Irena Krzywicka

Irena Krzywicka z domu Goldberg (ur. 28 maja 1899 w Jenisiejsku, zm. 12 lipca 1994 w Bures-sur-Yvette) – polska feministka, pisarka, publicystka i tłumaczka. Współpracowniczka i partnerka Tadeusza Boya-Żeleńskiego, propagowała świadome macierzyństwo, antykoncepcję i edukację seksualną.

Młodość

Urodziła się w spolonizowanej rodzinie żydowskiej (lewicowej inteligencji). Jej rodzice byli działaczami socjalistycznymi zesłanymi za swoją działalność polityczną na Syberię (gdzie urodziła się Irena). Ojciec Krzywickiej, Stanisław Goldberg, był z wykształcenia lekarzem, a matka była dentystką. Ojciec na zesłaniu zaraził się gruźlicą i zmarł trzy lata po powrocie do Polski. Irenę wychowywała matka (wielbicielka literatury polskiej) w duchu racjonalizmu i tolerancji.

Ukończyła szkołę średnią, a następnie w 1922 polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim, napisanej pracy doktorskiej nie obroniła (na skutek konfliktu z promotorem). W czasie studiów opublikowała swój pierwszy esej Kiść bzu.

W 1923 wyszła za mąż "z przyjaźni" za Jerzego Krzywickiego, syna socjologa i rzecznika praw kobiet Ludwika Krzywickiego. Razem z mężem zdecydowała o otwartym charakterze ich związku i niedługo po ślubie wyjechała na Korsykę z kochankiem, Walterem Hasencleverem, znanym poetą i dramaturgiem, Niemcem. Szanowała i ceniła swojego męża oraz dążyła do utrzymania tego małżeństwa, które oceniała jako udane. Urodziła synów Piotra i Andrzeja.

Feministka

Była autorką kilku powieści, tłumaczyła m.in. utwory H.G. Wellsa, Frischa (Homo Faber) i Dürrenmatta, popularyzowała w Polsce twórczość Marcela Prousta. Przełomem okazała się dla niej współpraca z Boyem-Żeleńskim, w którym zakochała się. Ten pozamałżeński głośny związek a także wspólna z kochankiem działalność na rzecz upowszechnienia edukacji seksualnej i kontroli urodzeń, uczyniły z Krzywickiej najbardziej znaną działaczkę feministyczną okresu przedwojennego; była skandalistką świadomie poruszającą drażliwe kwestie aborcji, seksualności kobiet i homoseksualizmu. Była przeciwniczką monogamii i głosiła wolność seksualną dla kobiet (taką samą, jaką tradycyjnie mieli mężczyźni), domagała się też polepszenia warunków życia więźniów, aby ograniczyć rozwój dewiacji. Głosiła tolerancję dla homoseksualizmu, który określała jako "odwrócenie instynktu płciowego", w swojej istocie zupełnie naturalnego (tzw. mańkut płciowy). Domagała się legalizacji aborcji, aby zlikwidować groźne dla życia kobiet "podziemie aborcyjne".

Wspólnie z Boyem-Żeleńskim otworzyła w Warszawie klinikę, w której udzielano bezpłatnych porad dotyczących świadomego macierzyństwa; założyła dodatek do "Wiadomości Literackich" pt. "Życie Świadome", który propagował edukację seksualną i w którym publikowali tacy pisarze jak m.in. Zofia Nałkowska, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska i Wanda Melcer.

Była obiektem ataków ze strony środowisk prawicowych, które zarzucały jej "szkodzenie narodowi", atakowali ją także znani pisarze liberalni, tacy jak Jan Lechoń, Maria Dąbrowska i Jarosław Iwaszkiewicz, którzy protestowali przeciwko dominacji kwestii seksualnych w jej twórczości.

