Claus Schenk Graf von Stauffenberg

Claus Philipp Maria Schenk Graf von Stauffenberg (ur. 15 listopada 1907 w Jettingen w Bawarii, zm. 21 lipca 1944 w Berlinie) – oficer niemiecki (pułkownik), szef sztabu armii rezerwowej. Należał do grupy spiskowców, którzy zaplanowali i zrealizowali nieudany zamach na życie Hitlera 20 lipca 1944 w kwaterze führera zwanej Wilczym Szańcem koło Kętrzyna na Mazurach. Stauffenberg podłożył bombę w baraku, w którym odbywała się narada wyższych dowódców Wehrmachtu z udziałem Hitlera. Wybuch bomby jedynie lekko zranił Hitlera, a Stauffenberg został aresztowany jak większość zamachowców tego samego dnia. Został rozstrzelany natychmiast po pojmaniu.

Kariera wojskowa

Stauffenberg urodził się jako jeden z trzech synów (pozostali to Berthold i Alexander) w Jettingen w Szwabii, koło Ulm, w Królestwie Bawarii, w jednej z najstarszych i najwybitniejszych arystokratycznych rodzin południowoniemieckich. Jego ojcem był Alfred Schenk Graf von Stauffenberg, ostatni Oberhofmarschall Królestwa Württemberg, a matką Caroline, z domu von Üxküll-Gyllenbrand. Wśród jego przodków znajdowało się kilku sławnych Prusaków, szczególnie August von Gneisenau. Jego nazwisko związane jest z majestatycznym miejscem: górą i zamkiem Stauffen Berg.

Stauffenberg otrzymał szerokie wykształcenie i przejawiał zainteresowanie literaturą, jednak ostatecznie zdecydował się na rozpoczęcie kariery wojskowej. W 1926 wstąpił do rodzinnego 17. pułku kawalerii w Bambergu. Gdy 1933 Adolf Hitler przejął władzę Stauffenberg, arystokrata niemiecki, nie był w całkowitej opozycji do poglądów Hitlera, NSDAP i ideologii partii, szczególnie jeśli chodziło o nacjonalizm.

Jego kariera wojskowa rozwijała się nadal. 1 stycznia 1937 został mianowany rotmistrzem – był nim przez 6 lat. Jego pułk stał się częścią 6. Dywizji Pancernej i został zaangażowany w okupację terenów Sudetów, po wybuchu wojny natomiast w kampanię polską i następnie francuską. 1 stycznia 1943 awansował na podpułkownika i został wkrótce przeniesiony do Afryki Północnej, gdzie podjął służbę w sztabie 10. Dywizji Pancernej. W kwietniu 1943 roku, w czasie służby w Tunezji, został ciężko ranny pociskami wystrzelonymi przez dwa amerykańskie samoloty myśliwskie. Spędził dwa miesiące w szpitalu z ciężkimi obrażeniami – stracił lewe oko, prawą dłoń i dwa palce u lewej dłoni, a ponadto odłamki uszkodziły mu kolano i ucho (później żartował, że właściwie nie miał pojęcia, co robił wszystkimi dziesięcioma palcami, kiedy je miał).

Do włączenia się w ruch oporu namawiał go jego wuj Nikolaus Graf von Üxküll-Gyllenband. Claus uważał jednak, iż po zwycięskiej dla Rzeszy kampanii w Polsce w 1939, na aktywne działania przeciwko Hitlerowi było jeszcze za wcześnie. Początkowo nie miał możliwości rozwijania siatki konspiracyjnej. W czerwcu 1943, po wyzdrowieniu z odniesionych ran został umieszczony na stanowisku oficera sztabowego Ogólnego Urzędu Sił Zbrojnych w biurze mieszczącym się przy ulicy Bendlerstraße w Berlinie. Wówczas jednym z jego przełożonych był generał Friedrich Olbricht, zaprzysiężony członek ruchu oporu. W Ogólnym Urzędzie Sił Zbrojnych rozpoczęli tajne przygotowania. Zamierzali wcielić w życie plan “Walkiria” – miał on umożliwić Ogólnemu Urzędowi Sił Zbrojnych przejęcie kontroli nad Rzeszą w razie zamieszek wewnętrznych, gdzie komunikacja z dowództwem wojskowym miała być zablokowana. Jak na ironię, plan ten został potwierdzony przez Hitlera i miał stać się niebawem środkiem prowadzącym do próby pozbawienia go władzy.

