Henryk Ibsen

Henrik Johan Ibsen (ur. 20 marca 1828 w Skien, zm. 23 maja 1906 w Christianii, obecnie Oslo) – dramatopisarz norweski.

Przyszedł na świat w rodzinie kupieckiej jako najstarszy z pięciorga rodzeństwa. Kiedy miał 8 lat jego ojciec zbankrutował. W 1843 zaraz po konfirmacji Ibsen przeniósł się do Grimstad, gdzie pracował jako pomocnik aptekarski. W czasie sześciu lat spędzonych w Grimstad podjął pierwsze próby literackie. Jako osiemnastolatek został ojcem dziecka z nieprawego łoża, którego matką była starsza od Ibsena służąca. Z nieślubnym synem pisarz nie utrzymywał kontaktów.

W 1850 Ibsen przeniósł się do Christianii, gdzie miał miejsce jego debiut sceniczny – w Christiania Theater wystawiono Kjæmpehøien (Grób Hunów). Wkrótce pisarz przeniósł się do Bergen, gdzie w latach 1851-1857 współtworzył wraz ze skrzypkiem Ole Bullem teatr Det Norske Theater. W teatrze tym pracował jako pomocnik reżysera i dramaturg. Na deskach Det Norske Theater odbyło się wiele premier sztuk Ibsena. W 1857 pisarz poznał Zuzannę Thoresen, z którą ożenił się rok później. Z tego związku przyszedł na świat syn Sigurd.

W 1857 Ibsen przeniósł się ponownie do Christianii, gdzie otrzymał stanowisko szefa teatru Christiania Norske Theater (który zbankrutował w 1862). Lata 1857-1864 określa się jako najcięższe w życiu pisarza. Rozczarowany postawą Norwegii, która nie pomogła Danii napadniętej przez Prusy, a także problemy finansowe rodziny sprawiły, że pisarz zdecydował się emigrować z kraju. Otrzymawszy stypendium z parlamentu norweskiego, wyjechał wraz z rodziną na Południe. Przez kolejne 27 lat mieszkał we Włoszech i w Niemczech.

Właśnie we Włoszech nastąpił literacki przełom dramaturga. W przypływie nowych sił twórczych napisał tam Branda i Peera Gynta. W 1868 Ibsen przeniósł się do Monachium, a kilka lat później – w 1875 – do Drezna. Tam też powstały jego głośne sztuki, takie jak Nora, Dzika kaczka czy Hedda Gabler. Dopiero w 1891 Ibsen powrócił do Norwegii, już jako znany i ceniony pisarz. Jego sztuki zaczęto wtedy grywać w całej Europie, zaś problemy, które poruszał Henrik Ibsen, wywołały burzliwą debatę w norweskim społeczeństwie. Ostatnie lata życia Ibsen spędził w Christianii, gdzie był jednym z najznamienitszych obywateli.

Twórczość

Pierwsze dramaty Ibsena zaliczyć można do nurtu narodowego romantyzmu – dramaturg był wówczas głównie pod wpływem utworów duńskiego pisarza Adama Oehlenschlägera. Widać to zwłaszcza w jego drugim utworze Grób Hunów. Tematem wielu dramatów Ibsena były wydarzenia historyczne – bądź to z czasów starożytnego Rzymu (Katylina, Cesarz i Galilejczyk), bądź ze średniowiecznej Norwegii (Rycerze Północy, Pretendenci do tronu, Uroczystość na Solhaugu, Pani zamku Östrot). W wielu utworach inspirowanych historią Norwegii pisarz wykorzystał dawne baśnie, sagi i wierzenia ludowe.

Faza narodowego romantyzmu (1850-1863) zakończyła się w twórczości Ibsena wraz z Pretendentami do tronu. Ibsen, rozczarowany postawą Norwegów w konflikcie między Danią a Prusami, porzucił raz na zawsze tematykę narodową, skupiając się na bardziej uniwersalnych tematach. Wiele dramatów napisanych po przełomie ukazuje sylwetki nieprzystosowanych do świata indywidualistów (Brand, Gregers Werle z Dzikiej kaczki, Ruben ze Gdy się zbudzimy spośród zmarłych). Przeciwieństwem heroicznego pastora Branda jest inna słynna postać ibsenowska – Peer Gynt. Dramat, którego Peer jest głównym bohaterem, pełen jest alegorii i elementów baśniowych. Zalicza się go dziś do jednego z najpopularniejszych tekstów Ibsena. Do tej popularności przyczyniła się niewątpliwie utrzymana w duchu romantyzmu, a skomponowana przez Edvarda Griega muzyka.

