Kurt Vonnegut

Kurt Vonnegut, jr. (ur. 11 listopada 1922 w Indianapolis, USA, zm. 11 kwietnia 2007 w Nowym Jorku) – amerykański pisarz i publicysta, kojarzony z literaturą postmodernistyczną i science fiction.

Wczesne lata

Vonnegut urodził się 11 listopada 1922 r. w Indianapolis jako syn Kurta Vonneguta Sr. i Edith Lieber. Obydwoje rodzice byli pochodzenia niemieckiego. Vonnegut uczęszczał do Orchard School, a następnie do Shortridge High School, gdzie pisał do szkolnej gazety ‘The Shortridge Echo’. W 1940 r., za namową brata, Bernarda Vonneguta, aplikował na Uniwersytet Cornella, gdzie został przyjęty na chemię. Tam był zaangażowany w działalność uniwersyteckiej gazety – ‘The Cornell Daily Sun’. Szybko stało się jednak jasne, że brak mu predyspozycji do nauk ścisłych i w 1942 r. opuścił uniwersytet.

II Wojna Światowa

W 1943 r. Vonnegut wstąpił do wojska i został oddelegowany na studia do Instytutu Technologii w Carnegie, a następnie na Uniwersytet w Tennessee, po czym wysłano go na front do Europy, gdzie został przyłączony do 106. dywizji piechoty. W grudniu 1944, w czasie ofensywy w Ardenach , został wzięty do niemieckiej niewoli i osadzony w Dreźnie, gdzie za dnia pracował przy produkcji syropu słodowego dla kobiet w ciąży, a nocą był przetrzymywany w podziemiach starej rzeźni. 13 lutego 1945 przeżył bombardowanie miasta przez aliantów. Wydarzenie to stało się główną inspiracją dla jego powieści – "Rzeźni numer pięć". Kilka miesięcy później Armia Czerwona wyzwoliła Vonneguta z niewoli, po czym pisarz wrócił do Stanów i został odznaczony orderem Purple Heart.

Lata powojenne

Po powrocie do USA Vonnegut poślubił Jane Marie Cox i ponownie podjął studia, tym razem na wydziale antropologii na Uniwersytecie w Chicago, jednak jego praca dyplomowa na temat „Fluctuations Between Good and Evil in Simple Tale” została odrzucona przez komisję (uniwersytet przyznał mu tytuł dopiero w 1971 r. za powieść Kocia kołyska). W czasie studiów pracował w Chicago City News Bureau jak reporter kryminalny. W maju 1947 r. urodził się jego pierwszy syn– Mark, po czym pisarz przeniósł się do Schenectady, gdzie podjął pracę w dziale public relations w firmie General Electric, w której jego brat Bernard pracował jako naukowiec. W latach 50. Vonnegut zaczął publikować swoje pierwsze opowiadania, m.in. w magazynie Collier’s, a zyski z publikacji pozwoliły mu w 1950 r. porzucić pracę w GE, by przenieść się do Cape Cod i pracować wyłącznie jako wolny strzelec. Pierwszą powieść, zatytułowaną Pianola, wydał w 1952 r. i mimo że jego uznanie w środowisku literackim wciąż rosło, pisarz był zmuszony do szukania alternatywnych źródeł dochodu. Pracował między innymi na stanowiskach nauczyciela angielskiego czy copywritera. Otworzył również pierwszy w USA salon Saaba. W 1957 r. zmarła na raka siostra pisarza, dwa dni po śmierci swojego męża. W wyniku tej tragedii czwórka ich dzieci została osierocona. Vonnegut i jego żona zaadoptowali najstarszą trójkę (mimo że mieli już trójkę własnych dzieci).

Od 1965 r. wykładał w Hopefield School, a w latach 1965-1971 prowadził warsztaty pisarskie na uniwersytetach Iowa i Harvarda.

Vonnegut znany był ze swoich często kontrowersyjnych przekonań, których nie bał się wyrażać. Wyznawał poglądy lewicowe, był przeciwny wojnie i łamaniu praw obywatelskich. Sam siebie określał jako humanistę i socjalistę. W 1968 r. podpisał ‘Writers and Editors War Tax Protest’, w którym deklarowano zaprzestanie płacenia podatków w proteście przeciwko wojnie w Wietnamie. W licznych wywiadach i artykułach krytycznie wypowiadał się na temat polityki George'a W. Busha i sprzeciwiał się wojnie w Iraku. Był członkiem American Civil Liberties Union, amerykańskiej organizacji broniącej wolności obywatelskich.

