Cyprian Godebski

Cyprian Godebski herbu Godziemba (ur. 1765 na Polesiu Wołyńskim, zm. 19 kwietnia 1809 w Raszynie) – pułkownik Wojska Polskiego, poeta i prozaik, redaktor Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych, członek Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie, wolnomularz; ojciec Franciszka Ksawerego, dziad rzeźbiarza Cypriana. Godebski zapoczątkował nurt literatury pozostającej w ścisłym związku z walką wyzwoleńczą, stworzył ideał żołnierza-poety.

Urodził się na Polesiu Wołyńskim, uczył się w szkole pijarów w Dąbrowicy a po ukończeniu szkoły pracował w Łucku w sądownictwie. W czasie pobytu w wojsku na Wołyniu wstępuje do tajnych organizacji wojskowych przygotowujących rewolucję. Nie brał czynnego udziału w Powstaniu Kościuszkowskim, pracował jedynie w komitecie organizacyjnym prowadzącym wysyłkę legionów. Na skutek przechwycenia jego korespondencji przez władze rosyjskie został aresztowany, udało mu się jednak zbiec. Następnie przedostał się do Włoch, gdzie u boku gen. Franciszka Ksawerego Rymkiewicza prowadził wśród żołnierzy II Legii pracę oświatową i redagował pismo legionowe "Dekada Legionowa" (nazywana też "Dekadą"). W czasie walk pod Weroną został ciężko ranny. W Lyonie zaciągnął się do Legii Nadwiślańskiej.

Po pokoju lunewilskim – rozczarowany do Legionów – podał się do dymisji i zajął się pracą literacką. Jako poeta debiutował w "Nowym Pamiętniku Warszawskim" w roku 1802. Reaktywował w 1804 roku (wraz z Franciszkiem Ksawerym Kosseckim) czasopismo Zabawy Przyjemne i Pożyteczne. Był członkiem loży wolnomularskiej Świątynia Izis w XVIII wieku.30 września 1805 został przyjęty do loży masońskiej Świątynia Mądrości.

Wkrótce znowu jednak znalazł się w szeregach i w 1807 roku z wojskami francuskimi powrócił do Polski. Dowodził 4 Pułkiem Piechoty Legii Kaliskiej, skoszarowanym w Kaliszu i podporządkowanym dowódcy 2 Dywizji gen. Józefowi Zajączkowi. Później został mianowany komendantem twierdzy modlińskiej. Ponadto Godebski tłumaczył francuskie regulaminy wojskowe na potrzeby Armii Księstwa Warszawskiego

• Regulamen musztry dla piechoty Wojska Polskiego, przełożony z francuskiego na polskie [przekład francuskiego regulaminu z 1791 przez Cypriana Godebskiego]. Jasna Góra: 1807 (reprint 2000 ?).

Po wkroczeniu do Księstwa Warszawskiego armii austriackiej wziął udział w walkach i zginął dowodząc w bitwie pod Raszynem. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim (kwatera 10-IV). Jego śmierċ przedstawił January Suchodolski na obrazie pt. Śmierċ Cypriana Godebskiego pod Raszynem.

Wdowa, Justyna Godebska, otrzymała od rządu Księstwa roczą rentę 4 000 złotych. Hrabina Stanisławowa Potocka przesłała jej list: "Mości Pani Godebska, gdy mąż Wielmożnej Pani poległ w obronie ojczyzny każdego Polaka i Polki, powinnością jest czuwać nad losem osieroconej po obrońcy kraju familii" Do listu Potocka dołączyła 18 000 złotych.