W kolejnych latach Henrik Ibsen skupił się w swojej twórczości przede wszystkim na tematyce społeczno-obyczajowej, tworząc realistyczne dramaty bezlitośnie odsłaniające zakłamanie świata mieszczańskiego. Z tego okresu (1877-1882) pochodzą takie sztuki, jak Podpory społeczeństwa, Nora,zamienny tytuł "Dom lalki", Upiory oraz Wróg ludu. Elementy realizmu łączą się tutaj z naturalizmem, zwłaszcza w Upiorach. Do nurtu mieszczańskiego zaliczyć można również napisaną nieco później Heddę Gabler. Bohaterkami swych utworów Ibsen często czynił kobiety, kreując tak niezwykłe postacie jak Hedda Gabler czy Nora.

W ostatnim okresie twórczości Henrika Ibsena (1884-1906) dostrzega się często elementy symbolizmu. Jednocześnie Ibsen kreśli głębokie portrety psychologiczne swoich postaci. O tym, jak doskonałym psychologiem był dramaturg, świadczyć może fakt, że Sigmund Freud przywoływał w swoich esejach m.in. postać Rebeki West z Rosmersholm. Ibsen był także mistrzem w budowaniu dialogu, w którym często powaga i wzniosłość ociera się niemal o patos, nigdy nie przekraczając tej cienkiej granicy.

Głównym obiektem zainteresowania Henrika Ibsena był zawsze człowiek i jego bolączki, próby szukania własnego "ja" i miejsca we współczesnym świecie. Dlatego sztuki norweskiego dramaturga nigdy nie straciły na aktualności i wciąż są wystawiane na deskach teatrów na całym świecie.

Dzieła

Dramaty (w nawiasach tytuł polski i pierwsze polskie wydanie, o ile miało miejsce)

• Catillina 1850 (Katylina)
• Kjæmpehøien 1850 (Grób Hunów, 1926)
• Sancthansnatten 1852 (Noc świętojańska)
• Fru Inger til Østeraad napisany 1854, wydany 1857 (Pani zamku Östrot, 1905)
• Gildet paa Solhaug 1856 (Uroczystość na Solhaugu, 1926)
• Olaf Liljekrans 1856
• Hærmændene paa Helgeland 1858 (Rycerze Północy, 1902)
• Kærlighedens komedie 1862 (Komedia miłości, 1913)
• Kongs-Emnerne 1863 (Pretendenci do tronu, 1911)
• Brand, 1866 (1903)
• Peer Gynt, 1867 (1910)
• De unges Forbund 1869, (Związek młodzieży, 1905)
• Kejser og Galilæer 1873 (Cesarz i Galijejczyk)
• Samfundets Støtter 1877 (Podpory społeczeństwa, 1899)
• Et Dukkehjem 1879 (Nora czyli dom lalki, 1882)
• Gengangere 1881 (Upiory, 1891)
• En folkefiende 1882 (Wróg ludu, 1891)
• Vilanden 1884 (Dzika kaczka, 1897)
• Rosmersholm, 1886 (1898)
• Fruen fra havet 1888 (Oblubienica morza, 1889; a także jako Kobieta morska, 1899)
• Hedda Gabler, 1890 (1899)
• Bygmester Solness 1892 (Mistrz Solness, 1893; a także jako Budowniczy Solness, 1899)
• Lille Eyolf 1894 (Mały Eyolf, 1899)
• John Gabriel Borkman 1896 (Jan Gabriel Borkman, 1897)
• Når vi døde vågner 1899 (Gdy się zbudzimy spośród zmarłych, 1900; a także jako Zmartwychwstanie, 1900)

Wiersze

• Digte 1871

Poematy epickie

• Paa Vidderne 1859 (Na szczytach gór)
• Terje Vigen 1861 (Terje Wiegen, 1878)

Ciekawostki

• Kiedy na stare lata zamieszkał w Christianii, miał w zwyczaju codziennie w południe udawać się do kawiarni Grand Hotelu, gdzie przy zarezerwowanym dla niego stoliku czytał norweską prasę. Aby upamiętnić ten "szlak Ibsena" w 2005 przy okazji renowacji głównej ulicy Oslo Karl Johan Gate na trotuarze ułożono płyty w cytatami z dzieł Ibsena.
• Rok 2006 ogłoszono Rokiem Ibsenowskim (100 rocznica śmierci dramaturga). Z tej okazji odnowiono Muzeum Ibsena w jego dawnym mieszkaniu, zaś tę część ulicy Drammensveien, przy której się ono znajduje, nazwano Henrik Ibsens gate (ul. Henrika Ibsena). W ten sposób zmienił się też adres siedziby norweskiego króla Haralda V, który do tej pory mieszkał przy Drammensveien 1, a teraz – przy Henrik Ibsens gate 1.
• W Polsce do popularyzacji sztuk Ibsena przyczyniła się aktorka Helena Modrzejewska, która wykreowała w wielkim stylu postać Nory.
• Podobno ostatnimi słowami Ibsena było "Tvert i mot" (czyt. tfersz imut) co oznacza "wręcz przeciwnie". Przez następne (notabene ostatnie) 5 dni swojego życia nie powiedział już ani słowa.