Spisek

Udział Stauffenberga w spisku wymagał od niego ciągłego przebywania w biurze przy Bendlerstraße i telefonowania do jednostek wojskowych w całej Rzeszy w celu aresztowania przywódców organizacji politycznych, takich jak Służba Bezpieczeństwa i Gestapo. Był on jedynym z konspiratorów posiadających regularny dostęp do Hitlera podczas jego spotkań z oficerami. Pomimo kalectwa Stauffenberg w 1944 uzyskał awans na pułkownika i zgodził się osobiście przeprowadzić zamach na życie przywódcy Rzeszy, Adolfa Hitlera. Zamach miał miejsce w baraku narad w kwaterze najwyższego dowództwa wojskowego – Wilczym Szańcu (mieszczącym się niedaleko Kętrzyna) 20 lipca 1944. Stauffenberg przybył na miejsce wraz ze swoim adiutantem, Wernerem von Haeftenem. Obaj skierowali się do pomieszczenia niedaleko baraku narad, gdzie Stauffenberg zdążył uzbroić – ze względu na swoje kalectwo – jedynie jeden ładunek (umieszczony w teczce), a także przez to, że do pokoju zapukał niemiecki żołnierz, wzywając Stauffenberga na naradę, co przesądziło o późniejszych wydarzeniach w pokoju konferencyjnym. Przekroczył próg baraku narad, gdzie przebywał w nim już Adolf Hitler i inni nazistowscy dowódcy, umieścił teczkę z bombą pod stołem niedaleko führera i szybko opuścił pokój pod pretekstem wykonania telefonu. W czasie narady jeden z jej uczestników potknął się o teczkę i przestawił ją za nogę dębowego stołu, dalej od Hitlera. Stauffenberg odjeżdżając z miejsca zamachu, zaobserwował potężny wybuch, który utwierdził go w przekonaniu o niemożności przeżycia któregokolwiek z członków narady. Mimo iż w wyniku wybuchu zginęły cztery osoby, a wiele innych było rannych, Hitler odniósł jedynie lekkie obrażenia. Przyczyną tego był dębowy stół, który ochronił go przed falą uderzeniową, a także fakt, iż Stauffenberg zdążył uzbroić tylko jeden z dwóch przygotowanych ładunków wybuchowych. Duże znaczenie odegrał również budynek, w którym odbyła się narada, jako że na krótko przed spotkaniem nagle zmieniono miejsce z betonowego schronu na drewniany barak ze względu na remont tego pierwszego, co automatycznie przesądziło o skierowaniu impetu wybuchu. (Fala uderzeniowa zmiotła lekki drewniany dach, osłabiając automatycznie siłę zniszczenia. Gdyby narada odbyła się w betonowym schronie, zapewne wszyscy uczestnicy zginęliby na miejscu, bo energia nie miałaby gdzie umknąć).

Stauffenberg i porucznik Werner von Haeften szybko opuścili Wilczy Szaniec i udali się na miejsce, z którego mieli odlecieć do Berlina samolotem Heinkel He 111. Stauffenberg dowiedział się o niepowodzeniu zamachu dopiero po dotarciu do Berlina. Podczas przelotu samolotem Stauffenberga i Haeftena z kwater dowodzenia Führera wyszedł rozkaz o konieczności dokonania egzekucji na spiskowcach, jednak wylądował on na biurku członka konspiracji, Friedricha Georgiego, i nie został przekazany do publicznej wiadomości. Hitler przekazał wiadomość na antenie radia państwowego i stało się jasne, że zamach na jego życie nie zakończył się sukcesem.