Twórczość

Ważniejsze utwory

1. List do Kalasantego Szaniawskiego pisany z Akwizgranu r. 1800 (list manipejski), Zabawy Przyjemne i Pożyteczne, t. 4 (1804); wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe poz. 1, cz. 2; przedr. L. S. Korotyński w: "Poeci legioniści. Wybór ich poezji", Warszawa 1907, Tania Biblioteka, nr 26; zobacz Wydania zbiorowe poz. 2 (tu fragm.)
2. Wiersz do siebie samego, powst. 1802, wyd. zobacz Wydania zbiorowe poz. 1, cz. 2; wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe poz. 2; przedr. P. Hertz w: Zbiór poetów polskich XIX w., księga 1, Warszawa 1959
3. List do X. K. (K. Kosseckiego) z Kassel pod Moguncją dnia 13 grudnia 1802 r., wyd. zobacz Wydania zbiorowe poz. 1, cz. 2; poz. 2 (tu fragm.)
4. Wiersze, Nowy Pamiętnik Warszawski 1802-1803 (tu m.in.: Obraz filozofa, 1802 wrzesień; Chmiel i dąb, 1803 lipiec); wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe poz. 1, cz. 2; poz. 2
5. List do przyjaciela z Warszawy dn. 7 maja 1803, wyd. zobacz Wydania zbiorowe poz. 2
6. Na odjazd Juliana Niemcewicza, powst. 1803, wyd. zobacz Wydania zbiorowe poz. 1, cz. 2; wyd. następne: przedr. L. S. Korotyński w: "Poeci legioniści. Wybór ich poezji", Warszawa 1907, Tania Biblioteka, nr 26; zobacz Wydania zbiorowe poz. 2
7. Wiersze, Zabawy Przyjemne i Pożyteczne 1803-1804 (tu m.in.: Cyfra na jaworze; Przekleństwo kochanki; Przekleństwo żebraka; Dąb i drzewka; Zwierciadło i dziecię, t. 1, 1803 – Snycerz, posąg i Jowisz; Pijak bliski zgonu, t. 2, 1804 – Czerna, księżna czerniehowska, starożytny rosyjski romans; Łakomca, t. 4, 1804); wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe poz. 1, cz. 2; wybór w Wydaniach zbiorowych poz. 2
8. Grenadier filozof. Powieść prawdziwa wyjęta z dziennika podróży r. 1799, Warszawa 1805; wyd. następne: pirackie Machnówka (około roku 1805); zobacz Wydania zbiorowe poz. 1, cz. 1; Przemyśl 1882, Biblioteka Uniwersalna Arcydzieł Polskich i Obcych; oprac. Z. Kubikowski, Wrocław 1952. Powieści Polskie XIX w., także wyd. 2 zmienione, Wrocław 1953
9. Wiersz do Legiów polskich. Poprzedzony krótką wiadomością o Legiach polskich, Warszawa 1805; wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe poz. 1, cz. 2; przedr. L. S. Korotyński w: "Poeci legioniści. Wybór ich poezji", Warszawa 1907, Tania Biblioteka, nr 26; Sto lat myśli polskiej, t. 2 (1902); zobacz Wydania zbiorowe poz. 2; przedr. P. Hertz w: Zbiór poetów polskich XIX w., księga 1, Warszawa 1959; fragm. w wielu podręcznikach i antologiach
10. Wiersze powst. w Rydzewie 1805/1806; m.in.: Do Ksawerego Kossowskiego; Strumyk; Do Jana Drozdowskiego (Pamiętnik Warszawski 1809, nr 8); Do Jędrzeja Horodyskiego (Zabawy Przyjemne i Pozyteczne, t. 5, 1806); Listy o wsi; List do Jana O. (list manipejski); wyd. zobacz Wydania zbiorowe poz. 1, cz. 2; wybór w Wydaniach zbiorowych poz. 2
11. Wiersz do J. W. Dąbrowskiego... z powodu jego małżeństwa napisany r. 1807 d. 13 listopada, brak miejsca wydania (1807); wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe poz. 1, cz. 2; przedr. L. S. Korotyński w: "Poeci legioniści. Wybór ich poezji", Warszawa 1907, Tania Biblioteka, nr 26; zobacz Wydania zbiorowe poz. 2
12. Wiersze z roku 1807, m.in.: Wiersz do płci pięknej; Sen; wyd. zobacz Wydania zbiorowe poz. 1, cz. 2; w poz. 2 Sen
13. Uroczystość wielkiego Napoleona, czyli powrót z niewoli. Komedioopera w 2 aktach, wyst. Kalisz 15 sierpnia 1808; Warszawa 2 grudnia 1808, (Estreicher podaje błędnie: drugi tytuł: "Miłostki ułańskie", co dotyczy komedii Ksawerego Godebskiego granej w roku 1823 i wyd. w 1899. "Miłostki ułańskie" błędnie przypisuje Cyprianowi również Polski Słownik Biograficzny)
14. Pochwała Konfucjusza, filozofa chińskiego; wyd. zobacz Wydania zbiorowe poz. 1, cz. 1
15. Krótka wiadomość o życiu i śmierci Sokratesa; wyd. zobacz Wydania zbiorowe poz. 1, cz. 1
16. Nemrod, czyli początek bałwochwalstwa na ziemi. Powieść arabska; wyd. zobacz Wydania zbiorowe poz. 1, cz. 1
17. Demokryt, czyli nierozmyślne żądania. Powieść filozoficzna naśladowana z Lukiana; wyd. zobacz Wydania zbiorowe poz. 1, cz. 1
18. Myśli o nadziei. Naśladowane z francuskiego; wyd. zobacz Wydania zbiorowe poz. 1, cz. 1
19. "Pamiętnik oblężenia Mantui", Tygodnik Literacki 1842; wyd. następne: Biblioteka Ossolineum, t. 5 (1864); wyd. K. Godebski, Lwów 1864
20. Dodatek do przepisów musztry, brak miejsca i roku wydania
21. Pamiętnik Legii Naddunajskiej (niedokończony), rękopis zaginął
22. Dzieło o literaturze narodowej (niedokończone), rękopis zaginął.

