Karol Marks

Karl Heinrich Marx (ur. 5 maja 1818 w Trewirze jako Hirschel Marx, zm. 14 marca 1883 w Londynie) – niemiecki filozof, ekonomista i działacz rewolucyjny. Twórca marksizmu, współzałożyciel I Międzynarodówki.

Dzieciństwo i rodzina

Pochodził z zeświecczonej rodziny żydowskiej, która wydała w przeszłości wielu rabinów. Jego ojciec, Heinrich Marx, prawnik, był zwolennikiem filozofii oświecenia Voltaire`a i Rousseau, a mimo to zachował wiele ambicji kulturalnych hebrajskiej tradycji.

Studia i Gazeta Reńska

Po ukończeniu gimnazjum, Marks w 1835 podjął studia prawnicze na Uniwersytecie w Bonn, a po roku przeniósł się na Uniwersytet Berliński, w tym czasie jeden z najlepszych na świecie. Na studiach uczęszczał na wykłady Savigny'ego i Gansa. W Berlinie przystąpił do grupy lewicowych heglistów, do której należał m.in. Bruno Bauer, doszukującej się u Hegla wątków rewolucyjnych i ateistycznych. Zaczął się interesować filozofią i historią, doktoryzował się na Uniwersytecie w Jenie w 1840, na podstawie rozprawy o teoriach atomistycznych Demokryta i Epikura (Różnica między filozofią przyrody Demokryta a filozofią przyrody Epikura). Rozprawa doktorska utrzymana jest w duchu idealizmu.

Po ukończeniu studiów przeniósł się do Bonn licząc na karierę wykładowcy, ale plany te, z powodu zmian personalnych na uniwersytecie, nie powiodły się. Młody Marks żywo interesował się rozwijającą się w Królestwie Prus filozofią heglowską i pozostawał pod mocnym wpływem pism Ludwika Feuerbacha, wydawanych po 1836. 1 stycznia 1842 w Kolonii zaczęło wychodzić opozycyjne pismo Gazeta Reńska (Rheinische Zeitung), które zaprosiło Bruno Bauera i Karola Marksa do współpracy. W październiku 1842 Marks został jej redaktorem naczelnym. Pismo spotykało się z represjami władz pruskich spowodowanymi jego demokratyczno-radykalnym charakterem, które spowodowały ustąpienie redaktora naczelnego i ostateczne zamknięciem w marcu 1843. Na okres pracy w redakcji przypada ewolucja jego poglądów od idealizmu, reprezentowanego w rozprawie doktorskiej, do materializmu, oraz odstąpienie od demokratyzmu na rzecz komunizmu. Na ten okres przypada również wzrost zainteresowania ekonomią polityczną, który zaowocuje w przyszłości wieloma pracami.

Wyjazd do Paryża

W roku 1843 Marks ożenił się w Bad Kreuznach z Jenny von Westphalen i przeniósł się do Paryża. We Francji miał wraz z Arnoldem Ruge wydawać radykalne pismo emigracyjne, jednak ze względu na rozbieżności ideowe redaktorów, jak i problemy z kolportażem, wyszedł tylko jeden numer zatytułowany Roczniki Niemiecko-Francuskie. Marks opublikował w nim m.in. artykuły Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa i W kwestii żydowskiej, w których ostatecznie porzucił idealizm i po raz pierwszy ujawnił się jako rewolucjonista i internacjonalista odwołujący się do Mas i Proletariatu. W 1844 stworzył Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne, którymi rozpoczyna swoją krytykę ekonomii politycznej i filozofii heglowskiej. Rozwijał w nich również teorię humanizmu socjalistycznego.

We wrześniu 1844 poznał Fryderyka Engelsa, przyszłego przyjaciela i głównego współpracownika. Obaj uczestniczyli aktywnie w życiu politycznym Paryża i wspólnie opracowywali idee socjalizmu proletariackiego, czyli komunizmu. Pierwszym wspólnym pismem była Święta rodzina, czyli krytyka krytycznej krytyki krytycznie analizująca poglądy heglistów, ze szczególnym uwzględnieniem Bruno Bauera.

Wyjazd do Brukseli

W 1845 roku, został na skutek działań rządu pruskiego wydalony z Paryża i wyjechał do Brukseli. W latach (1845-1846) powstawał pierwszy wykład tez materializmu historycznego autorstwa obu teoretyków, zawarty w Ideologii niemieckiej. W latach (1845-1847) Marks pisał do gazet wydawanych zarówno we Francji jak i w Niemczech, jego artykuły można było znaleźć w Vor-warts, Deutsche-Brusseler Zeitung, Das Westphalische Dampfboot i Der Gesellschaftsspiegel. W roku 1847 wydał Nędzę filozofii; dzieło, w którym poddał krytyce poglądy Proudhona.

