Gene Hackman

Gene Hackman, właśc. Eugene Allen Hackman (ur. 30 stycznia 1930 w San Bernardino, zm. 26 lutego 2025 w Santa Fe) – amerykański aktor i pisarz.

Jeden z najwybitniejszych aktorów w historii amerykańskiego kina. W trakcie kariery stworzył skrajnie różne postacie – zarówno szlachetnych bohaterów, jak i tzw. „czarne charaktery”, przy czym ze względu na aparycję nie był obsadzany w rolach amantów. Jego postacie to głównie dojrzali mężczyźni, profesjonaliści w jakimś fachu, o złożonej psychice, często stawiani w sytuacjach z dylematami moralnymi. Często grał funkcjonariuszy służb bezpieczeństwa (policjantów, detektywów, agentów). Stworzył szereg legendarnych kreacji, m.in. niezłomnego detektywa Jimmy’ego „Popeye’a” Doyle’a we Francuskim łączniku, bohaterskiego pastora w Tragedii „Posejdona”, speca od podsłuchów w filmie Rozmowa czy gen. Stanisława Sosabowskiego w O jeden most za daleko, Lexa Luthora w serii filmów o Supermanie.

W karierze, która trwała ponad sześć dekad, zdobył dwa Oscary, cztery Złote Globy, Nagrodę Gildii Aktorów Ekranowych, dwie nagrody BAFTA i Srebrnego Niedźwiedzia. Był pięciokrotnie nominowany do Oscara; otrzymał nagrodę dla najlepszego aktora pierwszoplanowego jako niezłomny detektyw Jimmy „Popeye” Doyle dramacie kryminalnym Williama Friedkina Francuski łącznik (1971) i dla najlepszego aktora drugoplanowego jako „Mały” Bill Daggett w westernie Clinta Eastwooda Bez przebaczenia (1992). Ponadto był trzy razy nominowany do tej nagrody; za rolę pierwszoplanową Bucka Barrowa, starszego brata Clyde’a (Warren Beatty) w biograficznym dramacie kryminalnym Arthura Penna Bonnie i Clyde (1967), rolę drugoplanową profesora college’u Gene’a Garrisona w dramacie Gilberta Catesa Nigdy nie śpiewałem dla mojego ojca (1970) i agenta Ruperta Andersona w dramacie kryminalnym Alana Parkera Missisipi w ogniu (1988).

Życiorys

Rodzina i edukacja

Urodził się w San Bernardino w Kalifornii jako syn Ann Lydii Elizabeth (z domu Gray) i Eugene’a Ezry Hackmana. Jego ojciec był Amerykaninem, a matka – Kanadyjką, urodzoną w hrabstwie Lambton w Ontario. Jego przodkowie to Anglicy, Niemcy, Szkoci i Holendrzy. Wychowywał się w Danville w Illinois. Pochodził z rodziny robotniczej.

Kiedy miał 15 lat, został wyrzucony ze szkoły, a następnie trafił do United States Marine Corps, w której służył w latach 1947–1950 jako disc jockey i prezenter wiadomości dla stacji radiowej jednostki. Przez sześć miesięcy studiował dziennikarstwo na Uniwersytecie Illinois w Urbanie. Studiował w nowojorskiej szkole radiowej. Uczył się aktorstwa w Pasadena Playhouse.

Kariera aktorska

W 1958 zadebiutował na scenie off-Broadwayu w przedstawieniu Chaparral. W 1959 wystąpił jako John Kempe w produkcji off-broadwayowskiej Świętość Margery Kempe. Po raz pierwszy wystąpił na ekranie w niewielkiej roli policjanta w biograficznym dramacie kryminalnym Mad Dog Coll (1961) z Tellym Savalasem i jako Joe Lawson w serialu kryminalnym Tallahassee 7000 (1961) z Walterem Matthau. W 1963 trafił na Broadway jako Charles Widgin Rochambeau w sztuce Irwina Shawa Dzieci z ich gier.

