Jerzy Bajan

Jerzy Bajan (ur. 4 maja 1901 we Lwowie, zm. 27 czerwca 1967 w Londynie) – polski pilot myśliwski i sportowy, pułkownik pilot Wojska Polskiego.

Urodził się we Lwowie, a kształcił w Stanisławowie. Jego ojciec był architektem. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w wieku 17 lat w 1918 wstąpił do nowo organizowanego Wojska Polskiego. Uczestniczył w obronie Lwowa jako jeden z "Orląt". Służąc w kawalerii, następnie w piechocie, walczył w 1920 w wojnie polsko-radzieckiej w kampanii kijowskiej. W 1922 przeniósł się do lotnictwa. Pomimo początkowych problemów zdrowotnych, ukończył Oficerską Szkołę Lotniczą w Grudziądzu oraz kurs wyższego pilotażu w Bydgoszczy jako pilot myśliwski. W 1927 służył w 114 Eskadrze Myśliwskiej 11 Pułku Myśliwskiego w Lidzie, od 1928 przeniesionej w skład 2 Pułku Lotniczego w Krakowie jako 122 Eskadra Myśliwska. Z dniem 1 stycznia 1931 awansował na kapitana w korpusie oficerów zawodowych aeronautyki.

Dokonania sportowe

Podczas służby w eskadrze myśliwskiej, jego pasją, którą doskonalił, stała się akrobacja lotnicza. Bajan stał się twórcą akrobacji zespołowej w Polsce – z Karolem Pniakiem i kpr. Mackiem sformował zespół nazywany "trójką Bajana", prezentujący figury akrobacji na trzech samolotach myśliwskich PWS-A, których skrzydła były połączone ze sobą sznurami podczas lotu.

Oprócz pokazów, zaczął również uczestniczyć w zawodach lotniczych. W 1929 wziął udział w III Locie Małej Ententy i Polski, zdobywając nagrodę za najlepsze przygotowanie wojskowe. W lipcu i sierpniu 1930 roku wziął udział na samolocie RWD-4 w międzynarodowych zawodach samolotów turystycznych Challenge 1930, dobierając jako członka załogi szefa mechaników eskadry Gustawa Pokrzywkę, z którym następnie kilka razy latał w załodze. Zajął w nich dopiero 32. miejsce, lecz osiągnięciem było samo ukończenie trudnych zawodów (wśród 35 sklasyfikowanych załóg, na 60 startujących).

W 1931 roku na mityngu lotniczym w Zagrzebiu zwyciężył w konkursie akrobacji. W dniach 22-31 lipca 1932 wziął udział na prototypie PZL P.11 w III Międzynarodowym Mityngu Lotniczym w Zurychu (wyścigu alpejskim), zdobywając drugie miejsce i pokonując myśliwce z kilku krajów (zajęcie pierwszego miejsca przez pilota jugosłowiańskiego oprotestowano, z powodu używania przez niego dodatków do paliwa). W dniach od 12 do 28 sierpnia 1932 Jerzy Bajan wziął udział ponownie w zawodach Challenge 1932, na samolocie PZL.19, które ukończył na 11. miejscu (na 43 załogi). W maju 1933 wziął udział z P. Dudzińskim na dwóch PZL.19 w zlocie gwiaździstym na I Międzynarodowy Lot Alpejski do Wiednia, pokonując w dwóch etapach rekordową trasę Warszawa-Charków-Leningrad-Lwów-Wiedeń i zdobywając I miejsce w zlocie. Podczas samego Lotu Alpejskiego, na skutek podmuchu wiatru po starcie koło Treibach, samolot Bajana i Pokrzywki spadł na drzewo i spłonął, obaj lotnicy zdołali wyskoczyć.

