Kazimierz Kuratowski

Kazimierz Kuratowski (ur. 2 lutego 1896 w Warszawie, zm. 18 czerwca 1980 w Warszawie), polski matematyk, jeden z czołowych przedstawicieli warszawskiej szkoły matematycznej.

Urodził się 2 lutego 1896 w Warszawie, w rodzinie Marka Kuratowa, adwokata, i Róży z Karzewskich. W 1913 ukończył humanistyczne Gimnazjum gen. Pawła Chrzanowskiego w Warszawie. Na studia matematyczne wyjechał do Glasgow (1913–14). Powrócił do Warszawy z chwilą uruchomienia polskiego uniwersytetu w 1915.

Studia ukończył w 1918 na Uniwersytecie Warszawskim, a w 1921 otrzymał stopień doktora filozofii na podstawie dwuczęściowej pracy dotyczącej:

1. aksjomatycznego ujęcia topologii przez wprowadzenie aksjomatyki domknięć (Sur la notion de l'ensemble fini, "Fundamenta Mathematicae", 1/1920);
2. definitywnego rozstrzygnięcia zagadnienia continuów nieprzywiedlnych, będących przedmiotem paryskiej pracy doktorskiej Janiszewskiego. Promotorem był Wacław Sierpiński (Janiszewski, faktyczny opiekun pracy, już nie żył).

Jesienią tego roku habilitował się na Uniwersytecie Warszawskim na podstawie rozprawy stanowiącej rozwiązanie zagadnienia z teorii mnogości, postawionego przez matematyka belgijskiego de la Vallee Poussina. W dwa lata później został zastępcą profesora w II Katedrze Matematyki na Uniwersytecie Warszawskim. W 1927 objął III Katedrę Matematyki na Wydziale Ogólnym Politechniki Lwowskiej jako profesor nadzwyczajny. Był jej kierownikiem do 1933. Dwukrotnie był dziekanem tego Wydziału. Po jego likwidacji otrzymał w 1934 IV Katedrę Matematyki Uniwersytetu Warszawskiego jako profesor zwyczajny (1934-1935), następnie został kierownikiem III Katedry Matematyki (1935-1952 z przerwą wojenną). W latach 1936-1939 był sekretarzem Komitetu Matematycznego Rady Nauk Ścisłych i Stosowanych. W czasie II wojny światowej wykładał na tajnym uniwersytecie w Warszawie. Od 1929 był członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (od 1946 wiceprezesem Wydziału III, od 1949 wiceprezesem Towarzystwa).

W lutym 1945 ponownie rozpoczął wykłady na uruchomionym Uniwersytecie Warszawskim. W tym roku powołano go na członka zwyczajnego Polskiej Akademii Umiejętności, od 1952 PAN, której był wiceprezesem w latach 1957-1968. Zaraz po zakończeniu II wojny światowej aktywnie uczestniczył w odbudowie życia naukowego w Polsce, m.in. w powołaniu do życia Państwowego Instytutu Matematycznego, późniejszego Instytutu Matematycznego PAN. Był jego dyrektorem (1948-1968), przewodniczącym Rady Naukowej (1968-1980) i kierownikiem Działu Topologii (1948-80).

Czynnie uczestniczył w pracach PTM (wieloletni jego prezes i członek honorowy) i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Był redaktorem "Fundamenta Mathematicae" (od 1952 naczelnym), "Biuletynu PAN", współtwórcą i redaktorem wydawnictwa "Monografie Matematyczne", w ramach którego opublikowano najcenniejsze opracowania przedstawicieli szkoły matematycznej warszawskiej i lwowskiej. Był członkiem wielu towarzystw i akademii zagranicznych: Royal Society of Edinburgh, Austrii, Niemiec, Węgier, Włoch, Związku Radzieckiego.