Pierwszą znaczącą rolę jako Norman zagrał w dramacie Roberta Rossena Lilith (1964). Gwiazdą tego filmu był Warren Beatty, który namówił Arthura Penna do obsadzenia Hackmana w filmie Bonnie i Clyde. Aktor za rolę Bucka, wspólnika tytułowej pary gangsterów, otrzymał swoją pierwszą nominację do Oscara, a jego kariera nabrała rozpędu. Prawdziwą gwiazdą stał się po zagraniu detektywa Popeye’a Doyle’a we Francuskim łączniku (1971), za rolę w którym otrzymał Oscara dla najlepszego aktora pierwszoplanowego. Następnie zagrał m.in. włóczęgę w Strachu na wróble (Scarecrow, 1973), człowieka uwikłanego w mafijne porachunki w Zasadzie domina (Domino Principle, 1977), ojca poszukującego syna zaginionego podczas wojny wietnamskiej w Niespotykanym męstwie (Uncommon Valor, 1983) i trenera koszykówki w Mistrzowskim rzucie (Hoosiers, 1986).

W latach 80. należał do grona najbardziej zapracowanych aktorów – tylko w latach 1987–1988 nakręcił dziewięć filmów. Za rolę agenta FBI w dreszczowcu kryminalnym Missisipi w ogniu (Missisipi Burning, 1988) był nominowany do Oscara. Za występ jako szeryf „Mały” Bill Daggett w westernie Clinta Eastwooda Bez przebaczenia (1992) otrzymał Oscara dla najlepszego aktora drugoplanowego.

Z aktorstwa wycofał się w 2004, kiedy to pojawił się po raz ostatni na ekranie w filmie Witamy w Mooseport, gdzie wcielił się w rolę byłego prezydenta USA, który kandyduje na urząd burmistrza małego miasteczka.

Pisarstwo

Wspólnie z archeologiem podwodnym Danielem Lenihanem napisał trzy powieści: Wake of the Perdido Star (1999), Justice for None (2004) oraz Escape from Andersonville (2008).

Życie prywatne

1 stycznia 1956 zawarł związek małżeński z Filipą „Faye” Maltese, z którą miał syna Christophera (ur. 1960) oraz dwie córki – Elizabeth Jean i Leslie Anne. W 1986 doszło do rozwodu. W latach 1973–1974 był związany z Cloris Leachman. W grudniu 1991 ożenił się z Betsy Arakawą. 26 lutego 2025 aktor oraz jego żona zostali znalezieni martwi w swoim domu w Santa Fe.

