Jan Sztaudynger

Jan Izydor Sztaudynger (ur. 28 kwietnia 1904 w Krakowie, zm. 12 września 1970 w Krakowie) – polski poeta, satyryk, teoretyk lalkarstwa, tłumacz. Pseudonimy: Dr J. Szt.; J. S.; J. Szt.; Jan Kokowski; Jan Korab; Jan Szt.; JANSZT; Józef Czosnowski; JSZT.; Szt.; Świerszcz.

Mąż Zofii Jankowskiej, ojciec Anny Sztaudynger-Kaliszewicz, doktor socjologii oraz propagatorki jego twórczości oraz Jana Jacka Sztaudyngera, profesora zwyczajnego Katedry Ekonometrii na Wydziale Ekonomiczno-Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego. Syn Izydora Jana Józefa i Anny z Kokowskich.

Uczęszczał do Wzorcowej Szkoły Ćwiczeń przy Seminarium nauczycielskim w Krakowie. Po wybuchu pierwszej wojny światowej ewakuował się wraz z rodzicami do Brna na Morawach, gdzie kontynuował naukę na Prywatnych Polskich Kursach Gimnazjalnych. W roku 1915 podjął naukę w II Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego w Krakowie. Po ukończeniu gimnazjum i zdaniu matury poeta podjął jednocześnie studia polonistyczne i germanistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1923 roku ukończył roczne Studia Pedagogiczne, a rok później uzyskał tytuł doktora filozofii na podstawie prac: Stosunek Garczyńskiego do religii oraz Wpływ Goethego na Garczyńskiego.

Po ukończeniu studiów Sztaudynger objął posadę nauczyciela języka polskiego w gimnazjum im. Władysława Jagiełły w Dębicy, a po odbyciu służby wojskowej w Szkole Podchorążych Piechoty w Zaleszczykach przeniósł się do Bydgoszczy, gdzie wykładał przez pół roku w Męskim Seminarium Nauczycielskim. W 1930 roku przeprowadził się do Poznania, gdzie przez cztery lata wykładał w Seminarium Nauczycielskim im. Ewarysta Estkowskiego. Ożenił się z Zofią Jankowską, a w roku 1933 urodziła mu się córka Anna. W roku 1934 zatrudnił się jako wykładowca w Państwowej Szkole Wydziałowej.

Po wybuchu wojny Sztaudynger został aresztowany przez Niemców, osadzony w obozie przejściowym i przesiedlony do wsi Malice w Sandomierskim. W Opatowie brał udział w tajnym nauczaniu w miejscowym gimnazjum.

W roku 1944 dotarł do Lublina i przy PKWN objął stanowisko w Resorcie Kultury i Sztuki. Po wojnie osiedlił się w Łodzi. Objął na krótko posadę kierownika literackiego Teatru Lalek „Biedronka” Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, a do marca 1950 pracował jako referent literatury w Wydziale Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi.

W roku 1946 urodził się syn Jacek i od tego roku poeta współpracował z Centralnym Instytutem Kultury. W latach 1947–1950 mieszkał również w Szklarskiej Porębie. W roku 1955 wyprowadził się z Łodzi do Zakopanego.

W ostatnich latach życia Jan Sztaudynger zmagał się z ciężką chorobą. Dwudziestokrotnie leżał w szpitalach m.in. w Krakowie, Łodzi i Warszawie. Zmarł w Klinice Hematologicznej J. Aleksandrowicza w Krakowie 12 września 1970 roku. Pochowano go na cmentarzu Salwatorskim trzy dni później.

Twórczość

W literaturze przedmiotu obecne są trzy daty debiutu literackiego: 1923, 1924, 1925. Jako eseista debiutował w roku 1923 artykułem opublikowanym w praskim czasopiśmie Divadelni Listy. Podczas studiów należał do grupy literackiej „Helion”, a w maju 1923 roku zorganizował w sali Kopernika w Collegium Novum pierwszy własny wieczór poetycki. w 1925 roku ukazał się w nakładem poznańskiej Księgarni Świętego Wojciecha debiutancki tomik poezji Dom mój, do którego napisał wstęp Karol Hubert Rostworowski.

W 1930 roku został członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich. Publikował artykuły, recenzje, wiersze m.in. w „Kurierze Literacko-Naukowym”, „Dzienniku Poznańskim Czasie”, „Tęczy”, „Dwutygodniku Literackim”. Działał również w kabarecie „Klub Szyderców”, kierowanym przez Artura Marię Swinarskiego. W latach 1930–1935 wydał dwa wiersze okolicznościowe, wydrukowane w niewielkich nakładach: Ballada o Stanisławie Wysockiej oraz Kasprowicz, napisany specjalnie dla uczestników uroczystości otwarcia Działu Kasprowiczowskiego Muzeum Miejskiego w Poznaniu oraz pięć tomików wierszy.

Po zamieszkaniu w Szklarskiej Porębie w 1947 roku uczestniczył w życiu literackim Jeleniej Góry i okolic. Udzielał się w organizowanych przez Klub Literacki (potem Związek Zawodowy Literatów Polskich, Oddział Dolnośląski) odczytach, które służyły stopniowemu przywracaniu życia kulturalnego na Ziemiach Zachodnich. Obecny był również na Pierwszym Zjeździe Polskich Pisarzy Ziemi Sudeckiej, który odbył się w dniach 8–11 maja 1947 roku. Podczas pobytu w Szklarskiej Porębie Sztaudynger napisał szereg wierszy, które drukiem ukazały się w tomie Puch ostu (1958). W roku 1946 wydał tomik wierszy: Strofy wrocławskie. W roku 1954 ukazał się tomik fraszek Piórka. W latach 1961-1968 ukazały się w wydawnictwie Nasza Księgarnia cztery tomiki wierszy dla dzieci.