Tematyka badań

Prace naukowe Kuratowskiego dotyczyły głównie topologii. Wprowadził aksjomatykę domknięć (znaną w świecie jako aksjomatyka Kuratowskiego), która posłużyła za podstawę do rozwoju teorii przestrzeni topologicznych oraz rozwijanej przez niego teorii continuów nieprzywiedlnych między dwoma punktami. Do najcenniejszych wyników Kuratowskiego uzyskanych po wojnie należą te, które dotyczyły związków między topologią a teorią funkcji analitycznych, a także głębokie twierdzenia z zakresu teorii rozcinania przestrzeni euklidesowych. Wraz z Ulamem, swoim najzdolniejszym uczniem z okresu lwowskiego, wprowadził pojęcie tzw. quasihomeomorfizmu, co zapoczątkowało nową dziedzinę badań topologicznych.

Jego badania z teorii miary, m.in. wspólne wyniki z Banachem, Tarskim, były kontynuowane przez wielu uczniów. Wspólne prace Knastera i Kuratowskiego z teorii zbiorów spójnych przyniosły wszechstronne i precyzyjne opracowanie ogólnej teorii zbiorów spójnych, zastosowane do zagadnień rozcinania płaszczyzny, wraz z paradoksalnymi przykładami zbiorów spójnych (miotełka Knastera-Kuratowskiego).

Kuratowski jest autorem twierdzenia, zwanego Lematem Kuratowskiego-Zorna, udowodnionego po raz pierwszy przez Kuratowskiego w 1922 ("Fundamenta Mathematicae", t. 3), które ma niebagatelne zastosowanie w dowodach wielu podstawowych twierdzeń. Zorn podał jego zastosowanie w 1935 ("Bulletin of the American Mathematical Society", 41). Wprowadzone przez Kuratowskiego pojęcia w teorii mnogości i topologii na stałe weszły do monografii tych przedmiotów. W wielu przypadkach ustalił ich terminologię i symbolikę.

Prace powojenne dotyczyły głównie trzech nurtów badań:

1. rozwoju homotopijnej teorii funkcji ciągłych,
2. konstrukcji teorii przestrzeni lokalnie spójnych w wymiarach wyższych,
3. jednolitego ujęcia teorii rozcinania przestrzeni euklidesowych przez dowolne ich podzbiory, opartej na własnościach przekształceń ciągłych tych zbiorów.

Publikacje

Wśród ponad 170 opublikowanych prac cenne są monografie i podręczniki, m.in. Topologie (t. I 1933, t. II 1950), fundamentalne dzieło, wydane także w języku angielskim i rosyjskim, Teoria mnogości (wspólnie z Andrzejem Mostowskim, wyd. I 1952, tłumaczenie na języki angielski i rosyjski), Wstęp do teorii mnogości i topologii (wyd. I 1952, tłumaczenie na język angielski, francuski, hiszpański, bułgarski). Był autorem popularnie napisanego opracowania Pół wieku matematyki polskiej 1920-1970 (1973) oraz wydanych po śmierci autora Notatek do autobiografii (1981), przygotowanych do druku przez córkę, Zofię Kuratowską. Reprezentował matematykę polską w Międzynarodowej Unii Matematyki (wiceprezes w latach 1963-1966), na licznych kongresach międzynarodowych, wykładał w dziesiątkach uniwersytetów świata. Był doktorem honoris causa uniwersytetów: w Glasgow, Pradze, Wrocławiu, Paryżu. Posiadał najwyższe odznaczenia państwowe, a także złoty medal Czechosłowackiej Akademii Nauk im. Bolzano oraz medal im. Kopernika PAN. Zmarł 18 czerwca 1980 w Warszawie.

Nagroda im. Kazimierza Kuratowskiego przyznawana jest corocznie od 1981 roku matematykom do 30 roku życia.

Źródło: opracowanie Zofii Pawlikowskiej-Brożek

Biogram ten jest częścią Słownika matematyków polskich, Prószyński i S-ka (w przygotowaniu)

W 1954 roku w 10 rocznicę Polski Ludowej odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.