Jewno Azef

Jewno Fiszelewicz Azef, ros. Евно Фишелевич Азеф (ur. październik 1869 w Łyskowie w obwodzie brzeskim, zm. 24 kwietnia 1918 w Berlinie) – przywódca rosyjskiej organizacji bojowej eserów, zamachowiec, a jednocześnie wieloletni agent Ochrany.

Był synem ubogich Żydów, ojciec Azefa zmarł przed jego narodzinami. W 1874 wraz z rodziną przeniósł się spod Grodna do Rostowa nad Donem, gdzie uczęszczał do szkoły. Będąc pomocnikiem kupca zbożowego, ukradł mu 800 rubli w 1892 i uciekł do Niemiec, najpierw do Karlsruhe, później do Darmstadt, gdzie wstąpił na Politechnikę. W tym okresie współpracował z kółkiem socjaldemokratycznym, a także rozpoczął tajną pracę dla carskiej Ochrany. W roku 1899 został członkiem partii socjalistów-rewolucjonistów i przeniósł się do Rosji. Od tego czasu dostarczał policji politycznej wiele cennych informacji, wydając niektórych działaczy partyjnych. Jednocześnie był aktywnym rewolucjonistą, członkiem Komitetu Centralnego Partii Socjalistów Rewolucjonistów, a w 1903 roku zastąpił Grigorija Gerszuniego (którego nota bene wydał Ochranie) na stanowisku szefa Organizacji Bojowej eserów. W tym charakterze przygotowywał liczne zamachy, wiele z nich było udanych, w tym między innymi na wielkiego księcia Sergiusza, ministra spraw wewnętrznych generała Wiaczesława Plehwe (w 1904) i Gieorgija Gapona (w 1906).

Zdemaskowany został w 1908 roku przez Włodzimierza Burcewa, dziennikarza związanego z kręgami rewolucjonistów. Początkowo środowisko eserowców nie wierzyło w zarzuty, tym bardziej, że brak było wyraźnych dowodów.

Świadkiem koronnym przeciwko Azefowi stał się niespodziewanie szef departamentu policji Aleksiej Łopuchin, który został skazany w 1909 roku za ten czyn na 5 lat katorgi (wyrok zamieniony na zsyłkę na Syberię, po 3 latach ułaskawiony).

Niemal natychmiast Jewno Azef zbiegł do Paryża. Na stałe osiadł w Berlinie, gdzie ukrywał się pod przybranym nazwiskiem. Po wybuchu I wojny światowej zdemaskowany i uwięziony jako terrorysta potencjalnie zagrażający Niemcom. Został uwolniony w grudniu 1917.