Krystyna Feldman

Krystyna Zofia Feldman (ur. 1 marca 1916 we Lwowie, zm. 24 stycznia 2007 w Poznaniu) – polska aktorka, znana głównie z wyrazistych ról epizodycznych.

Była córką aktora specjalizującego się w rolach szekspirowskich, uchodzącego za gwiazdę początku XX wieku Ferdynanda Feldmana i aktorki teatralnej i śpiewaczki operowej Katarzyny z Sawickich Feldman. Grała małe role od piątego roku życia. Po śmierci ojca (zm. 3 czerwca 1919) matka kształciła ją w prywatnym lwowskim studio aktorskim prowadzonym przez aktora Janusza Strachockiego. W 1934 ukończyła gimnazjum im. Królowej Jadwigi we Lwowie; maturę zdała eksternistycznie, aby zdążyć na egzaminy do szkoły teatralnej. Po trzech latach nauki, w 1937, ukończyła Państwowy Instytut Sztuki Teatralnej w Warszawie. Niedługo potem debiutowała w Teatrze Miejskim we Lwowie. W 1939 została zaangażowana do teatru w Łucku, jednak po wybuchu II wojny światowej wróciła do Lwowa. W 1942 została zaprzysiężona jako żołnierz Armii Krajowej. Pełniła w niej funkcję łączniczki.

Na scenę teatru lwowskiego powróciła po wyzwoleniu miasta w 1944. Zagrała wówczas męską rolę Staszka w Weselu Wyspiańskiego, reżyserowanym przez Aleksandra Bardiniego. Po wojnie występowała w teatrach m.in. Łodzi (przez kilkanaście lat była aktorką i pomocnikiem reżysera oraz reżyserem u Kazimierza Dejmka w Teatrze Nowym w Łodzi, występowała również w tamtejszym Teatrze Powszechnym), Katowic, Szczecina, Opola, Krakowa (Teatr Ludowy w Nowej Hucie) i Poznania (w Teatrze Polskim oraz - od 1983 - w Teatrze Nowym.

Zagrała również kilkanaście ról w spektaklach Teatru Telewizji, m.in. u Jerzego Antczaka, Andrzeja Barańskiego, Rudolfa Zioły, Olgi Lipińskiej i trzykrotnie u Izabelli Cywińskiej.

W 1980 roku SB wszczęła wobec aktorki sprawę operacyjnego rozpoznania o kryptonimie "Aranżerka". Krystynę Feldman zaczęto nękać po tym, jak podpisała list w obronie autonomii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Mimo kontroli korespondencji, częstych rewizji w mieszkaniu i wielu utrudnień w rozwoju kariery, aktorka nie dała się złamać.

Jej mężem był 30 lat od niej starszy Stanisław Bryliński, zmarły w 1953 roku.

Zmarła w swoim poznańskim mieszkaniu 24 stycznia 2007 na raka płuc. Pochowana została w alei Zasłużonych na cmentarzu Miłostowskim w Poznaniu. Zgodnie z życzeniem, pochowano ją w kostiumie z ostatniego spektaklu – monodramu I to mi zostało.

Kariera filmowa

Już pierwsza filmowa rola – dewotki w Celulozie (1953) Jerzego Kawalerowicza – na długo ukształtowała jej kinowe emploi. Podobną postać, wyraźnie jednak różnicowaną charakterologicznie, obdarzaną stale indywidualnym rysem, powtarzała m.in. w Kaloszach szczęścia (1958), Awanturze o Basię (1959), Dwu żebrach Adama (1963), Piekle i niebie (1966), Czerwonym i złotym (1969) czy w Głosie z tamtego świata (1962) Stanisława Różewicza, gdzie po raz pierwszy pojawiła się w roli nieepizodycznej.

