Stanisław Skalski

Stanisław Skalski (ur. 27 listopada 1915 w Kodymie, zm. 12 listopada 2004 w Warszawie) – generał brygady pilot Wojska Polskiego, as myśliwski okresu II wojny światowej o najwyższej liczbie zestrzeleń wśród polskich pilotów. Odznaczony Krzyżem Złotym Orderu Wojennego Virtuti Militari. Po 1989 polityk, współzałożyciel partii Przymierze Samoobrona. Patron Gimnazjum nr 10 w Zielonej Górze w Zespole Szkół Akademickich (dawne Liceum Lotnicze).

Absolwent Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie (XI promocja, 67 lokata). Walczył we wrześniu 1939, będąc dowódcą klucza w 142. Eskadrze Myśliwskiej. Od jesieni 1940 walczył w Anglii, uczestniczył m.in. w powietrznej bitwie o Anglię. Dowodził następnie eskadrą w dywizjonie 306 i 316, dywizjonem 317, eskadrą zwaną Cyrkiem Skalskiego w Tunezji, brytyjskim dywizjonem 601 na Malcie i w końcu polskim 133 Polskim Skrzydłem Myśliwskim. Oficjalnie zaliczono mu zestrzelenie 18 i 11/12 samolotów oraz 2 prawdopodobnie. Powrócił do Polski w 1947, gdzie został oskarżony o zdradę przez władze stalinowskie i skazany na karę śmierci, po czym wyrok zamieniono na dożywocie. Został zrehabilitowany w roku 1956. Jest autorem wspomnień z kampanii wrześniowej: Czarne krzyże nad Polską, wydanych w 1957.

Dzieciństwo i młodość

Urodził się 27 listopada 1915 w Kodymie koło Odessy w rodzinie agronoma, jako jedyne dziecko. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości osiadł w jej okrojonych granicach i zamieszkał początkowo w Dubnie, gdzie ukończył gimnazjum, zdając maturę w 1933. Już wówczas myślał o lotnictwie. Ze studiów na Politechnice Warszawskiej, a potem w Szkole Nauk Politycznych, zrezygnował szybko. Czas spędzał głównie w Aeroklubie Mokotowskim, by popatrzeć na loty, posprzątać hangary, czy umyć samolot. Skończył kurs szybowcowy, lotnicze przysposobienie wojskowe. W 1935 porzucił studia i wstąpił do wojska. W 1936 dostał się do Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie ("Szkoły Orląt"), następnie odbył przeszkolenie myśliwskie w Wyższej Szkole Pilotażu w Grudziądzu, które ukończył w 1938. Służył następnie w 4 Pułku Lotniczym w Toruniu.

II wojna światowa

Kampania wrześniowa

Gdy wybuchła wojna, był świeżo upieczonym oficerem, służył w 142 Eskadrze Myśliwskiej III/4 Dywizjonu Myśliwskiego w Toruniu. Latał standardowym polskim myśliwcem PZL P.11c. Już 1 września brał udział w ataku na samolot rozpoznawczy Henschel Hs 126 zakończonym zestrzeleniem niemieckiej maszyny, które zaliczono Marianowi Pisarkowi, po którym wylądował obok, opatrzył załogę i pomógł umieścić ją w szpitalu, chroniąc przed linczem tłumu – było to wyjątkowe zachowanie, nawiązujące do rycerskich tradycji z początków lotnictwa myśliwskiego, niespotykane podczas II wojny światowej. Pierwsze zestrzelenia Skalski uzyskał 2 września (2 bombowce Dornier Do 17). 3 września zestrzelił zespołowo samolot Hs 126 i samodzielnie drugi, a 4 września bombowiec Junkers Ju 87. Łącznie w ciągu pierwszego tygodnia wojny strącił 5 niemieckich samolotów, to rekord kampanii wrześniowej (według starszych źródeł – 6, według najnowszych – żadnego). Tym samym stał się najskuteczniejszym polskim lotnikiem tego okresu i pierwszym alianckim asem II wojny światowej (tytuł ten przyznawano zwyczajowo pilotom, którzy strącili pięć lub więcej wrogich samolotów). W późniejszym okresie kampanii wykonał jeszcze kilka lotów na rozpoznanie i atakowanie celów naziemnych, bez walk powietrznych. Ogółem podczas kampanii odbył 26 godzin lotów. Wysłany został z grupą Tadeusza Rolskiego do Rumunii w celu odbioru samolotów, jakie ewentualnie miały tam dotrzeć z Francji (do czego ostatecznie nie doszło). 17 września 1939 przekroczył granicę państwową.