Ponadto prace jego ogłaszano w czasopismach: Czas (1872, nr 115), Nowy Pamiętnik Warszawski, Pamiętnik Warszawski (tu ostatni wiersz Godebskiego: "Do Arysta", 1809, nr 10), Warszawianin (1822), Zabawy Przyjemne i Pożyteczne (1803-1806, tu także sprawozdania z literatury obcej).

Kilka wierszy z czasopism przedrukował (m.in.): L. S. Korotyński w: "Poeci legioniści. Wybór ich poezji", Warszawa 1907, Tania Biblioteka, nr 26; J. W. Gomulicki, Nowe Książki 1958, nr 22-23 i P. Hertz w: Zbiór poetów polskich XIX w., księga 1, Warszawa 1959.

Przekłady

1. Geoggrafia ułożona w grę... (tłum. z francuskiego), Warszawa 1803
2. J. Delille: "Wieśniak. Pieśń IV", Zabawy Przyjemne i Pożyteczne, t. 3-4 (1804); wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe poz. 1, cz. 2; poz. 2, (współautor przekł., tłumacz niewielkiej partii początkowej: J. Czyżewski)
3. Wyprawa Igora przeciw Połowcom (fragm. z przekładu francuskiego), Zabawy Przyjemne i Pożyteczne, t. 6 (1806); wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe poz. 1, cz. 2; poz. 2 (tu fragm.)
4. Przepis musztry i manewrów... (tłum. z francuskiego), cz. 1-4, Warszawa 1807-1808; wyd. następne: rozszerzone Warszawa 1811; Warszawa 1815
5. J. A. Ségur: Czasy patriarchalne, czyli wesele Jakuba, syna Izaaka. Romans wyjęty z dzieła..., wyd. zobacz Wydania zbiorowe poz. 1, cz. 1
6. P. N. Ovidius: Fragment heroidy, poprzedzony rzutem myśli na heroidy, wyd. zobacz Wydania zbiorowe poz. 1, cz. 2
7. J. F. La Harpe: Sokrates do swoich przyjaciół. Heroida, wyd. zobacz Wydania zbiorowe poz. 1, cz. 2.

Prace redakcyjno-edytorskie

1. Dekada Polska, gazeta pisana, nr 1-4, Mantua, luty – 22 marca 1799 (współredaktor: F. Paszkowski); fragm. nr 3 (z 11 marca) ogł. S. Askenazy: Napoleon a Polska, t. 3, Warszawa 1919, s. 410; nr 2 (z 1 marca), fragm. nr 3 i 4 (z 22 marca) ogł. A. M. Skałkowski: Archiwum Wybickiego, t. 1, Gdańsk 1948, s. 377-384; z rękopisów Biblioteki Czartoryskich, sygn. 2779 i zbiorów dra Rożnowskiego
2. Zabawy Przyjemne i Pożyteczne, t. 1-6, Warszawa 1803-1804, 1806 (współredaktor: K. Kossowski); wyd. pirackie: t. 1-4, Machnówka (około roku 1805, jako dzieło S. Sz. Potockiego); przedr. poszczególnych tomów: Machnówka 1807 i 1813 (anonimowo).

Wydania zbiorowe

1. Dzieła wierszem i prozą. Po śmierci autora zbierane po większej części drukiem nie ogłoszone, cz. 1-2, wyd. K. Godebski, Warszawa 1821; zawartość – cz. 1: Twórczość poz. 8, 14-18; Przekłady poz. 5 – cz. 2: Twórczość poz. 1-4, 6-7, 9-12; Przekłady poz. 2-3, 6-7; Listy poz. 4 oraz inne wiersze, bajki, elegie
2. Wybór wierszy, oprac. Z. Kubikowski, Wrocław (1956), Biblioteka Narodowa, seria I, nr 161.

Listy i materiały

1. Korespondencja z A. Kosińskim, wyd. W. Kosiński: Amilkar Kosiński we Włoszech. 1795-1803, Poznań 1877
2. Do K. Kossowskiego, J. K. Szaniawskiego, A. Horodyskiego i in. z lat 1798-1806, rękopis: Biblioteka Narodowa BOZ, sygn. 1813
3. Do J. Wybickiego 11 listów z lat 1801-1807, wyd. A. M. Skałkowski: Archiwum Wybickiego, t. 1-2, Gdańsk 1948-1950
4. Do wydawcy Pamiętnika Warszawskiego z 18 stycznia 1809, wyd. zobacz: Wydania zbiorowe poz. 1 cz. 2.

Upamiętnienie

31 marca 1927 minister spraw wojskowych nadał imię pułkownika Cypriana Godebskiego Szpitalowi Wojskowemu w Modlinie.

W roku 1959 imię pułkownika Cypriana Godebskiego zostało nadane szkole podstawowej w Raszynie.