Edward Ochab

Edward Ochab (ur. 16 sierpnia 1906 w Krakowie, zm. 1 maja 1989 w Warszawie) – polski komunistyczny działacz społeczny i polityczny w okresie PRL. Generał brygady, I sekretarz KC PZPR w 1956 i przewodniczący Rady Państwa w latach 1964–1968. Poseł na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL I, II, III i IV kadencji, członek Komisji Wojskowej Biura Politycznego KC PZPR, nadzorującej Ludowe Wojsko Polskie od maja 1949.

Życiorys

Edward Ochab wywodził się z chłopskiej rodziny z miejscowości Szówsko k. Jarosławia w Galicji. Jego ojciec był komendantem krakowskiej żandarmerii i urzędnikiem w biurze adresowym, a matka robotnicą rolną. Ukończył wyższe studium spółdzielcze na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1927. Od połowy lat dwudziestych aktywnie działał w ruchu spółdzielczym. W 1929 zapisał się do KPP, za co w sanacyjnej Polsce był wielokrotnie aresztowany (w latach 1933 i 1938 skazany na karę więzienia – dzięki czemu przeżył stalinowską czystkę). W 1939 walczył w obronie Warszawy, a następnie przedostał się na teren ZSRR. Do chwili inwazji hitlerowskiej na ZSRR przebywał w Kijowie i Saratowie, gdzie pracował w sowieckim Wydawnictwie Literatury w Językach Obcych. Po 1941 służył jako ochotnik w Armii Czerwonej.

Współorganizator ZPP oraz I Armii Wojska Polskiego w ZSRR. Skierowany przez WKP(b) do 1. Polskiej Dywizji im. Tadeusza Kościuszki. Od maja 1943 w randze podporucznika był w 1. Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki jednym z czołowych oficerów politycznych (tzw. "politruków") współpracującym z NKWD; powierzono mu funkcję wykładowcy i kierownika szkoły dla podoficerów politycznych 2. Pułku Piechoty 1. Dywizji. Pod koniec grudnia 1943 w randze porucznika został mianowany zastępcą dowódcy ds. polityczno-wychowawczych powstającej wówczas 3. Dywizji Piechoty im. R. Traugutta; odpowiadał za szkolenie polityczne żołnierzy. Uczestniczył w bitwie pod Lenino. W jednym ze swoich raportów podsumowujących tę akcję pisał: "Ogromna większość żołnierzy pochodzących z tzw. kresów wschodnich pogodziła się z tym, że ziemie z większością ukraińską i białoruską wejdą w skład republik sowieckich. Powtarzają się pytania już nie o to, czy osadnicy odzyskają swoje stare parcele na kresach, lecz czy otrzymają odpowiednią rekompensatę w Polsce centralnej i zachodniej".

W styczniu 1944 Edward Ochab wszedł w skład powołanego wówczas w Moskwie tajnego Centralnego Biura Komunistów Polskich (CBKP), jako członek specjalnego zespołu złożonego z oficerów politycznych. Ich zadaniem była indoktrynacja polityczna w wojsku polskim, według linii ustalonej przez CBKP. Należał do najbardziej zaufanych członków tego zespołu, np. w maju 1944 wszedł – już jako major – do specjalnej politycznej komisji weryfikacyjnej, powstałej na mocy uchwały CBKP w Armii Berlinga. W armii Berlinga zrobił błyskawiczna karierę. W drugiej połowie 1944 był już pułkownikiem i zastępcą dowódcy 1. Armii ds. polityczno-wychowawczych, a zarazem pełnomocnikiem Rady Wojennej tej armii. 25 lipca jako pełnomocnik Rady przybył na czele tzw. grupy operacyjnej (złożonej ze 152 oficerów i podoficerów) do Lublina w celu przygotowania tam siedziby PKWN. W pierwszych dniach sierpnia 1944 został włączony w skład Komitetu Centralnego PPR. Podczas obrad Krajowej Rady Narodowej (KRN) w Lublinie (9–11 września 1944) mówił: "Organizuje się w Polsce rząd demokratyczny i dawne chwasty nie mogą więcej istnieć, wrócić do władzy. (...) Niestraszna jest dla nas wroga polityka AK, idąca na rękę hitlerowskim przywódcom. (...) Jasną jest rzeczą, że należy spowodować, aby z ludźmi takimi rozprawić się po wojskowemu (...). Oni są w stanie nam szkodzić i ich należy zniszczyć".

23 listopada objął kierownictwo resortu administracji publicznej PKWN. Po powołaniu 31 grudnia 1944 Rządu Tymczasowego został wiceministrem administracji publicznej. Od kwietnia do czerwca 1945 był ministrem administracji publicznej w Rządzie Tymczasowym RP i członkiem sekretariatu KC PPR. W latach 1946–1948 skierowano go na Śląsk, gdzie został I sekretarzem PPR w Katowicach. W tym czasie przewodniczył również Społem podczas bitwy o handel. 21 lipca 1945, podczas VIII sesji KRN, nawoływał: "Reakcję polską trzeba z korzeniami wyrwać z naszego gruntu (...). Mamy zupełne zaufanie do kierownictwa tych kadr, które będą prowadzić walkę aż do zupełnego zniszczenia band reakcyjnych. (...) my reakcji więcej do władzy nie dopuścimy". 4 lutego 1947 podczas otwarcia Sejmu Ustawodawczego wygłosił mowę, w której według książki Stanisław Mikołajczyk II autorstwa Buczka "wyraził największą radość, że nareszcie Polska będzie miała pełny ustrój komunistyczny – i będzie wiecznie związana z tym ustrojem ze Związkiem Sowieckim. Dziękował Związkowi Sowieckiemu za pomoc udzieloną w zaprowadzaniu ustroju komunistycznego w Polsce i składając najgłębszy hołd Związkowi Sowieckiemu i jego władzom – przysiągł wieczystą miłość i wierność Sowietom".