Egzekucja

Generał Friedrich Fromm, dowódca Armii Rezerwowej, nakazał aresztowanie spiskowców, ogłaszając wyrok kary śmierci wobec Friedricha Olbrichta, Clausa von Stauffenberga, Albrechta Mertza von Quirnheima i Wernera von Haeftena za zdradę stanu, wydany przez pospiesznie zwołany trybunał wojenny, złożony z Fromma i jego podwładnych:

W imieniu Führera trybunał wojenny zwołany przeze mnie ogłosił wyrok: pułkownik von Mertz, generał Olbricht, pułkownik, którego imienia nie będę wspominał, i porucznik von Haeften są skazani na śmierć.

Aresztowanym odebrano broń, z wyjątkiem Ludwiga Becka, któremu pozwolono zatrzymać pistolet “dla celów prywatnych”. Skazując spiskowców na śmierć Fromm próbował zatuszować swój własny udział w zamachu. Fromm został aresztowany dzień później z rozkazu Himmlera. Skazany na śmierć przez Trybunał Ludowy, został rozstrzelany 19 marca 1945. Spiskowcy skazani przez Fromma na śmierć zostali rozstrzelani przez pluton egzekucyjny na dziedzińcu Bendlerblocku. Śmierć ponieśli: Friedrich Olbricht, Werner von Haeften, Albrecht Ritter Mertz von Quirnheim i Claus von Stauffenberg. Claus von Stauffenberg przed śmiercią miał powiedzieć:

Niech żyją święte Niemcy.

Podczas egzekucji von Haeften zasłonił sobą von Stauffenberga, którego zastrzelono chwilę później.

Generał Ludwig Beck podjął nieudaną próbę samobójczą. Fromm wydał rozkaz coup de grâce, który został niezwłocznie wykonany.

Usiłując pozbyć się wyrzutów sumienia z powodu zamordowania swoich przyjaciół-konspiratorów, generał Fromm rozkazał pochować oficerów z oddaniem należytych honorów, z odznaczeniami i medalami, jednakże następnego dnia po pogrzebie ciało Stauffenberga zostało wydobyte z grobu, został pozbawiony medali i odznaczeń, a szczątki spalono.

Najstarszy brat Stauffenberga, Berthold Graf Schenk von Stauffenberg, był kolejną centralną postacią spisku. W niedługim czasie stracony został przez powieszenie.

Warunki zawieszenia broni według Stauffenberga

W maju 1944 r. Stauffenberg proponował: utrzymanie przez Niemcy Austrii oraz Kraju Sudeckiego, autonomię Alzacji i Lotaryngii, przyłączenie Tyrolu (do Bolzano), granicę wschodnią Niemiec z 1914 r. Stauffenberg swą ofertę wysuwał jedynie do Aliantów Zachodnich, operacje wojskowe Niemiec na Wschodzie miały trwać dalej. Odmawiał także wydania niemieckich zbrodniarzy wojennych Aliantom.

Poglądy wobec Polski i Polaków

Stauffenberg, uznawany współcześnie w demokratycznych Niemczech za bohatera narodowego, był konserwatywnym nacjonalistą. Jego poglądy względem niemieckiej wojny na Wschodzie i przeciwko Polsce były zgodne z ideologią niemieckiego nacjonalizmu o długiej tradycji, który nie ograniczał się wyłącznie do ideologii nazistowskiej. Podczas kampanii 1939 roku wyraził szereg nacjonalistycznych uwag na temat polskiego społeczeństwa oraz zadowolenie z użycia pracy niewolniczej przez Niemcy. W liście do swojej żony Niny pisał m.in.:

Ludność to niesłychany motłoch, tak wielu Żydów i mieszańców. To lud, który czuje się dobrze tylko pod batem. Tysiące jeńców wojennych posłuży nam dobrze w pracach rolniczych.

