Jan Himilsbach

Jan Himilsbach (ur. listopad/grudzień 1931 w Mińsku Mazowieckim, zm. 11 listopada 1988 w Warszawie) – polski aktor niezawodowy, pisarz i scenarzysta, z zawodu kamieniarz.

Życiorys Jana Himilsbacha pełen jest niejasności, niezgodności i sprzecznych ze sobą faktów. Przyczyn takiego stanu rzeczy było wiele, a on sam nie tylko nie starał się wyjaśniać wątpliwości, a dodatkowo, z premedytacją, osobiście wprowadzał zamęt w swej biografii. Udzielił przez całe swoje życie około siedmiuset wywiadów, za każdym razem opowieści o sobie wzbogacając o nowe wątki. Uzasadniał to, zgodnie ze swoją logiką, mówiąc no bo ile razy można pieprzyć wciąż jedno i to samo. Absurdalną datę swych urodzin, czyli – według oficjalnej metryki – 31 listopada kwitował słowami: jeden dzień w tą, jeden dzień w tamtą, co za różnica. Siebie i całe swoje życie traktował z podobnym dystansem i przymrużeniem oka.

Ciekawą kwestią jest pochodzenie Himilsbacha: wielu osobom powiedział, że jego prawdziwi rodzice zginęli w czasie wojny oraz że jako żydowskie dziecko przeżył ukrywając się na cmentarzu. Historia ta znana była m.in. środowisku skupionemu wokół sióstr zakonnych z Lasek pod Warszawą, gdzie Himilsbach często przyjeżdżał. Jej potwierdzeniem może być akt chrztu Himilsbacha z 1943, odnaleziony w Mińsku Mazowieckim przez Stanisława Manturzewskiego i brzmiący następująco:

"Działo się w Mińsku, dnia dwudziestego ósmego kwietnia, tysiąc dziewięćset czterdziestego trzeciego roku, o godzinie dziewiątej. Stawiła się Marianna Berkman, lat czterdzieści dziewięć mająca, przy mężu, z Mińska, w obecności Jana Płochockiego, robotnika i Jadwigi Frąckiewicz, przy mężu, obydwojga pełnoletnich, z Mińska i okazała dziecię płci męskiej, oświadczając, iż takowe urodziło się w Mińsku, dnia trzydziestego pierwszego listopada, roku tysiąc dziewięćset trzydziestego pierwszego, o godzinie szesnastej z Marianny Himilsbach, lat trzydzieści pięć wówczas mającej, niezamężnej, robotnicy nieżyjącej. Dziecięciu temu na chrzcie świętym w dniu dzisiejszym nadane zostało imię Jan, a rodzicami jego chrzestnymi byli: Jan Płochocki i Jadwiga Frąckiewicz. Akt ten stawającej i świadkom przeczytawszy, łącznie z nimi podpisaliśmy: ks. Józef Brodała, Maryianna Berkman, Płochocki Jan, Frąckiewicz".

Najbardziej prawdopodobne fakty z życia Jana Himilsbacha można wyłowić z jego własnych opowiadań. Urodził się on w biednej rodzinie i dorastał w otoczeniu ludzi z marginesu – ich właśnie utrwalał później w swych opowiadaniach i takie role zazwyczaj przyznawano mu w filmach. W 1947, mając 16 lat, trafił do więzienia. Odzyskawszy wolność zaczął przyuczać się do zawodu kamieniarza w Strzegomiu. Pracował jako rębacz w kopalni "Boże Dary" w Kostuchnie (Katowice). W ciągu swojego życia, zanim rozpoczął karierę literacką, pracował jeszcze jako górnik, piekarz, ślusarz i palacz na statkach. Tę ostatnią pracę podjął m.in. w 1951, po przyjeździe z Gdańska do Warszawy, gdzie zatrudnił się w Żegludze Śródlądowej na Wiśle. W międzyczasie uczył się na Uniwersyteckim Studium Przygotowawczym, później w Wojewódzkim Uniwersytecie Marksizmu-Leninizmu. Od 1956 na wiele lat podjął pracę jako kamieniarz na warszawskich Powązkach, co pozwoliło mu na udzielenie pomocy przy uzyskaniu miejsca na tym cmentarzu dla Marka Hłaski w roku 1975 (wcześniej publicznie opowiadał się za sprowadzeniem ciała Marka Hłaski do Polski, był też inicjatorem tego przedsięwzięcia i wykuł napis na jego płycie nagrobnej). Zmarł 11 listopada 1988 w melinie na ulicy Górnośląskiej w Warszawie, czego świadkiem był jego przyjaciel, aktor Zdzisław "Bene" Rychter.

Himilsbach był bohaterem szeregu anegdot, niejednokrotnie przez niego samego wymyślonych. Zasłynął również jako autor specyficznych złotych myśli.