W czerwcu 1948 objął funkcję prezesa "Centralnego Związku Spółdzielczego" (CZS) w celu spacyfikowania, niezależnego dotąd od władz państwowych, ruchu spółdzielczego. 21 sierpnia 1948 przyjęto odpowiednie ustawy, które dały mu – jako przewodniczącemu CZS – prawo nadzoru, rewizji, opiniowania celowości istnienia oraz zatwierdzania statutów spółdzielni. W dniach 23–24 września 1948, w czasie obrad plenum Komisji Centralnej Związków Zawodowych, mianowano go na szefa "Centralnych Związków Zawodowych"; w sposób ostateczny zamknęło to proces całkowitego uzależniania związków zawodowych od reżimu komunistycznego; stały się one organizacją mającą przede wszystkim współdziałać w wymuszaniu zwiększenia produkcji. W okresie wewnątrzpartyjnej walki z tzw. gomułkowszczyzną wiernie stanął po stronie Bolesława Bieruta, ostro atakując Władysława Gomułkę za jego tzw. "prawicowo-nacjonalistyczne odchylenia"; w nagrodę za swoją postawę we wrześniu 1948 został wybrany w skład Sekretariatu KC PPR. Ochab sprawował po wojnie funkcje polityczne w wojsku (w lipcu 1949 mianowany został generałem brygady), obejmując w 1949 funkcję wiceministra obrony narodowej (12 czerwca 1950 został odwołany) oraz szefa Głównego Zarządu Politycznego w Wojsku Polskim. W latach 1950–1956 był jednym z sekretarzy KC PZPR. Od marca 1950 roku do grudnia 1952 roku jako zastępca członka Biura Politycznego KC PZPR i sekretarz KC PZPR a od marca 1954 roku do stycznia 1955 roku jako członek Biura Politycznego i sekretarz KC PZPR był odpowiedzialny za oświatę. Po śmierci Bolesława Bieruta I sekretarz tej partii (od marca do października 1956). W PZPR reprezentował nurt centrowy, niezależny tak od natolińczyków, jak i puławian. W 1956 jego energiczna akcja zapobiegła wkroczeniu do Polski wojsk radzieckich, zaniepokojonych rozwojem wypadków w "bratnim kraju".

Po październiku 1956 powoli odsuwany od ważnych stanowisk partyjnych. W latach 1957–1959 minister rolnictwa (na którym nienajlepiej się znał – co przyznawali nawet jego współpracownicy). W latach 1957–1964 sekretarz PZPR. W latach 1961–1964 zastępca przewodniczącego Rady Państwa, a od 12 sierpnia 1964 do 11 kwietnia 1968 jej przewodniczący. W tym czasie wsławił się m.in. odmową przyjęcia w Polsce papieża Pawła VI, który zamierzał uczestniczyć w uroczystościach tysiąclecia Chrztu Polski. Ustąpił w lipcu 1968 na znak protestu przeciwko kampanii antysemickiej rozpętanej przez Mieczysława Moczara i Władysława Gomułkę.

W 1961 został odznaczony Orderem Budowniczych Polski Ludowej. Posiadał także Order Sztandaru Pracy I klasy, Order Virtuti Militari V klasy, Order Krzyża Grunwaldu II i III klasy, Krzyż Walecznych, Złoty Krzyż Zasługi, Medal za Warszawę 1939-1945, Odznakę im. Ludwika Waryńskiego, sowiecki Order Czerwonej Gwiazdy.

Miał opinię przewidującego koniunkturalisty; zawsze popierał tych, którzy w danej chwili posiadali największą władzę; jedynym wyjątkiem była jego postawa 1968, gdy z własnej woli zrzekł się wszystkich stanowisk państwowych i partyjnych. Żoną Edwarda Ochaba była Rozalia Ochab z domu Rachela Silbiger (1907–1996). Oboje są pochowani na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie. Pogrzeb Edwarda Ochaba odbył się 8 maja 1989. W pogrzebie uczestniczyli m.in. członek Biura Politycznego KC PZPR Kazimierz Barcikowski, który wygłosił przemówienie pożegnalne, członkowie Biura Politycznego KC PZPR Józef Czyrek, Marian Orzechowski, Zbigniew Michałek, sekretarz KC PZPR Zygmunt Czarzasty, a także zastępca przewodniczącego Rady Państwa PRL Tadeusz Szelachowski, wicepremier Janusz Patorski i minister współpracy gospodarczej z zagranicą Dominik Jastrzębski. W imieniu przyjaciół i współpracowników Edwarda Ochaba pożegnał b. minister spraw zagranicznych Stefan Jędrychowski.

Życie prywatne

Edward Ochab miał dwóch braci: Stanisława i Jana – weterynarza i działacza ZSL. Córka Edwarda Ochaba Anna jest żoną Longina Pastusiaka, druga córka – Zofia (1943–2011) ukończyła Wydział Elektryczny Politechniki Warszawskiej, przez wiele lat uczyła matematyki w warszawskich szkołach. Została pochowana na Cmentarzu Żydowskim w Warszawie. Trzecia córka Maryna jest tłumaczką. Czwarta córka Wanda jest dziennikarką.