Aleksander Marinesko

Aleksander Iwanowicz Marinesko, ros. Александр Иванович Маринеско (ur. 15 stycznia 1913, zm. 25 listopada 1963) – oficer radzieckiej marynarki wojennej, podwodniak, dowódca okrętu podwodnego, który zatopił statki MS Wilhelm Gustloff oraz SS General von Steuben.

Urodził się 15 stycznia (jul. 2 stycznia) 1913 roku w Odessie, jego matka była Ukrainką, a ojciec Rumunem (nazwiskiem Marinescu). Po ukończeniu szkoły pracował jako marynarz, pływał na parowcach na Morzu Czarnym. W roku 1933 ukończył technikum morskie, po czym pływał jako III i II oficer na parowcach. W listopadzie 1933 roku został powołany do radzieckiej marynarki wojennej i po ukończeniu kursu pływał jako nawigator na okręcie podwodnym Szcz-306 (Щ-306) Floty Bałtyckiej. W roku 1936 uzyskał stopień lejtnanta (podporucznika), a w 1938 awansował na starszego lejtnanta (porucznika). Następnie służył jako zastępca dowódcy okrętu podwodnego D-1 ("Dekabrist"), po czym został dowódcą małego okrętu podwodnego M-96 serii XII (za najlepsze wyniki w wyszkoleniu załogi M-96 w 1940 roku został awansowany na kapitana-lejtnanta i nagrodzony złotym zegarkiem).

Po rozpoczęciu wojny niemiecko-radzieckiej, od lipca pływał bojowo, dowodząc M-96. Uczestniczył na nim w trzech patrolach bojowych na Bałtyku. 14 sierpnia 1942 roku okręt M-96 zatopił niemiecką ciężką barkę artyleryjską SAT-4 "Helene" o pojemności 1842 BRT (obiekt ataku i fakt zatopienia nie są z pewnością potwierdzone), za co Marinesko został odznaczony Orderem Lenina.

Mimo pewnych problemów z dyscypliną (nadużywanie alkoholu na terenie bazy), pod koniec roku 1942 Marinesko został awansowany na komandora podporucznika (kapitana 3. rangi) i ponownie przyjęty na kandydata do partii komunistycznej WKP(b), z której został wyrzucony w październiku 1941 roku. W kwietniu 1943 roku Marinesko został dowódcą średniego okrętu podwodnego S-13 serii IXbis. Podczas pierwszego patrolu, 9 października 1944 roku S-13, po niecelnym wystrzeleniu 4 torped w stronę uzbrojonego trawlera "Siegfried" (536 BRT), wdał się z nim w pojedynek artyleryjski na powierzchni, uszkadzając go, ale nie niszcząc. "Siegfried" bezpiecznie dotarł do Gdańska.

Za dalsze naruszanie dyscypliny w bazie i samowolne opuszczenie okrętu (połączone ze spędzeniem nocy u kochanki, która na dodatek była Szwedką lub, według innych źródeł, Finką, a więc wrogiem państwa sowieckiego) Marinesko miał być oddany pod sąd wojenny, jednakże przed tym przełożeni zezwolili mu "odkupić winy" i wykazać się w walce.

11 stycznia 1945 roku Marinesko wyszedł na swój piąty patrol bojowy (drugi na S-13), który uczynił go najsłynniejszym z radzieckich podwodniaków. 30 stycznia czający się na krawędzi Ławicy Słupskiej S-13 zaatakował i storpedował na północ od Łeby transportowiec Kriegsmarine MS Wilhelm Gustloff, jak się okazało, wywożący II dywizję szkolną okrętów podwodnych oraz uchodźców niemieckich z Prus Wschodnich. Ze statkiem utonęło, według różnych szacunków, od 6000 do 9000 niemieckich cywilów, marynarzy i żołnierzy, przez co jego zatopienie stało się jedną z największych, a według niektórych największą katastrofą w dziejach żeglugi.

W dalszym ciągu tego samego rejsu, 10 lutego 1945 S-13 storpedował i zatopił u polskich wybrzeży transportowiec MS Steuben, z którym zginęło ok. 3000-4500 Niemców, prawie połowę stanowili ranni żołnierze. Przez to, Marinesko zatopił statki o największym łącznym tonażu spośród radzieckich podwodniaków – 42 557 BRT.

Pomimo sukcesu, Marinesko po powrocie nie przyznano tytułu Bohatera Związku Radzieckiego, lecz jedynie Order Czerwonego Sztandaru. Na ostatnim patrolu bojowym w kwietniu-maju 1945 Marinesko nie uzyskał już żadnych sukcesów; według przełożonych, z powodu błędnego manewrowania. Natomiast rozkazem ministra marynarki wojennej Nikołaja Kuzniecowa z 13 września 1945 roku za lekceważenie obowiązków, "systematyczne pijaństwo i rozwiązłość obyczajową", Marinesko został odsunięty od służby na okrętach podwodnych i zdegradowany do starszego lejtnanta. Przejściowo, od października do listopada 1945, był dowódcą trałowca T-34, a 20 listopada 1945 został zwolniony do rezerwy.

Po wojnie, w latach 1946–1949 Marinesko pływał jako starszy oficer na statkach handlowych na Bałtyku. Za kradzież trafił na dwa lata do obozu na Kołymie. Następnie pracował poza żeglugą, a od 1953 był kierownikiem oddziału zaopatrzenia w leningradzkim zakładzie Mezon. Zmarł w Leningradzie po długiej chorobie 25 listopada 1963 roku.

Przez wiele lat po wojnie, władze radzieckie nie mówiły o zatopieniu "Gustloffa" ani o Marinesko; szersze informacje o tym pojawiły się w ZSRR w latach sześćdziesiątych XX wieku, już po jego śmierci. Dopiero w kolejnych latach propaganda radziecka wykreowała zatopienie "Gustloffa" jako "atak wieku", a Marinesko zaczął być określany jako "podwodniak nr 1". Powstały jednocześnie w piśmiennictwie różne mity na ten temat (jak rzekome ogłoszenie żałoby w Niemczech, uznanie Marinesko za osobistego wroga przez Hitlera lub uratowanie żeglugi alianckiej na skutek faktycznego zatonięcia z "Gustloffem" kilkuset marynarzy niemieckich okrętów podwodnych). Dopiero jednak 27 lat po śmierci, 5 maja 1990 otrzymał Marinesko pośmiertnie tytuł Bohatera Związku Radzieckiego. Jego imieniem nazwano muzeum łodzi podwodnych w Petersburgu oraz samolot typu Boeing 737 rosyjskich linii lotniczych KD Avia (rej. EI-DJR). Jego pomniki powstały w Kaliningradzie, Kronsztadzie i Odessie.

Zatopienie "Gustloffa" stało się także przedmiotem licznych kontrowersji i powodem do różnych ocen osoby Marinesko, należy jednak zaznaczyć, że zatopienie statku pasażerskiego służącego jako okręt Kriegsmarine, w takich okolicznościach (konwojowany i zaciemniony) nie naruszało prawa międzynarodowego i było zgodne z drugim traktatem londyńskim regulującym m.in. zasady prowadzenia wojny na morzu.

Odznaczenia

• Medal "Złota Gwiazda" Bohatera Związku Radzieckiego (pośmiertnie, 5 maja 1990)
• Order Lenina – dwukrotnie (1942, 1990 pośm.)
• Order Czerwonego Sztandaru – dwukrotnie
• Medal Za zasługi bojowe
• Medal "Za obronę Leningradu"
• Medal za Zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941-1945
• Medal 250-lecia Leningradu