Bitwa o Anglię

Po kampanii wrześniowej Skalski przedostał się z Rumunii przez Konstancę, Bejrut i Włochy do Francji, a w styczniu 1940 został stamtąd skierowany do Wielkiej Brytanii. Po przeszkoleniu na brytyjskich samolotach, pod koniec sierpnia został przydzielony do brytyjskiego 501 Dywizjonu Myśliwskiego Royal Air Force, w składzie którego wziął udział w bitwie o Anglię. Latał myśliwcem Hawker Hurricane. Już pierwszego dnia, 30 sierpnia 1940 zestrzelił bombowiec He 111. W ciągu kolejnych dni zestrzelił kilka dalszych samolotów (31 sierpnia Messerschmitt Bf 109, 2 września 2 Bf 109, lecz sam musiał przymusowo lądować). 5 września 1940 sam został zestrzelony nad Anglią, lecz mocno poparzony zdołał z trudem wydostać się z płonącej kabiny i wyskoczyć ze spadochronem, odniósł przy tym kontuzję. Do latania powrócił pod koniec października 1940. 8 listopada 1940 zaliczono mu zespołowe zniszczenie Bf 109.

Działania nad Europą Zachodnią

W lutym 1941 Skalski został przeniesiony do polskiego 306 Dywizjonu, wykonującego w tym okresie loty bojowe nad okupowaną Europę. W lipcu awansował na kapitana i otrzymał dowództwo eskadry B (flight B) Dywizjonu. Latał od tej pory na myśliwcach Supermarine Spitfire. Między lipcem a wrześniem zaliczono Skalskiemu zestrzelenie nad Francją 5 myśliwców Bf 109, jednakże weryfikacja tych zwycięstw jest utrudniona. We wrześniu 1941 Skalski został wysłany na odpoczynek od latania bojowego. Powrócił 1 marca 1942, zostając dowódcą eskadry w polskim 316 Dywizjonie, stacjonującym w Northolt. Na początku maja 1942 został dowódcą polskiego 317 Dywizjonu, awansując na brytyjski stopień Squadron Leader. Od listopada 1942 miał ponownie przerwę w lataniu bojowym, zostając instruktorem 58. Jednostki Szkolenia Operacyjnego (58 OTU).

Afryka Północna i Sycylia

W lutym 1943 zgłosił się do Polskiego Zespołu Myśliwskiego (Polish Fighting Team), działającego od marca do maja 1943 w Afryce Północnej. Mimo, iż oficjalnie dowódcą jednostki był Tadeusz Rolski, zaczęła ona być znana jako "cyrk Skalskiego", w uznaniu umiejętności pilotów, a zwłaszcza Skalskiego. Odniósł tam trzy zwycięstwa.

Po walkach w Afryce Anglicy zaoferowali Skalskiemu dowództwo brytyjskiego 601 Dywizjonu RAF, który brał udział w desancie na Sycylii. Skalski dowodził nim od 4 lipca do 20 października 1943. Skalski następnie powrócił do Anglii i w grudniu 1943 został dowódcą polskiego 131 Skrzydła Myśliwskiego, w składzie dywizjonów: 302, 308, 317. Od kwietnia 1944 dowodził polskim 133 Skrzydłem Myśliwskim (dywizjony: 306, 315, brytyjski 129), które podczas D-Day osłaniało i wspierało lądujących w Normandii żołnierzy. Latał wówczas myśliwcem P-51 Mustang III. 24 czerwca 1944 zaliczono mu ostatnie zwycięstwa, odniesione w nietypowy sposób – dwa zaatakowane przez niego nad Francją myśliwce Bf 109, zderzyły się ze sobą.

We wrześniu 1944 Skalski został wysłany do wyższej szkoły wojennej do Fort Leavenworth w USA. Prowadził następnie wykłady z taktyki dla oficerów amerykańskiej 3 Armii Powietrznej. Próbował dostać się na staż do amerykańskich jednostek na Dalekim Wschodzie, lecz został odwołany do Anglii, gdzie służył w sztabie 11 Grupy Myśliwskiej, a od marca 1945 do lutego 1946 ponownie w 133 Skrzydle.

Zasługi wojenne

W sumie Skalskiemu zaliczono oficjalnie, według tzw. listy Bajana, 18 zestrzelonych samolotów niemieckich, 2 zestrzelone zespołowo (zaliczone jako 11/12) i 2 prawdopodobnie oraz 4 i 1/3 uszkodzone. Sam był dwukrotnie zestrzelony podczas walki, po drugim zestrzeleniu ratował się na spadochronie i był mocno poparzony. Otrzymał odznaczenia m.in. Złoty (1944) i Srebrny (21 grudnia 1940) Krzyż Orderu Virtuti Militari (był jednym z siedmiu lotników polskich odznaczonych Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari), brytyjskie Distinguished Service Order i Distinguished Flying Cross (jako jedyny cudzoziemiec – trzykrotnie), czterokrotnie Krzyż Walecznych, Order Krzyża Grunwaldu III klasy, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Po wojnie Anglicy proponowali mu obywatelstwo, możliwość latania, wykładania w akademii. Zdecydował się wracać do Polski, mając świadomość możliwości znalezienia się w więzieniu.