Stała się jedną z najbardziej wyrazistych aktorek drugiego i trzeciego planu. Na ekranie tworzyła różne, często sprzeczne wewnętrznie typy, w których groteska mieszała się z powagą, ekscentryczność ze spokojem, fizyczna słabość z siłą i charyzmą. Grała postaci hrabin (Godzina pąsowej róży, 1963), żebraczek (Mansarda, 1963; Dwa księżyce, 1993), działaczek społecznych (Święta wojna, 1965), chłopek (Samotność we dwoje, 1968), pijaczek (Nad rzeką, której nie ma, 1991), oszustek (odcinek 4 serialu Kapitan Sowa na tropie), sędzin (Otello z M-2, 1968), czy królowych (Ubu król, 2003).

Szerokiej publiczności dała się poznać dopiero w latach 80., po roli zdziwaczałej ciotki głównego bohatera w Yesterday Radosława Piwowarskiego. Często współpracowała z młodymi, debiutującymi twórcami, jak Jan Jakub Kolski (Pogrzeb kartofla), Konrad Szołajski (Człowiek z...), czy Mariusz Treliński (Łagodna). Masową popularność zyskała w wieku 83 lat, kiedy zagrała babcię Rozalię w popularnym serialu Świat według Kiepskich.

W 2004 roku, w wieku osiemdziesięciu ośmiu lat, wystąpiła po raz pierwszy w roli pierwszoplanowej. W Moim Nikiforze Krzysztofa Krauze wcieliła się w postać malarza Nikifora Krynickiego. Jej kreacja spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem publiczności, krytyków oraz jurorów polskich i zagranicznych festiwali filmowych. Nikifor nie był jednak pierwszą męską rolą w jej dorobku. Oprócz wspomnianego wcześniej Staszka z Wesela, w teatrze grała także role Kaja w Królowej Śniegu i pana Ciuciumkiewicza w Domu otwartym.

Feldman aktywnie wspierała działalność poznańskiego studenckiego Teatrzyku Towarzyskiego Jacka Kowalskiego.

Filmografia (wybór)