Twórczość

Vonnegut był pisarzem prowokującym. Bezustannie bawił się formą, prowokował czytelnika, wciągał go w literackie pułapki i kpił z niego. Swoje powieści ozdabiał czasem własnoręcznie wykonanymi, prymitywnymi rysunkami, np. słynną "dziurą w zadku" (prostą gwiazdką zbudowaną z czterech przecinających się kresek). Wiele z jego powieści (m.in. Kocia kołyska i Śniadanie mistrzów) składa się z licznych, króciutkich rozdziałów, podobnie jak u Julio Cortázara. Forma i styl Kociej kołyski nawiązuje wręcz do Biblii, a autor opisuje w niej nawet zasady fikcyjnej religii, zwanej bokononizmem.

Istotnym nurtem w twórczości Vonneguta był surrealizm. Powieści jego były pełne dziwacznych postaci, groteskowych, makabrycznych i onirycznych wydarzeń. Pisarz fascynował się science fiction, co najwyraźniej zaznaczył w powieści Syreny z Tytana i pisarskiej kreacji swojego alter ego – Kilgore'a Trouta.

Ekranizacje

Lista wybranych adaptacji filmowych utworów Kurta Vonneguta:

• 1972 – Rzeźnia numer pięć; reż. George Roy Hill
• 1975 – Next Door; reż. Andrew Silver
• 1980 – Deer In the Work; reż. Ron Underwood
• 1996 – Mother Night; reż. Keith Gordon
• 1999 – Breakfast of Champions; reż. Alan Rudolph
• 2009 – A Man Without a Country; reż. J.J.Harting
• 2009 – 2081; reż. Chandler Tuttle
• 2010 – Covek iz Bagomba; reż. Igor Stanojevic

W 1991 r. powstał również serial Monkey House, w którym zostały przeniesione na ekran opowiadania pisarza ze zbioru Witajcie w małpiarni.

Ciekawostki

• W dniu urodzin Vonneguta w 1999 r. odkryto krążącą wokół Słońca planetoidę i nazwano ją 25399 Vonnegut na cześć pisarza.
• Vonnegut umarł w wieku 84 lat. W powieści Trzęsienie czasu tyle samo lat przeżywa Kilgore Trout – alter ego autora.
• W roku 1973, dyrektor szkoły w mieście Drake rozkazał spalić 32 egzemplarze Rzeźni Numer Pięć z powodu wulgarnego języka.

Bibliografia

Zbiory opowiadań

• Canary In a Cat House (1961)
• Witajcie w małpiarni (Welcome to the Monkey House, 1968)
• Tabakiera z Bagombo (Bagombo Snuff Box, 1999)
• Niech pana Bóg błogosławi doktorze Kevorkian (God Bless You, Dr. Kevorkian, 1999)
• Armageddon in Retrospect (2008)
• Look at the Birdie (2009)
• While Mortals Sleep (2011)

Powieści

• Pianola (Player Piano, 1952)
• Syreny z Tytana (The Sirens of Titan, 1959)
• Matka noc (Mother Night, 1962)
• Kocia kołyska (Cat's Cradle, 1963)
• Niech pana Bóg błogosławi, panie Rosewater (God Bless You, Mr. Rosewater, or Pearls Before Swine, 1965)
• Rzeźnia numer pięć, czyli Krucjata dziecięca, czyli Obowiązkowy taniec ze śmiercią (Slaughterhouse-five, or The Children's Crusade, 1969)
• Śniadanie mistrzów, czyli Żegnaj, czarny poniedziałku (Breakfast of Champions or Goodbye Blue Monday, 1973)
• Slapstick albo Nigdy więcej samotności! (Slapstick; or Lonesome No More, 1976)
• Recydywista (Jailbird, 1979)
• Rysio Snajper (Deadeye Dick, 1982)
• Galapagos (Galápagos, 1985)
• Sinobrody (Bluebeard, 1987)
• Hokus pokus (Hocus Pocus, 1990)
• Trzęsienie czasu (Timequake, 1997)

Zbiory esejów

• Wampetery, foma i granfalony (Wampeters, Foma and Granfalloons (Opinions), 1974)
• Niedziela Palmowa (Palm Sunday, 1981)
• Losy gorsze od śmierci (Fates Worse Than Death, 1991)
• Człowiek bez ojczyzny (A Man Without a Country, 2005)

Sztuki

• W dniu urodzin Wandy June (Happy Birthday, Wanda June, 1970)
• Between Time and Timbuktu, or Prometheus Five (1972)
• Make Up Your Mind (1993)
• Miss Temptation (1993)
• L'Histoire du Soldat (1993)