Czasy powojenne

Lata PRL

Po powrocie do Polski w 1947 wstąpił do polskiego lotnictwa, gdzie objął w czerwcu 1947 stanowisko inspektora do spraw techniki pilotażu. W ramach represji okresu stalinizmu, 4 czerwca 1948 został aresztowany pod fałszywym zarzutem szpiegostwa i po brutalnym śledztwie, w trakcie którego był torturowany przez ubeków m.in. Józefa Różańskiego i Adama Humera, 7 kwietnia 1950 skazany przez sędziego Mieczysława Widaja na karę śmierci w tzw. procesie kiblowym, zamienioną w 1951 w drodze łaski na dożywocie. 11 kwietnia 1956 został uwolniony i zrehabilitowany.

Po zmianach w październiku 1956, w listopadzie 1956 wrócił do wojska i został początkowo zatrudniony w sztabie Wojsk Lotniczych i Obrony Kraju. W 1957, w stopniu podpułkownika, przeszedł przeszkolenie na samolotach odrzutowych. Służył jednak następnie głównie na stanowiskach biurowych. 20 maja 1968 w stopniu pułkownika został sekretarzem generalnym Aeroklubu PRL. Na własną prośbę został przeniesiony do rezerwy 10 kwietnia 1972. 15 września 1988 uchwałą Rady Państwa został mianowany generałem brygady. Był wieloletnim członkiem Rady Naczelnej oraz Zarządu Głównego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, a także Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa (w kadencji 1988-1990 oraz 1990-1992). 21 marca 1988 stanął na czele Komitetu Honorowego spotkania weteranów lotniczej służby, który został powołany z okazji 60-lecia dęblińskiej "Szkoły Orląt".

Działalność polityczna

W okresie PRL pozostawał bezpartyjny. W latach 80. XX w. zaangażował się w działalność Zjednoczenia Patriotycznego "Grunwald". W wyborach parlamentarnych w 1991 kandydował bez powodzenia do Sejmu z ramienia Chrześcijańskiej Demokracji w województwie bielskim (otrzymał 3052 głosy).

Wspierał protesty Związku Zawodowego "Samoobrona". W 1992 był współzałożycielem partii Przymierze Samoobrona. W wyborach w 1993 kandydował bezskutecznie z 1. miejsca listy utworzonego przez nią komitetu Samoobrona - Leppera do Sejmu w okręgu warszawskim (otrzymał 5020 głosów). Był członkiem założonego w 1993 przez Andrzeja Leppera "Komitetu Samoobrony Narodu". Napisał również przedmowę do jego książki Samoobrona. Dlaczego? Przed czym?.

Przed wyborami prezydenckimi w 2000 był członkiem komitetu wyborczego Tadeusza Wileckiego. Związał się ze Stowarzyszeniem Ofiar Wojny Mieczysława Janosza. W okresie tym pozostawał na uboczu życia publicznego. W sporadycznych wywiadach w prasie wypowiadał się w duchu nacjonalistycznym na tematy polityczne i społeczne, pisywał także w Tygodniku "Ojczyzna" Bogusława Jeznacha.

Starość i śmierć

Prasa donosiła, że w ostatnich latach życia, jako człowiek schorowany i uzależniony od pomocy osób trzecich, został okradziony przez swoich opiekunów, którzy przejęli mieszkanie i oszczędności. Ostatnie miesiące życia spędził w domu pomocy społecznej. Zmarł 12 listopada 2004 w wyniku obrażeń powstałych na skutek pobicia. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach W pogrzebie uczestniczył m. in. były Prezydent RP na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski oraz przewodniczący Samoobrony Andrzej Lepper. W imieniu żołnierzy WP Zmarłego pożegnał ówczesny zastępca dowódcy Sił Powietrznych gen. dyw. pil. Stanisław Targosz.

W 2005 roku powstał film dokumentalny reżyserii Zbigniewa Kowalewskiego pt. "Spętany anioł" zawierający m.in. liczne wypowiedzi samego generała. W 2007 ukazała się jego biografia autorstwa Katarzyny Ochabskiej. W 2008 powstał wyreżyserowany przez Agnieszkę Bujas film "Żyłem, jak chciałem" opowiadający o losach Stanisława Skalskiego.

Od 7 października 2010 jest patronem ulicy na warszawskim Gocławiu.