Ignacy Chrzanowski

Ignacy Chrzanowski (ur. 5 lutego 1866 w Stoku, zm. 19 stycznia 1940 w Sachsenhausen) – polski historyk literatury, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Pochodził z rodziny ziemiańskiej, był synem Bolesława i Heleny z Dmochowskich; dalekie kuzynostwo łączyło go z Joachimem Lelewelem i Henrykiem Sienkiewiczem. Uczęszczał do V gimnazjum w Warszawie (1876-1883), następnie studiował filologię, filozofię i historię na Uniwersytecie Warszawskim (1883-1888) i Wrocławskim (1890-1891); uzupełniał studia w Berlinie i Paryżu (1891-1894). Od 1894 pracował jako nauczyciel historii literatury, historii Polski i języka polskiego w szkołach prywatnych w Warszawie; publikował i redagował m.in. „Przegląd Pedagogiczny”, „Ateneum”, „Pamiętnik Literacki”.

W 1905 roku był jednym z założycieli Towarzystwa Polskiej Macierzy Szkolnej.

W 1910, mimo braku stopnia doktorskiego, został zatrudniony jako profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i kierownik Katedry Historii Literatury Polskiej (od 1912 I Katedra Historii Literatury Polskiej); o nominacji tej zadecydowały wpływy Henryka Sienkiewicza oraz opinia Stanisława Tarnowskiego, który wysoko cenił podręcznik Chrzanowskiego Historia literatury niepodległej Polski (1906). Chrzanowski prowadził na uniwersytecie wykłady z historii literatury polskiej oraz źródeł historycznych do literatury polskiej. W 1931 wskutek tzw. reformy jędrzejewiczowskiej został pozbawiony katedry i przeniesiony na emeryturę; kontynuował wykłady na uczelni jeszcze do 1936, mianowany profesorem honorowym. W 1937 został odznaczony Złotym Wawrzynem Akademickim Polskiej Akademii Literatury za wybitną twórczość naukową, związaną z literaturą piękną.

W pracy naukowej zajmował się literaturą polskiego odrodzenia, oświecenia i romantyzmu, dziejami myśli filozoficznej w literaturze polskiej, kulturą średniowieczną oraz polską literaturą religijną. Dokonał analizy dzieł Marcina Bielskiego Kronika świata i Kronika polska, porównując je z innymi autorami polskimi i zagranicznymi. We wspomnianej pracy Historia literatury niepodległej Polski przedstawił własną syntezę historii literatury polskiej w latach 965-1795; Historia była początkowo przeznaczona dla szkół średnich, po rozszerzeniu stała się jednym z ważniejszych podręczników akademickich i doczekała się szeregu wydań (w 1971 ukazało się wydanie XV). Zbadał podłoże Kordiana Słowackiego. Wykazał rolę Bronisława Trentowskiego jako przedstawiciela, a nie poprzednika pozytywizmu. Badał życie i dorobek Lelewela. W latach 1911-1939 wydał 50 tomów serii „Prace historyczno-literackie”, przygotował także wydanie Wyboru pism Zygmunta Kaczkowskiego (1900) w 10 tomach. Domagał się uwzględniania polskiej myśli filozoficznej w badaniach nad historią literatury.

Najważniejsze publikacje:

• Tragedya Szymona Szymonowica „Castus Joseph” w stosunku do literatury obcej (1892)
• Facecye Mikołaja Reja (1894)
• Ideały romantycznej poezji polskiej (1899)
• Pierwszy utwór Sienkiewicza (1901)
• O satyrach Adama Naruszewicza (1902)
• „Kazania Sejmowe” Skargi (1903)
• Krasicki jako autor „Monitora” z roku 1772 (1904)
• Marcin Bielski, studium literackie (1906, 2 części)
• Władysław Nehring (1909)
• Z dziejów satyry polskiej XVIII wieku (1909)
• Wypisy polskie dla klas wyższych szkół średnich (1913, z Konstantym Wojciechowskim)
• Czym był Wirgiliusz dla Polaków po utracie niepodległości (1915)
• „Ród ludzki” Staszyca jako wytwór filozofii oświecenia (1915)
• O komediach Aleksandra Fredry (1917)
• Poezja polska XVIII wieku (1918)
• Z epoki romantyzmu (1918)
• Humanizm i reformacja w Polsce (1927, redaktor, wspólnie ze Stanisławem Kotem)
• Źródło pomysłu rozprawy Jana Śniadeckiego „O pismach klasycznych i romantycznych” (1930)
• Jan Długosz, próba charakterystyki człowieka (1938)
• Studia i szkice. Rozbiory i krytyki (1939, 2 tomy)
• Joachim Lelewel. Człowiek i pisarz (1946)

W 1906 został członkiem-korespondentem, w 1914 członkiem czynnym AU (PAU); przewodniczył Komisji Historii Filozofii Polskiej AU i Komisji Historii Literatury Polskiej PAU, był członkiem Komisji Języka Polskiego AU oraz dyrektorem Wydziału I akademii. W 1907 był w gronie członków-założycieli Warszawskiego Towarzystwa Naukowego, pełnił funkcję sekretarza Wydziału I TNW. PAU delegowała go do Union Academique Internationale w Brukseli (1926). Należał do Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (1899 członek zwyczajny, 1917 członek korespondent, 1927 członek honorowy) oraz Towarzystwa Naukowego we Lwowie (1921 członek czynny). W 1916 wygłosił serię odczytów z okazji powstania Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza. Został uhonorowany Księgą pamiątkową ku czci Ignacego Chrzanowskiego (1936, z okazji 70-lecia urodzin); odebrał doktoraty honoris causa UJ (1919) oraz Uniwersytetu Poznańskiego (1938). W 1923 został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta, a w 1936 Złotym Krzyżem Zasługi.

W listopadzie 1939 został aresztowany przez Niemców w ramach Sonderaktion Krakau. Był więziony w Krakowie, Wrocławiu i w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen w Niemczech, gdzie zmarł na zapalenie płuc.

Do grona jego uczniów zaliczali się m.in. Franciszek Bielak, Wacław Borowy, Roman Brandstaetter, Jan Stanisław Bystroń, Kazimierz Chodynicki, Wincenty Danek, Maria Dłuska, Zenon Klemensiewicz, Julian Krzyżanowski, Tadeusz Lehr-Spławiński, Tadeusz Mikulski, Stanisław Pigoń, Roman Pollak, Mieczysław Rulikowski, Bogdan Suchodolski, Jan Sztaudynger i Kazimierz Wyka.