Marks zaangażował się w tworzenie Związku Komunistów, którego członkiem został wraz z Engelsem wiosną 1847. Obaj brali udział w londyńskim II Zjeździe tego związku w listopadzie 1847. Ich czynny udział w związku przejawiał się również w tym, iż obaj są autorami jego programu. Stanowił go wydany w 1848 roku Manifest partii komunistycznej, który zawierał idee rozwiniętego materializmu, dialektyki, walki klas i przypisywał proletariatowi rewolucyjny potencjał. Był to pierwszy program, oparty w całości na zasadach socjalizmu naukowego. Marks prowadził w tym czasie działalność publicystyczną, w 1848 wyszło jego Przemówienie w sprawie wolnego handlu. Po wybuchu rewolucji lutowej 1848, Marks został wydalony z Belgii. Wrócił do Paryża, a stamtąd po rewolucji marcowej udał się do Kolonii. Został tam redaktorem naczelnym wychodzącej od 1 czerwca 1848 do 19 maja 1849 Nowej Gazety Reńskiej. Marks publikował w niej m.in. artykuły Praca najemna a kapitał i Liberałowie przy władzy.

Wyjazd do Londynu

Został oskarżony o przestępstwa prasowe i nawoływanie do stawiania oporu zbrojnego rządowi, stanął przed sądem, który go uniewinnił 9 lutego 1849. 16 maja 1849 został wydalony z Królestwa Prus. Wyjechał do Paryża, skąd po demonstracji 13 czerwca 1849 udaje się do Londynu, w którym spędził resztę życia. W Anglii, borykając się z dużymi problemami finansowymi, utrzymywał się z działalności publicystycznej oraz z bezzwrotnych pożyczek od Engelsa. W Londynie podjął ostrą polemikę z krytykami swojej teorii i osoby. Od 1851 do 1862 był stałym współpracownikiem New York Tribune, gdzie część jego artykułów jest publikowanych jako redakcyjne. W tym piśmie opublikował m.in. Rewolucja i kontrrewolucja w Niemczech oraz Rewelacje z dziejów dyplomacji XVIII w.. Współpracował również z Neue Oder-Zeitung oraz wiedeńskim Presse.

Badał ekonomię polityczną i historię oraz tworzył kolejne dzieła. Podsumował wyniki rewolucji (1848-1851) w Osiemnasty brumaire'a Ludwika Bonaparte wydanym w 1852. Pierwszym efektem studiów ekonomicznych był Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej. Najpełniejszy wyraz praca Marksa na tym polu znalazła w wydanym w 1867 I tomie Kapitału. Opisał w nim prawa rządzące ekonomią państw kapitalistycznych. W 1871 poddał analizie okres Komuny Paryskiej w Wojnie domowej we Francji zaś w Krytyce programu gotajskiego skrytykował Socjaldemokratyczną Partię Niemiec.

Grób Marksa

W 1864 Marks współtworzył Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników, tzw. Pierwszą Międzynarodówkę, którego został sekretarzem, autorem jej pierwszej Odezwy i innych najistotniejszych pism. W 1869 jego przyjaciel i uczeń Wilhelm Liebknecht założył socjalno-demokratyczną partię robotniczą, która, połączywszy się z radykalnymi zwolennikami Ferdinanda Lassale'a, stworzyła Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą Niemiec. Doprowadzi również do przeniesienia Rady Generalnej Międzynarodówki do Nowego Jorku po kongresie w Hadze w 1872. Marks pracował nad ukończeniem Kapitału, w czym przeszkadzała mu choroba. Dwa pozostałe tomy zostały wydane już po jego śmierci przez Engelsa, na podstawie zgromadzonych zapisków.

Śmierć

2 grudnia 1881 umarła żona Marksa, zaś w 1883 roku on sam. Oboje zostali pochowani na cmentarzu Highgate w Londynie.

Poglądy

Marks uchodzi za założyciela tzw. socjalizmu naukowego, który, wyrósłszy z jego poglądów filozoficznych, tylko w związku z nimi staje się zrozumiały. Marks pozostawał stale pod wpływem filozofii Hegla, zachował też jego sposób dociekania, jego dialektyczną metodę i przekonanie o identyczności „bytu” i „myślenia”. Szczytowym zakończeniem filozoficznego systemu Marksa jest jego materialistyczne pojmowanie dziejów, oparte na historycznym materializmie.

Pod względem ekonomicznym Karol Marks jest uczniem Davida Ricarda, na którego teorii o wartości pracy oparł swój własny system, a zwłaszcza teorię wyzysku. Podobnie jak Ricardo, zapatruje się Marks bardzo pesymistycznie na położenie klasy pracującej i przepowiada upadek kapitalistycznego ustroju, wskutek ciągłego wzrostu klasy robotniczej i coraz bardziej zaostrzających się kryzysów (teoria katastrof).

K. Marks wraz z F. Engelsem był zwolennikiem odbudowy niepodległej Polski i położenia kresu wpływów Imperium Rosyjskiego na stosunki wewnętrzne Niemiec.

Najważniejsze dzieła

• Zur Judenfrage (1844)
• Der 18. Brumaire des Louis Bonaparte (1852)
• Zur Kritik der politischen Ökonomie (1859)
• Das Kapital – niedokończone dzieło, które zawiera jego socjalistyczne poglądy i krytykę istniejącego społeczeństwa (3 t., wyd. 10. 1922)