W latach '30 była inicjatorką nagonki prasowej pod adresem profesora medycyny sądowej Jana Stanisława Olbrychta, zarzucając mu "przyczynienie się do skazania niewinnej kobiety" podczas jednej z najgłośniejszych rozpraw sądowych dwudziestolecia międzywojennego w Polsce - sprawy Rity Gorgonowej. Pośrednio w tej sprawie (już po zakończeniu II wojny światowej) została skazana wyrokiem sądu za pomówienie innej osoby mającej związek z procesem Gorgonowej.

Wojna i emigracja

Podczas wojny i okupacji Krzywicka musiała ukrywać się pod innym nazwiskiem, ponieważ znajdowała się na liście osób przeznaczonych przez nazistów do zamordowania. Współpracowała z AK, straciła najbliższe osoby: męża (prawdopodobnie zginął w Katyniu lub, według innych źródeł, w Dergaczach koło Charkowa), kochanka (zamordowanego we Lwowie) oraz syna Piotra.

Po wojnie pracowała w ambasadzie polskiej w Paryżu (1945–1946). Po powrocie do kraju pisała recenzje teatralne dla "Rzeczypospolitej". Była członkiem Związku Literatów Polskich, po 1956 r. członkiem Zarządu Głównego tej organizacji. W 1954 r. została radną miasta Warszawy. W latach 1955–1962 prowadziła w Warszawie znany salon literacki.

W 1962 ze względu na karierę syna Andrzeja, który otrzymał stypendium Fundacji Forda, wyjechała wraz z nim z kraju, najpierw do Szwajcarii, a później do Francji i nigdy już nie wróciła do Polski. Mieszkała pod Paryżem, najdłużej w Bures-sur-Yvette, gdzie też zmarła. W 1992 opublikowała swoją ostatnią i najbardziej popularną (do dzisiaj pojawiło się 5 wydań) książkę autobiograficzną Wyznania gorszycielki.

Najważniejsze dzieła

• Pierwsza krew nakładem Księgarni F. Hoesicka, Warszawa 1930 (od 1948 pod nowym tytułem Gorzkie zakwitanie), wzn. Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2008, ISBN 978-83-61006-30-5.
• Sekret kobiety, Towarzystwo Wydawnicze „Rój”, Warszawa 1933
• Sąd idzie, reportaże sądowe, Towarzystwa Wydawniczego „Rój” 1935, wzn. „Czytelnik”, Warszawa 1998 ISBN 83-07-02657-1.
• Zwycięzka samotność. Kobieta szuka siebie, Towarzystwo Wydawnicze „Rój”, Warszawa 1935
• Co odpowiadać dorosłym na drażliwe pytania, eseje, Towarzystwo Wydawnicze „Rój”, 1936
• Ucieczka z ciemności, nowele, 1939
• Tajemna przemoc, Wydawnictwo Awir, Katowice 1947
• cykl powieści Skuci i wolni:
  • Rodzina Martenów, Czytelnik, Warszawa 1947
  • Bunt Kamila Martena, Czytelnik, Warszawa 1948
  • Siew przyszłości, Czytelnik, Warszawa 1953
• Dzieci wśród nocy, Czytelnik, Warszawa 1948
• Dr Anna Leśna, Czytelnik, Warszawa 1951
• Żywot uczonego. O Ludwiku Krzywickim, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1951
• Wichura i trzciny, Nasza Księgarnia, Warszawa 1959
• Wielcy i niewielcy, wspomnienia, Czytelnik, Warszawa 1960
• Mieszane towarzystwo. Opowiadania dla dorosłych o zwierzętach, Czytelnik, Warszawa 1961, wzn. 1997, ISBN 83-07-02574-5.
• Miłość... małżeństwo... dzieci..., przedruk esejów publ. w latach 1950-1962, Iskry, Warszawa 1962
• Wyznania gorszycielki, autobiografia, Czytelnik, Warszawa 1992, ISBN 83-07-02261-4.
• Kontrola współczesności. Wybór międzywojennej publicystyki społecznej i literackiej z lat 1924 – 1939, red. Agata Zawiszewska, Wydawnictwo Feminoteki, Warszawa 2008, ISBN 978-83-924783-4-8.