fredro napisał: Wyjechaliśmy razem, z odmiennych pobudek: Napoleon na Elbę, ja zasię do Rudek.
• Wstąpił do lubelskiej loży wolnomularskiej.
• W 1818, mając 25 lat, napisał pierwszą ważną komedię, „Pan Geldhab”. Sztuka, napisana z dużym humorem i wdziękiem, opowiada o perypetiach młodego szlachcica starającego się o rękę córki tytułowego dorobkiewicza, usiłującego jednocześnie wydać ją za księcia. Sztuka została wystawiona w 1821 r.
• 8 listopada 1828, po jedenastu latach starań, poślubił w kościele w Korczynie właścicielkę zamku w Odrzykoniu, Zofię de domo hrabinę Jabłonowską, primo voto hrabinę Skarbkową.
• W 1828, po śmierci ojca, przejął i pomnożył odziedziczony majątek. Był już wtedy autorem kilkunastu komedii.
• Od 1829 był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
• 1830 – udział w pracach Obywatelskiego Komitetu Pomocy dla Powstania, który został utworzony we Lwowie.
• W 1832 przechowywał w swoim majątku dwóch powstańców z Wielkopolski, którzy w obawie przed represjami ze strony władz pruskich schronili się w Galicji.
• W 1839 otrzymał Honorowe Obywatelstwo Miasta Lwowa.
• W 1839 przerwał działalność literacką pod wpływem ataków krytyki i na kilkanaście lat zaprzestał twórczości, pisząc jedynie w latach 1846 - 1848 pamiętniki z czasów napoleońskich Trzy po trzy.
• W rewolucyjnym roku 1848 był członkiem lwowskiej Rady Narodowej.
• W latach 1850–1855 (z niewielkimi przerwami) przebywał po raz drugi we Francji, gdzie po powstaniu węgierskim znalazł schronienie jego syn, Jan Aleksander Fredro (także komediopisarz, lecz niższego lotu).
• W 1854 wznowił działalność komediopisarską, ale równocześnie podjął decyzję o niepublikowaniu i niewystawianiu swoich dzieł w przypadku żądania odeń jakichkolwiek zmian w ich treści.
• Od 1861 był posłem do Sejmu Krajowego, czynił starania o budowę w Galicji pierwszej linii kolejowej, organizował Towarzystwo Kredytowe Ziemskie i Galicyjską Kasę Oszczędności.
• 17 kwietnia 1873 mianowany kawalerem Wielkiego Krzyża Franciszka Józefa.
• Od 1873 był członkiem Akademii Umiejętności.
• Zmarł we Lwowie 15 lipca 1876, został pochowany w rodzinnej krypcie kościoła w Rudkach koło Lwowa.
• W latach 70. XX wieku wrocławski znawca i miłośnik twórczości Fredry, profesor Bogdan Zakrzewski, odwiedzając Rudki miał skraść z grobowca poety jeden z palców jego szkieletu; kości te zamurowano w ścianie kościoła św. Maurycego we Wrocławiu.

Aleksander Fredro był człowiekiem pełnym wewnętrznych sprzeczności: aktywny i zaangażowany w sprawy publiczne, szukał zarazem samotności i przejawiał skłonność do mizantropii. Ostatnie lata życia, naznaczone chorobami, spędził z dala od świata w ścisłym gronie rodzinnym.

Był autorem komedii obyczajowych z życia szlachty, głównie prowincjonalnej. Pisywał również wiersze, poematy, aforyzmy. Debiutował w 1817, jednak pozostał obcy problemom romantyzmu. Naraziło go to na ostre ataki ze strony Seweryna Goszczyńskiego i Leszka Dunina Borkowskiego, w wyniku których zaprzestał publikowania swoich utworów, pisując do szuflady przez ok. 18 lat. Wychowany w tradycjach oświecenia, był bliski L. Sterne’owi.

W swych komediach Fredro ukazał mistrzostwo w charakterystyce bohaterów, kształtowaniu akcji i giętkości języka. Do utworów wprowadzał akcenty humorystyczne i elementy komiki ludowego teatru, ówcześnie właściwe tylko farsie. Utwory Fredry weszły na stałe do kanonu polskiej literatury i teatru. Jego bajki, jak np. „Małpa w kąpieli”, „Zupa na gwoździu” czy „Paweł i Gaweł”, są lekturami literatury dziecięcej.

Etapy jego edukacji:

• I – nauka w domu (pod okiem guwernera), polegała na pamięciowym opanowywaniu wiedzy książkowej, Fredro wspomina ją następująco: „w młodych latach nie okazywałem zdolności do nauki”,
• II (szkoła życia) – nabieranie doświadczenia życiowego, „odtąd zaczęła się dla mnie szkoła świata, najpraktyczniejsza, najbardziej urozmaicona”.

Rodzina

Jesienią 1828 r. ożenił się z Zofią z Jabłonowskich primo voto Skarbkową. Miał z nią syna Jana Aleksandra i córkę Zofię z Fredrów, zamężną hrabinę Szeptycką, która była matką m.in. biskupa Andrzeja Szeptyckiego i generała Stanisława.

Twórczość

• Gwałtu, co się dzieje!
• Intryga naprędce (wystawiona 1815)
• Damy i Huzary
• Dożywocie (wystawiona 1835)
• Mąż i żona (wystawiona 1821)
• Cudzoziemszczyzna
• Nowy Don Kiszot, czyli sto szaleństw (wodewil)
• Odludki i poeta
• Pan Geldhab (wystawiona 1821)
• Pan Jowialski (wystawiona 1832)
• Śluby panieńskie, czyli Magnetyzm serca (wystawiona 1833)
• Obrona Olsztyna
• Trzy po trzy
• Nocleg w Apeninach
• Wielki człowiek do małych interesów (wystawiona 1877)
• Wychowanka
• Paweł i Gaweł
• Ożenić się nie mogę
• Zapiski starucha
• Zemsta (wystawiona 1834).
• Piczomira królowa Branlomanii
• Sztuka obłapiania
• Rewolwer (komedia)
• Brytan-Bryś
• Ciotunia

Utwory przypisywane A. Fredrze

• Baśń o trzech braciach i królewnie
• XIII Księga Pana Tadeusza

Upamiętnienie

• We Wrocławiu znajduje się Pomnik Hrabiego Aleksandra Fredry, wzniesiony pierwotnie we Lwowie.
• We Wrocławiu po 1945 roku ulicę Neue SchweidnitzerStrasse nazwano imieniem Fredry, jednakże w 1953 roku ul. Fredry i ul. Świdnicką połączono w ul. Stalingradzką, a po destalinizacji z 1956 roku cały ciąg został przemianowany na ul. Świdnicką. W 2013 roku imieniem Fredry nazwano ulicę będącą odnogą pl. Uniwersyteckiego.