Twórczość

Jego debiut literacki przypada na 1951, kiedy to opublikował swój pierwszy wiersz. W 1959 debiutował jako prozaik. Wydał trzy tomy opowiadań:

• 1967 Monidło
• 1974 Przepychanka
• 1982 Łzy sołtysa

Po śmierci pisarza wydano:

• 2002 Zatopione skały i inne monidła
• 2002 Łzy sołtysa i inne opowiadania
• 2003 Raj na ziemi i inne historie
• 2004 Moja oszałamiająca kariera
• 2005 Opowiadania zebrane

Filmografia

Himilsbach jako aktor nie był za życia doceniany. Dopiero po śmierci grono znawców filmu doceniło jego samorodny talent. Jego najbardziej znaną rolą jest gra w filmie Rejs, a w nim dialog z inżynierem Mamoniem. Himilsbach obsadzany był jednak zazwyczaj w rolach epizodycznych, najczęściej grał ludzi z marginesu, ze względu na chrypliwy głos i charakterystyczny wygląd.

Role filmowe

• Rejs jako uczestnik rejsu Sidorowski (1970)
• Książę sezonu (1970)
• Na przełaj (1971)
• Jezioro osobliwości jako chuligan przy budce telefonicznej (1972)
• Kwiat paproci (1972)
• Przeprowadzka dubbing – tragarz Matraszek; rola Antoniego Konarka (1972)
• Skorpion, Panna i Łucznik jako mistrz (1972)
• Trzeba zabić tę miłość jako dozorca budowy (1972)
• Dziewczyny do wzięcia jako kelner (1972)
• Siedem czerwonych róż, czyli Benek Kwiaciarz o sobie i o innych (1972)
• Pies jako starszy portier (1973)
• Przyjęcie na dziesięć osób plus trzy jako osoba w pośredniaku mówiąca, żeby o drogę do roboty spytać milicjanta (1973)
• Stawiam na Tolka Banana jako zaczepiający Tomka w kawiarni (1973)
• Wniebowzięci jako Lutek Narożniak (1973)
• S.O.S. (serial telewizyjny) jako Płoszczak, ajent campingu w Stegnach (1974)
• Jak to się robi jako pisarz Narożny (1974)
• Koniec wakacji jako stary człowiek z psem (1974)
• Nie ma róży bez ognia jako dozorca (1974)
• Wiosna panie sierżancie jako stolarz (1974)
• Chleba naszego powszedniego (1974)
• Historia pewnej miłości jako majster (1974)
• Czterdziestolatek jako pan Skorupko (odc. 11) (1975)
• Daleko od szosy jako prowadzący handel obwoźny (1976)
• Brunet wieczorową porą dubbing – dziecko przy fontannie; rola – jako Jan Himilsbach (1976)
• Czy jest tu panna na wydaniu? jako stróż w hotelu robotniczym (1976)
• Motylem jestem, czyli romans 40-latka jako pijak (1976)
• Polskie drogi jako Klient u fotografa (1976)
• Przepraszam, czy tu biją? jako pozujący do zdjęć w przebraniu misia w ZOO (1976)
• Kłopoty to moja specjalność jako pracownik hotelowego garażu (1977)
• Rekolekcje jako Janek, dozorca w Operze Leśnej (1977)
• Nie zaznasz spokoju jako handlarz paser (1977)
• Rodzina Leśniewskich jako tragarz z firmy przeprowadzkowej (1978)
• Koty to dranie jako handlarz na targu (1978)
• Ślad na ziemi jako Majster Opatka (1978)
• Zielona miłość jako pijaczek (1978)
• Płomienie jako ojciec (1978)
• Party przy świecach jako Zenon Minkowski (1980)
• Rodzina Leśniewskich jako Święty Mikołaj/tragarz/woźny (1980)
• Białe tango jako kamieniarz (1981)
• Pogotowie przyjedzie (1981)
• Filip z konopi jako Harmonista (1981)
• Jan Serce jako Kieliszek (1981)
• Amnestia jako restaurator (1981)
• Zderzenie (1981)
• Przygrywka jako fotograf (1982)
• Incydent na pustyni (1983)
• Smażalnia story jako dyrektor gorzelni (1984)
• Bez pieniędzy czyli 24 godziny z życia Jana Himilsbacha jako Jan Himilsbach (1984)
• Czas dojrzewania jako Portier (1984)
• Zdaniem obrony jako meliniarz Jasio (1984) – (1987)
• Zabawa w chowanego jako gość w lokalu (1985)
• Ostatni dzwonek (1986)
• Śmieciarz jako pijak w knajpie (1987)
• Łabędzi śpiew jako starszy mężczyzna (1988)
• Pan Kleks w kosmosie jako portier kosmicznego hotelu (1988)

Filmy na podstawie jego scenariuszy

• Przyjęcie na dziesięć osób plus trzy (1973)
• Wniebowzięci, wspólnie z Andrzejem Kondratiukiem (1973)
• Chleba naszego powszedniego, wspólnie z Januszem Zaorskim (1974)
• Party przy świecach (1980)
• Zabawa w chowanego (1985)
• Jedenaste przykazanie, wspólnie z Januszem Kondratiukiem (1987)

Filmy dokumentalne

• Himilsbach - prawdy, bujdy, czarne dziury – reżyseria: Stanisław Manturzewski, Małgorzata Łupina, 2002
• Jan według Himilsbacha - reżyseria: Andrzej Wąsik, 2011