Filmografia

• Mad Dog Coll (1961) jako policjant (debiut aktorski)
• Lilith (1964) jako Norman
• Hawaje (1966) jako dr John Whipple
• Bonnie i Clyde (1967) jako Buck Barrow
• Uwięzieni w kosmosie (1969) jako Buzz Lloyd
• Cyrk straceńców (1969) jako Joe Browdy
• Nigdy nie śpiewałem dla mojego ojca (1970) jako Gene Garrison
• Polowanie (1971) jako Brandt
• Francuski łącznik (1971) jako Jimmy „Popeye” Doyle
• Tragedia „Posejdona” (1972) jako pastor Frank Scott
• Pierwszorzędne cięcie (1972) jako Mary Ann
• Strach na wróble (1973) jako Max Millan
• Młody Frankenstein (1974) jako ślepy pustelnik (Harold)
• Narzeczona Zandy’ego (1974) jako Zandy Allan
• Rozmowa (1974) jako Harry Caul
• W mroku nocy (1975) jako Harry Moseby
• Z zaciśniętymi zębami jako Sam Clayton
• Szczęściara (1975) jako Kibby Womack
• Francuski łącznik II (1975) jako Jimmy „Popeye” Doyle
• Maszeruj lub giń (1977) jako mjr William Sharman Foster
• O jeden most za daleko (1977) jako gen. Stanisław Sosabowski
• Zasada domina (1977) jako Roy Tucker
• Superman (1978) jako Lex Luthor
• Superman II (1980) jako Lex Luthor
• Czerwoni (1981) jako Pete Van Wherry
• Niepokorni (1981) jako George Dupler
• Pod ostrzałem (1983) jako Alex Grazier
• Niespotykane męstwo (1983) jako Cal Rhodes
• Eureka (1983) jako Jack McCann
• Nierozumiany (1984) jako Ned Rawley
• Dwa razy w życiu (1985) jako Harry MacKenzie
• Cel (1985) jako Walter Lloyd
• Żądza władzy (1986) jako Wilfred Buckley
• Mistrzowski rzut (1986) jako trener Norman Dale
• Superman IV (1987) jako Lex Luthor, Nuclear Man (głos)
• Bez wyjścia (1987) jako sekretarz obrony David Brice
• Missisipi w ogniu (1988) jako Rupert Anderson
• Bat* 21 (1988) jako podpułkownik Iceal Hambleton
• Inna kobieta (1988) jako Larry Lewis
• Pełnia księżyca w Blue Water (1988) jako Floyd
• Przesyłka (1989) jako Johnny Gallagher
• Pocztówki znad krawędzi (1990) jako Lowell Kolchek
• Niewygodny świadek (1990) jako Robert Caulfield
• Zwariowani detektywi (1990) jako MacArthur „Mac” Stern
• Precedensowa sprawa (1991) jako Jedediah Tucker Ward
• Bez przebaczenia (1992) jako Little Bill Daggett
• Firma (1993) jako Avery Tolar
• Geronimo: amerykańska legenda (1993) jako gen. George Crook
• Wyatt Earp (1994) jako Nicholas Earp
• Szybcy i martwi (1995) jako John Herod
• Karmazynowy przypływ (1995) jako kpt. Frank Ramsey
• Dorwać małego (1995) jako Harry Zimm
• Klatka dla ptaków (1996) jako senator Kevin Keeley
• Krytyczna terapia (1996) jako dr Lawrence Myrick
• Komora (1996) jako Sam Cayhall
• Władza absolutna (1997) jako prezydent Alan Richmond
• Półmrok (1998) jako Jack Ames
• Wróg publiczny (1998) jako Edward „Brill” Lyle
• Mrówka Z (1998) jako generał Mandible (głos)
• Podejrzany (2000) jako Henry Hearst
• Sezon rezerwowych (2000) jako Jimmy McGinty
• Mexican (2001) jako Arnold Margolese, ojciec Jerry’ego
• Wielki podryw (2001) jako William B. Tensy
• Skok (2001) jako Joe Moore
• Genialny klan (2001) jako Royal Tenenbaum
• Za linią wroga (2001) jako admirał Leslie McMahon Reigart
• Ława przysięgłych (2003) jako Rankin Fitch
• Witamy w Mooseport (2004) jako Monroe Cole (ostatnia rola)

Nagrody

• Nagroda Akademii Filmowej
  • 1972 dla aktora pierwszoplanowego za Francuski łącznik
  • 1993 dla aktora drugoplanowego za Bez przebaczenia
• Złoty Glob
  • 1972: Najlepszy aktor w dramacie za Francuski łącznik
  • 2002: Najlepszy aktor w komedii lub musicalu za Genialny klan
• Nagroda BAFTA
  • 1973: Najlepszy aktor pierwszoplanowy za Tragedia „Posejdona”
  • 1993: Najlepszy aktor drugoplanowy za Bez przebaczenia
• Nagroda na MFF w Berlinie 1989: Srebrny Niedźwiedź za Missisipi w ogniu

Bibliografia

• Jan Słodowski, Andrzej Roman: Gwiazdy światowego kina. Leksykon. Warszawa: Editions Spotkania, 1992. ISBN 83-85195-83-1.