Poglądy te nie ograniczały się do prywatnie wyrażanych opinii, lecz znalazły miejsce także w założeniach programowych spiskowców Stauffenberga. W książce "Germans against Hitler. 20 July 1944", którą napisali Erich Zimmermann i Hans-Adolf Jacobsen, omówione są cele, jakie stawiali sobie po zwycięstwie współtowarzysze Stauffenberga oraz on sam. Należały do nich warunki, pod jakimi rozpoczęłyby się negocjacje z Aliantami. Spiskowcy domagali się panowania nad ziemiami polskimi, zamieszkanymi przez miliony Polaków, takimi jak Wielkopolska z Poznaniem, Górny Śląsk i Pomorze Gdańskie, co potwierdzał podany przez Stauffenberga punkt ósmy, głoszący m.in.: Granice Rzeszy z roku 1914 na wschodzie.

Rodzina

Stauffenberg poślubił Ninę von Lerchenfeld w dniu 26 listopada 1933 w Bambergu. Poznali się, kiedy Nina miała 16 lat, a jej przyszły mąż 22, 3 lata później pobrali się. Po zamachu 23 lipca Nina została aresztowana i przebywała w więzieniu w Berlinie. W tym czasie była w ciąży z córką Konstanze. Pozostałe dzieci zostały umieszczone w rodzinie zastępczej po uprzedniej zmianie nazwiska. Następnie przebywała pięć miesięcy w obozie koncentracyjnym Ravensbrück. Tuż przed porodem została zwolniona z obozu i urodziła córkę we Frankfurcie nad Odrą. Następnie przeniosła się do Poczdamu, gdzie aż do maja 1945 znajdowała się pod stałą strażą.

Mieli pięcioro dzieci: Bertholda, Heimerana, Franza-Ludwiga, Valerie i Konstanze. Ich najstarszy syn, Berthold, został generałem nowej zachodnioniemieckiej armii, Bundeswehry. Franz-Ludwig został politykiem CSU oraz członkiem Bundestagu i Parlamentu Europejskiego.

Nina Stauffenberg w późniejszym czasie opisywała swojego męża w ten sposób: "Pozwalał rzeczom wpływać na niego, po czym rozważał je... Jedną z cech jego charakteru było odgrywanie z prawdziwą przyjemnością adwokata diabła. Konserwatyści byli przekonani, że był okrutnym nazistą, a okrutni naziści byli przekonani, że był nieprzejednanym konserwatystą. Nie był ani jednym, ani drugim.”

Jego żona, Nina Schenk Gräfin von Stauffenberg, zmarła 2 kwietnia 2006 roku w wieku 92 lat. Ich córka Konstanze, urodzona w 1945 roku, napisała w 2008 roku biografię matki.

Jego bratową była sławna pilot i konstruktorka lotnicza, kapitan Melitta Schenk Gräfin von Stauffenberg.

Upamiętnienie

Dziś, z uwagi na ważną rolę, jaką odegrał w spisku 20 lipca, Claus von Stauffenberg jest czczony jako bohater narodowy i symbol niemieckiego oporu przeciwko reżimowi nazistowskiemu (określanego jako Widerstand). Od czasów wojny blok Bendlera stał się miejscem pamięci upadłego antynazistowskiego ruchu oporu. Nazwa ulicy została zmieniona z „Bendlerstraße” na „Stauffenbergstraße”, a w berlińskim bloku Bendlera mieści się stała wystawa z ponad 5000 fotografii i dokumentów ukazujących różnorodne organizacje ruchu oporu działające podczas ery Hitlera. Dziedziniec, na którym zostali rozstrzelani oficerowie, jest obecnie miejscem pamięci, gdzie umieszczono płytę upamiętniającą te wydarzenia i pomnik z brązu, przedstawiający młodego człowieka z symbolicznie związanymi rękoma.