W ostatnich międzynarodowych zawodach Challenge 1934, organizowanych w dniach 28 sierpnia – 19 września 1934 w Warszawie, Bajan wraz z mechanikiem Gustawem Pokrzywką zajął pierwsze miejsce na samolocie RWD-9. Zwycięstwo to uczyniło go jednym z najpopularniejszych lotników w Polsce, został za nie odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Lata przedwojenne i II wojna światowa

W drugiej połowie lat 30. Bajan awansował do stopnia majora. Po odbyciu stażu w Wielkiej Brytanii, został szefem wyszkolenia w Wyższej Szkole Pilotażu w Grudziądzu. W latach 1936-37 był słuchaczem rocznego kursu w Wyższej Szkole Lotniczej przy Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. 15 czerwca 1939, w stopniu podpułkownika, objął stanowisko komendanta Szkoły Podchorążych Lotnictwa – Klasa Taktyczna w Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa w Dęblinie.

Po wybuchu II wojny światowej, 2 września, podczas niemieckiego nalotu bombowego na Dęblin, został ciężko raniony odłamkiem bomby w lewą rękę, po czym utracił do końca życia władzę w dłoni. Wraz z innymi polskimi pilotami, przedostał się w 1940 do Francji, następnie do Wielkiej Brytanii. Z uwagi na niepełnosprawność, pełnił tam funkcje sztabowe, jednakże okazjonalnie w dalszym ciągu latał, sporządziwszy sobie hak mocowany do lewej dłoni, którym mógł częściowo obsługiwać przyrządy sterownicze samolotu. Początkowo służył w Inspektoracie Polskich Sił Powietrznych. Od 7 kwietnia do 17 października 1941 był pierwszym polskim oficerem łącznikowym w sztabie dowództwa szkolenia lotniczego RAF (dowódcą polskiego lotnictwa szkolnego). W 1942 brał udział w lotach bojowych w 316 Dywizjonie Myśliwskim. Od 1 czerwca 1943, po śmierci Stefana Pawlikowskiego, został polskim oficerem łącznikowym w sztabie dowództwa lotnictwa myśliwskiego (RAF Fighter Command). Stanowisko to – faktycznie dowódcy polskiego lotnictwa myśliwskiego, pełnił do końca istnienia tej funkcji. Uzyskał w tym czasie awans do stopnia pułkownika.
W czasie II wojny światowej wykonał łącznie 28 lotów bojowych i 4 operacyjne, za co odznaczony został dwukrotnie Krzyżem Walecznych.

Okres powojenny

Po wojnie, pozostał na emigracji w Londynie, utrzymując się z renty. Działał w Stowarzyszeniu Lotników Polskich w Wielkiej Brytanii, będąc przez pewien okres jego prezesem, następnie przewodniczącym Komitetu Wykonawczego Stowarzyszenia. Komisja pod jego kierownictwem opracowała listę zestrzeleń polskich lotników podczas II wojny światowej, znaną następnie jako "lista Bajana". Był też współorganizatorem Polskiego Klubu Szybowcowego w Lasham. Pod koniec życia cierpiał na chorobę Parkinsona. Zmarł 27 czerwca 1967 w Londynie. Ulice noszące jego nazwisko znajdują się w Poznaniu (osiedle Lotników Wielkopolskich), w Warszawie (osiedle Wawrzyszew), w Krakowie (Dzielnica III Prądnik Czerwony), w Łodzi (Dzielnica Polesie), we Wrocławiu (dzielnica Gądów Mały), w Szczecinie (dzielnica Pogodno), w Mielcu (osiedle Lotników) oraz w Gdańsku (osiedle Zaspa), Gliwicach i Starachowicach.

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – 1968, pośmiertnie – nadany przez władze RP na uchodźstwie
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski – 1934
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Walecznych – dwukrotnie
• Medal Niepodległości
• Srebrny Krzyż Zasługi
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918-1921 – 1928
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości – 1928
• Odznaka Pilota
• Order Świętego Aleksandra – Bułgaria
• Oficer Orderu Korony Rumunii – Rumunia
• Kawaler 1. Klasy Królewskiego Orderu Miecza – Szwecja