Imre Nagy

Imre Nagy (wym. [imrɛ nɒɟ], w uproszczeniu /imre nodź/; ur. 7 czerwca 1896 w Kaposvár, zm. 15/16 czerwca 1958) – komunistyczny polityk węgierski, premier Węgier podczas rewolucji węgierskiej 1956.

Pochodził z chłopskiej rodziny. Został wzięty do niewoli jako austro-węgierski żołnierz podczas I wojny światowej w 1915 roku. W rosyjskiej niewoli stał się komunistą, walczył w szeregach Armii Czerwonej. Według niektórych źródeł w 1918 r. był jednym z członków plutonu egzekucyjnego, który zamordował Mikołaja II (ostatniego cara Rosji) wraz z rodziną. Informacja ta jednakże często jest podawana w wątpliwość ze względu na popularność nazwiska Nagy. Działał podczas krótkotrwałego istnienia Węgierskiej Republiki Rad. Od 1929 na emigracji w ZSRR, podczas terroru Wielkiej Czystki był agentem NKWD (pseudonim „Wołodia”), co pozwoliło mu przetrwać jako jednemu z nielicznych działaczy Węgierskiej Republiki Rad.

Od 1944 w rządzie węgierskim z ramienia Węgierskiej Partii Komunistycznej (następnie Węgierska Partia Pracujących) jako minister rolnictwa. Od 4 lipca 1953 do 18 kwietnia 1955 był premierem; proklamował stosunkowo liberalny tzw. Nowy Kurs. Mimo popularności został obalony przez zwolenników stalinowskiej linii.

Po wybuchu Rewolucji Węgierskiej 1956, 24 października ponownie wyznaczony na stanowisko premiera. Początkowo wynegocjował zawieszenie broni z Sowietami. Podczas krótkotrwałych rządów próbował dokonać reform: m.in. rozwiązał Węgierską Partię Pracujących, tworząc na jej miejsce Węgierską Socjalistyczną Partię Robotniczą (WSPR). Nagy ogłosił neutralność Węgier i wystąpienie kraju z Układu Warszawskiego, podjął rokowania w sprawie całkowitego wycofania Armii Radzieckiej. Był jednak stale pod ostrzałem radykałów nieufających komunistom i odmawiających poparcia rządowi. W tym okresie ambasadorowi ZSRR Jurijowi Andropowowi udało się utworzyć nową ekipę popierającą interwencję, co w konsekwencji doprowadziło do końca rządów Nagy’ego i jego ministrów. Nagy stanął na czele oporu Węgrów przeciw ponownej interwencji, apelując o pomoc do państw zachodnich – po kilku godzinach schronił się w ambasadzie jugosłowiańskiej. Po przejściowym azylu w ambasadzie został podstępnie aresztowany, skazany po tajnym procesie na karę śmierci i stracony w nocy z 15 na 16 czerwca 1958 roku. Pochowany na śmietniku ze skrępowanymi drutem kolczastym rękami i nogami. Podczas rządów komunistycznych jego grób nie był dostępny dla odwiedzających, natomiast sam Nagy stał się symbolem oporu przeciw prosowieckiej dyktaturze. Formalnie zrehabilitowany w 1989, stracił jednak wiele w oczach Węgrów, kiedy ujawniono jego współpracę z NKWD w latach 30.

Według świadectwa A. Dornbacha, adwokata z powództwa cywilnego, zwłoki Nagya zostały początkowo pochowane pod grubą warstwą betonu na terenie więzienia przy ul. Kozma. W roku 1961 zwłoki zostały ekshumowane i przeniesione w głębokiej tajemnicy na cmentarz komunalny pod fałszywym nazwiskiem. Dopiero w marcu 1989 zostały ponownie ekshumowane i oficjalnie pochowane.

Powstał o nim film Niepochowany, gdzie w rolę głównego bohatera wcielił się polski aktor Jan Nowicki.