Antoni Chruściel

Antoni Chruściel ps. „Monter”, „Sokół”, „Cięciwa”, „Dozorca”, „Konar”, „Madej”, „Nurt”, „Ryż”, „Kaliński”, „Rzeczyca”, „Andrzej Smalawski”, „Adam” (ur. 16 czerwca 1895 w Gniewczynie Łańcuckiej, zm. 30 listopada 1960 w Waszyngtonie) – generał brygady Wojska Polskiego, komendant Okręgu Warszawa ZWZ.

Od 1909 w tajnym skautingu w Jarosławiu. W 1914 ukończył z wyróżnieniem gimnazjum w Jarosławiu. W sierpniu 1914 wstąpił do Legionu Wschodniego, a we wrześniu tego roku, po rozwiązaniu legionu, wcielony został do Cesarskiej i Królewskiej Armii w której został skierowany do szkoły podoficerskiej, a następnie oficerów rezerwy. Po ukończeniu szkoły oficerskiej w latach 1915-1918 był kolejno: dowódcą plutonu, instruktorem szkoły i dowódcą kompanii w 90 Pułku Piechoty z Jarosławia. Porucznik Antoni Chruściel przyczynił się wydatnie do tego, że jego jednostka, jako jedyna w armii austriackiej wróciła w listopadzie 1918 do garnizonu z bronią i sprzętem.

Od grudnia 1918 w Wojsku Polskim, na różnych szczeblach dowódczych w 14 Pułku Piechoty we Włocławku, od października 1922 był dowódcą 3, a następnie 6 kompanii w 42 Pułku Piechoty w Białymstoku. Jednocześnie studiował prawo na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. W październiku 1923 przeniesiony został do Korpusu Kadetów nr 1 im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, gdzie objął w latach 1923-1925 dowództwo kompanii. W maju 1927 mianowany został dowódcą II batalionu 6 Pułku Strzelców Podhalańskich w Stryju. W latach 1929-1931 był słuchaczem Kursu Normalnego Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Z dniem 1 września 1931, po ukończeniu szkoły i uzyskaniu dyplomu naukowego oficera dyplomowanego, przeniesiony został do Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie na stanowisko wykładowcy. W październiku 1934 powrócił do W.S.Woj. na stanowisko wykładowcy taktyki. W styczniu 1937 rozpoczął staż na stanowisku zastępcy dowódcy 40 Pułku Piechoty „Dzieci Lwowskich”. W marcu 1938 objął dowództwo 82. Syberyjskiego Pułku Strzelców im. Tadeusza Kościuszki w Brześciu. Na czele tej jednostki walczył w kampanii wrześniowej 1939 (do 28 września). Po kapitulacji Twierdzy Modlin dostał się do niewoli niemieckiej i został osadzony w obozie przejściowym Soldau (KL) w Działdowie, z którego zwolniony został w końcu października tego roku.

Od czerwca 1940 w konspiracji, szef Wydziału III taktyczno-wyszkoleniowego. Od października szef sztabu Komendy Okręgu Warszawa-Miasto ZWZ, a od maja 1941 – komendant tego okręgu. 10 sierpnia 1942 awansowany do stopnia pułkownika służby stałej.

W powstaniu warszawskim faktyczny dowódca całości sił powstańczych. Od 20 września 1944 dowodził Warszawskim Korpusem AK. Za udział w powstaniu awansowany rozkazem gen. Kazimierza Sosnkowskiego do stopnia generała brygady. Po kapitulacji powstania w Oflagu XIII D Nürnberg-Langwasser, a następnie w Oflagu IV C w Colditz, gdzie doczekał końca wojny.

Po zakończeniu II wojny światowej pozostał na emigracji w Londynie. Pracował tam m.in. jako drugi zastępca szefa sztabu, inspektor Komisji Likwidacyjnej, a od marca 1947 członek Rady Naczelnej Koła Żołnierzy Armii Krajowej.

26 września 1946 r. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, na podstawie ustawy z 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, pozbawił Chruściela obywatelstwa polskiego i stopnia generała w związku z „przyjęciem bez zgody właściwych władz polskich, urzędu publicznego państwie obcym, a to podejmując się funkcji współorganizowania Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczeń, będącego formacją paramilitarną stanowiącą część armii brytyjskiej”. W 1971 roku Rada Ministrów PRL na czele której stał premier Jaroszewicz uchylił decyzję TRJN ale uchwała w tej sprawie nie została opublikowana. W dniu 15 marca 1989 r. rząd PRL premiera Mieczysława Rakowskiego uchylił uchwałę pozbawiającą Chruściela obywatelstwa.

W 1956 przeniósł się do Waszyngtonu, gdzie do śmierci pracował jako tłumacz i radca prawny.

Z inicjatywy Polonii amerykańskiej jego szczątki przeniesione zostały do sanktuarium w Doylestown w Pensylwanii, nazywanego amerykańską Częstochową.

28 lipca 2004 w 60 rocznicę powstania warszawskiego urny z prochami generała i jego małżonki Walerii zostały uroczyście sprowadzone do Polski i złożone w katedrze polowej Wojska Polskiego w Warszawie. 30 lipca na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach odbył się pogrzeb generała. Jego prochy zostały złożone w kwaterze żołnierzy Polski Walczącej.