• 2007: Na dobre i na złe (serial, odc. 280,284) jako pani Kazia
• 2007: Ryś jako Wizuch
• 2006: Przybyli ułani jako Janikowa
• 2006: Dublerzy jako babcia Gambini
• 2004: Mój Nikifor jako Nikifor Krynicki
• 2003: Ubu Król jako królowa Rozamunda
• 2003: Stara baśń - kiedy słońce było bogiem jako wróżka
• 2003: Plebania (serial) jako pani Gienia, woźna
• 2002: Na dobre i na złe (serial, odc. 102) jako pani Maria Lach
• 2002: Pianista jako Żydówka
• 2002: Miodowe lata jako sąsiadka Obrochtowa
• 2001: Boże skrawki jako Wanda
• 2000: To ja, złodziej jako babcia Piotra "Jajo"
• 1999–2005, 2013: Świat według Kiepskich jako babka Rozalia Kiepska matka Haliny Kiepskiej (w odc. 408 tylko głos wykorzystany z wcześniejszych nagrań)
• 1999: Ogniem i mieczem jako Ukrainka
• 1998: Złoto dezerterów jako łuczniczka Wilhelmina Koroniecka
• 1997: Pokój 107 (serial) jako sprzątaczka
• 1996: Maszyna zmian. Nowe przygody jako sprzedawczyni rybek (odc. 1)
• 1995: Horror w Wesołych Bagniskach jako służąca
• 1995: Łagodna jako ciotka starsza
• 1993: Człowiek z... jako archiwistka MSW
• 1992: Mama - Nic jako asystentka
• 1991: Panny i wdowy jako dyrektorka pensji (odc. 3)
• 1991: Nad rzeką, której nie ma jako Magotka
• 1991: Latające machiny kontra Pan Samochodzik jako Zofia, gosposia Lejwody-Arizony
• 1990: Śmierć dziecioroba jako stara pijaczka
• 1990: Pogrzeb kartofla jako Maryśka, matka Gorzelaka
• 1989: Szklany dom jako dozorczyni Bogdańska
• 1988: Mistrz i Małgorzata jako Anuszka
• 1987: Pociąg do Hollywood jako pani Krysia
• 1987: Rzeka kłamstwa jako Bocianicha
• 1986: Na kłopoty... Bednarski jako Tzarowa, gospodyni Bednarskiego
• 1984: Yesterday jako ciotka "Ringa"
• 1984: Zabicie ciotki jako Emilka
• 1981: Jan Serce (serial, odc. 3, 6 i 7) jako sąsiadka Krukowskich
• 1977: Palace Hotel jako staruszka na dworcu
• 1976: Czterdziestolatek jako dyrygent orkiestry w Pałacu Młodzieży (odc. 16)
• 1975: Kradzież jako matka kolegi
• 1970: Abel, twój brat jako nauczycielka śpiewu
• 1970: Dzięcioł jako panna Klara, sekretarka dyrektora
• 1969: Czerwone i złote jako dewotka
• 1968: Samotność we dwoje jako wiejska kobieta
• 1968: Otello z M-2 jako sędzia
• 1968: Weekend z dziewczyną jako gospodyni
• 1968: Lalka jako rajfurka, "opiekunka" Magdalenki
• 1967: Stawka większa niż życie jako sekretarka profesora Reila
• 1967: Długa noc jako kobieta z zepsutym zegarkiem
• 1967: Stajnia na Salvatorze jako sąsiadka Teresy
• 1966: Piekło i niebo jako pasażerka autobusu
• 1966: Sublokator jako pielęgniarka
• 1965: Kapitan Sowa na tropie (serial, odc. 4) jako Kwiecińska
• 1964: Przerwany lot jako urzędniczka
• 1963: Yokmok jako gosposia
• 1962: Głos z tamtego świata jako Hela Fabiańczykowa
• 1959: Wspólny pokój jako dozorczyni
• 1958: Noc poślubna jako swatka
• 1957: Kapelusz Pana Anatola jako koleżanka z pracy
• 1953: Celuloza jako dewotka

Odznaczenia i nagrody

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 2005)[4]
• Srebrny Krzyż Zasługi (1955)
• Odznaka Zasłużony Działacz Kultury (1966)
• Honorowa Odznaka Miasta Łodzi (1966)
• Odznaka Honorowa miasta Poznania (1979)
• Order Uśmiechu przyznany przez Międzynarodową Kapitułę Orderu Uśmiechu w 2006 na wniosek dzieci z Poznania. Na prośbę Krystyny Feldman order miał być wręczony 14 lutego 2007, ale ze względu na śmierć aktorki nie doszło do ceremonii. Zarząd Kapituły pierwszy raz w historii tego odznaczenia wydał zgodę na przekazanie Orderu na ręce spadkobierców i uznał aktorkę za pełnoprawnego Kawalera Orderu Uśmiechu.

• 2004 – 29. Festiwal Polskich Filmów Fabularnych:
• Nagroda za pierwszoplanową rolę kobiecą za Mojego Nikifora
• Polskie Nagrody Filmowe – Orły:
  • 2005 – Najlepsza aktorka pierwszoplanowa za Mojego Nikifora
  • 2001 – Najlepsza aktorka drugoplanowa za To ja, złodziej
• Inne nagrody za rolę Nikifora Krynickiego w Moim Nikiforze:
  • najlepsza aktorka na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Autorskich w Rabacie
  • najlepsza aktorka na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Pune w Indiach
  • najlepsza aktorka na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Valladolid
  • najlepsza aktorka na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Manili
  • najlepsza aktorka na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Kijowie
  • najlepsza aktorka na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Karlovych Varach
  • Złota Kaczka, nagroda dla najpopularniejszej aktorki, przyznawana przez czytelników miesięcznika "Film" (2005)
  • Gigant roku 2004 według poznańskiego oddziału "Gazety Wyborczej"