Jan Bytnar

Jan Bytnar, ps. „Rudy”, „Czarny”, „Janek”, „Krokodyl”, „Jan Rudy” (ur. 6 maja 1921 w Kolbuszowej, zm. 30 marca 1943 w Warszawie) – podporucznik Armii Krajowej, bojownik Szarych Szeregów, harcmistrz.

Syn Zdzisławy Bytnarowej i Stanisława Bytnara (byłego żołnierza Legionów Polskich). W 1925 rodzina Bytnarów przeniosła się do Warszawy. Po ukończeniu szkoły powszechnej nr 29 przy ulicy Zagórnej 9 (obecnie Zagórna 3) na Powiślu Jan Bytnar kontynuował naukę w Gimnazjum im. Stefana Batorego. Mając 12 lat wstąpił do 23 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej im. Bolesława Chrobrego „Pomarańczarnia” ZHP, od 1936 roku pełniąc w niej funkcję przybocznego.

W 1938 roku uzyskał najwyższy stopień starszoharcerski – Harcerza Rzeczypospolitej. Jego najbliższymi przyjaciółmi byli: Zośka – Tadeusz Zawadzki i Alek – Maciej Aleksy Dawidowski.

Od początku II wojny światowej aktywnie uczestniczył w konspiracyjnych działaniach Szarych Szeregów. Jako członek 23 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej im. Bolesława Chrobrego (tzw. Pomarańczarni) jesienią roku 1939 wstąpił do lewicowej organizacji PLAN. W konspiracji najpierw zajmował się małym sabotażem, a później dywersją i akcjami zbrojnymi. Ukończył Szkołę Podchorążych Piechoty Rezerwy „Agricola”, natomiast stopień podharcmistrza otrzymał na tajnym kursie instruktorskim.

Od połowy 1940 działał jako łącznik PLAN-u z osadzonymi w niemieckich więzieniach śledczych w al. Szucha oraz przy ul. Daniłowiczowskiej w Warszawie. Od wiosny 1941 Bytnar dowodził hufcem harcerskim „Ochota” w Chorągwi Warszawskiej Szarych Szeregów, który działał w organizacji małego sabotażu „Wawer”. Dokonał wówczas kilku akcji sabotażowych, w prasie konspiracyjnej określanych jako brawurowe, m.in.: zerwał wielką hitlerowską flagę z gmachu warszawskiej Zachęty (przemianowanej przez Niemców na Dom Niemieckiej Kultury) oraz namalował Symbol Polski Walczącej (tzw. kotwicę) na Pomniku Lotnika w Warszawie. 25 kwietnia 1942 przerobił napis „Jedź z nami do Niemiec!” na szyldzie na głównym biurze werbunkowym Arbeitsamtu przy ulicy Nowy Świat 68 na „Jedźcie sami do Niemiec!”. Za czyny te groziła wówczas kara śmierci.

W listopadzie 1942, po utworzeniu Grup Szturmowych w strukturach Kedywu Komendy Głównej AK, objął pluton (hufiec) „Sad”. Następnie uczestniczył w akcjach bojowych m.in. Wieniec II (31 grudnia 1942 – 1 stycznia 1943), kiedy wysadzono w powietrze pociągi wojskowe z transportami broni dla armii niemieckiej. W dniu 2 lutego 1943 w starciu z policją niemiecką został ranny. 17 marca 1943 uciekł z rodzinnego mieszkania po linie z II piętra, przed mającym nastąpić aresztowaniem.

Został aresztowany razem z ojcem o godz. 4.30 rano 23 marca 1943 przez sześciu funkcjonariuszy Gestapo w mieszkaniu Bytnarów przy al. Niepodległości 159. Aresztowanie było spowodowane znalezieniem u aresztowanego Henryka Ostrowskiego notatnika, w którym zapisał nazwisko i adres Bytnara. W czasie rewizji Gestapo znalazło materiał obciążający, wbrew zasadom konspiracji nie zniszczony bądź usunięty na czas (co powinno nastąpić po aresztowaniu kilka dni wcześniej Ostrowskiego).

Był przesłuchiwany na Pawiaku, a następnie w warszawskiej siedzibie Gestapo w alei J.Ch. Szucha 25.

 Według relacji z książki Zygmunta Śliwickiego Meldunek z Pawiaka: Po przewiezieniu na Pawiak rozpoczęto natychmiast przesłuchanie (co się na ogół nie często zdarzało) z zastosowaniem brutalnych metod. Potem wzięto go na Szucha do konfrontacji z Henrykiem Ostrowskim, stosując dalej bestialskie tortury. Na drugi dzień ze względu na doznane ciężkie kontuzje i zły stan ogólny został przyjęty do szpitala więziennego. Jak mi sam mówił - nikogo nie wydał, a nawet nie przyznał się do znajomości z sypiącym. Wobec przedłożonych dowodów podał nazwiska nieżyjących bądź fikcyjne. Ze szpitala na noszach znów został zabrany na przesłuchanie w bardzo ciężkim stanie, z lekko zaznaczonymi objawami mocznicowymi.

Został odbity przez Grupy Szturmowe 26 marca 1943 podczas przewożenia po przesłuchaniu z alei Szucha na Pawiak w akcji pod Arsenałem.

Zmarł 30 marca w Szpitalu Wolskim w wyniku obrażeń odniesionych na przesłuchaniach prowadzonych przez Gestapo. Został pochowany pod przybranym nazwiskiem Jana Domańskiego na warszawskim Cmentarzu Wojskowym na Powązkach, w obecnym miejscu w kwaterze Szarych Szeregów. Po wojnie we wspólnym grobie z „Rudym” spoczął Aleksy Dawidowski, którego w 1943 pochowano na Cmentarzu Powązkowskim.

W kwietniu 1943 wywiad Armii Krajowej zidentyfikował głównych sprawców śmierci Jana Bytnara – byli to SS-Oberscharführer Herbert Schulz i SS-Rottenführer Ewald Lange, wspólnie torturujący go w czasie przesłuchań. 6 maja 1943 Tadeusz Zawadzki ps. „Zośka” i Sławomir Bittner ps. „Maciek” zastrzelili Herberta Schulza, a 22 maja ppor. Andrzej Góral ps. „Tomasz” wykonał wyrok śmierci na Ewaldzie Lange.

15 sierpnia 1943 rozkazem Naczelnika Harcerzy pośmiertnie mianowany harcmistrzem, a następnie podporucznikiem, i odznaczony Krzyżem Walecznych. Pseudonimem Bytnara – „Rudy” nazwano 2. kompanię harcerskiego batalionu AK Zośka.

26 września 2009 za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej został pośmiertnie odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

Rzekoma działalność w ONR

Część historyków twierdzi, że w trakcie nauki w liceum Jan Bytnar był członkiem Grup Szkolnych ONR. Opierają się oni na informacji od przedwojennego szefa warszawskich GS ONR, Gustawa Potworowskiego.

Nie zgadza się z tym Danuta Rossman, łączniczka Szarych Szeregów: Jestem absolutnie pewna, że w żadnej takiej partyjnej organizacji młodzież nie działała. Poza tym, jeśli chodzi o harcerstwo, była zasada, że nie można do podobnych grup się zapisywać. Oczywiście, słyszałam ostatnio pewne plotki, ale nie widzę, by ktoś, kto znał „Rudego” je potwierdzał. A przynajmniej ja mogę zdecydowanie temu zaprzeczyć.