Twórczość literacka Jana Sztaudyngera była wyrazem afirmacyjnej postawy wobec życia. Inspiracje czerpał z obserwacji świata przyrody, dzieł sztuki, poznawaniu legend miasta. Znany przede wszystkim z publikacji fraszek i uznawany za „odnowiciela tego gatunku”. W pewnym opracowaniu czytamy:

  Sztaudynger chciał wyprostować nieco wykoślawione pojęcie fraszki i przywrócić jej znaczenie poetyckie.

Teatr lalkowy

W latach 1935–1937 prowadził prace badawcze dotyczące tradycji i organizacji teatrów lalkowych i związku z tym podróżował po Europie. Wyniki studiów zamieścił w pionierskiej pracy Marionetki. W 1937 roku Sztaudynger objął posadę instruktora do spraw teatru lalek w Oddziale Oświaty Pozaszkolnej Kuratorium Okręgowego w Poznaniu, a w Warszawie został członkiem Komisji Teatru Kukiełek przy Instytucie Teatrów Ludowych. Jednocześnie na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Poznańskiego prowadził wykłady dotyczące wpływu teatru lalek na literaturę polską. Od 1938 roku był redaktorem działu kukiełek w miesięczniku „Teatr Ludowy” a latach 1938–1939 redagował pismo „Bal u lal. Miesięcznik Marionetkowy”. Po drugiej wojnie światowej Sztaudynger redagował w latach 1950–1953 kwartalnik Teatr Lalek. W roku 1961 opublikował szkice Od szopki do teatru lalek (1961), a w czasopiśmie „Teatr” prowadził dział Teatru Lalek. Międzynarodowe Stowarzyszenie Teatrów Lalek UNIMA nadało mu tytuł honorowego członka.

Utwory

Uwzględniono również wydania pośmiertne:

• Dom mój, Poznań 1925.
• Ballady poznańskie, Poznań 1930.
• Ludzie, Poznań 1931.
• Rzeź na Parnasie, Poznań 1931.
• U źródeł Polski, (Impresje regionalne), Poznań 1933
• Kantyczki śnieżne, Poznań 1935.
• Marionetki, Lwów 1938.
• Strofy wrocławskie, Poznań 1947.
• Piórka, Warszawa 1954.
• Krakowskie piórka, (I wyd. – Kraków 1956, II wyd. – Kraków 1958, III wyd. Kraków 1959)
• Nowe piórka, Warszawa 1956.
• Stare i nowe piórka. Wybór, Warszawa 1957 (wg Natansona tytuł brzmi: Nowe i stare piórka).
• Puch ostu, Łódź 1958.
• Krople liryczne, Warszawa 1959.
• Raptularz zakochanych, (I wyd. - Warszawa 1960, II wyd. - Warszawa 1986, III wyd. Warszawa 1994[5])
• Łatki na szachownicy, Łódź 1961.
• Piórka z gór, Kraków 1961.
• Muchomory, Warszawa 1961.
• Ballady i fraszki, Katowice 1963.
• Kasztanki, Warszawa 1964.
• Wiórki, Katowice 1966.
• Narodziny obłoczka, Warszawa 1965.
• Zwrotki dla Dorotki, Warszawa 1968.
• Śmiesznoty, Katowice 1968.
• Supełki. Wybór fraszek i wstęp: W Natanson, Katowice 1970.
• Dróżką przed siebie, Warszawa 1973.
• Jak zwykle wszystko winą jest Amora, Kraków 1973.
• Chwalipięta czyli rozmowy z Tatą. Styczeń – wrzesień 1970 (współautor: Anna Sztaudynger-Kaliszewicz; Wstęp: Tadeusz Chruścielewski), Łódź 1973.
• Szczęście z datą wczorajszą, Kraków 1974.
• Poezje wybrane. Wybór i wstęp: W Natanson, Warszawa 1974.
• Piórka znalezione. Posłowie: A. Sztaudynger-Kaliszewiczowa. Kraków 1975.
• Bajki, Warszawa 1978.
• Moja wnuczka. Wiersze wybrała i przygotowała do druku A. Sztaudynger-Kaliszewiczowa. Kraków 1981.
• Szumowiny, Warszawa 1983 (wyd. II – 1984).
• Nie tylko „Piórka”. Fraszki, wiersze, bajki. Wyboru dokonała A. Sztaudynger-Kaliszewicz. Wstęp: J. Poradecki. Łódź 1986.
• Półsłówka. Wybór i wstęp: A. Sztaudynger-Kaliszewicz. Białystok 1986.
• Fraszki. Wybór: E. Brzoza, Warszawa 1999.
• Fraszki dla zakochanych. Wybór: J.J. Sztaudynger, J. Handzlik, K. Szeliga-Juchnik, Bielsko-Biała 2000.
• Kukuryku: wiersze dla dzieci, Kraków 2004.
• Entliczki pentliczki czyli Zwrotki dla Dorotki, Kraków 2004.
• Piórka dla dzieci, Kraków 2004.
• Puch ostu: fraszki o życiu i miłości. Wybór Anna Sztaudynger-Kaliszewicz, Dorota Sztaudynger-Zaczek, Kraków 2004.