Leon Chwistek

Leon Chwistek (ur. 13 czerwca 1884 w Krakowie, zm. 20 sierpnia 1944 w Barwisze koło Moskwy w Związku Radzieckim) – polski malarz, filozof, matematyk, teoretyk sztuki.

Był synem Bronisława i Emilii z Majewskich. Bronisław Chwistek był wziętym lekarzem. Otworzył jeden z pierwszych zakładów wodoleczniczych w Zakopanem w wilii „Gerlach” na Krupówkach. Matka była pianistką i malarką, uczennicą Jana Matejki i Karola Mikulskiego.

Dzieciństwo spędził Leon Chwistek w Zakopanem. Tutaj poznał i zaprzyjaźnił się ze Stanisławem Ignacym Witkiewiczem, Bronisławem Malinowskim, Karolem Szymanowskim i Tadeuszem Szymberskim.

W latach 1903–1904 jako wolny słuchacz studiował na krakowskiej ASP u Józefa Mehoffera. Na Uniwersytecie Jagiellońskim studiował filozofię i matematykę. W roku 1906 doktoryzował się rozprawą O aksjomatach. Od 1906 roku, przez dwadzieścia lat z przerwami, nauczał matematyki w Gimnazjum J. Sobieskiego w Krakowie. W latach 1908-1909 kontynuował studia filozoficzne w Getyndze. W 1910 przebywał w Wiedniu, gdzie zafascynowało go weneckie malarstwo renesansowe. W latach 1913-1914 studiował w Paryżu rysunek. Tam też po raz pierwszy zetknął się z twórczością kubistów.

W latach 1914-1916 był w szeregach Pierwszej Brygady Legionów.

W 1917 był współzałożycielem krakowskiej grupy „Ekspresjoniści Polscy”, przemianowanej w roku 1919 na Formistów. Chwistek został jej czołowym teoretykiem. Od roku 1922 wykładał matematykę na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie habilitował się w roku 1928 z logiki matematycznej.

Wykładał m.in. na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Po wybuchu II wojny światowej i zajęciu Lwowa przez ZSRR pozostał na uczelni. Rozpoczął także współpracę z Czerwonym Sztandarem. 17 września 1940 roku wstąpił do Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy[1].

W czerwcu 1941, tuż przed wkroczeniem wojsk niemieckich, ewakuował się ze Lwowa wraz z wojskami sowieckim.

Od 1941 do 1943 mieszkał w Tbilisi, gdzie nauczał analizy matematycznej, od 1943 zaś w Moskwie. Działał w Związku Patriotów Polskich w ZSRR. Publikował w organie ZPP – „Wolna Polska”. Zmarł w 1944 w Barwisze k. Moskwy. Jego prochy spoczywają w masowej mogile ofiar represji stalinowskich na Cmentarzu Dońskim w Moskwie, symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Jego żoną była Olga – siostra Hugona Steinhausa, córką – Alina Dawidowiczowa, doktor matematyki, malarka i autorka wspomnień (zm. w Krakowie w 2007 r.)

Twórczość

Matematyka

Jako logik działał na obrzeżach tzw. szkoły lwowsko-warszawskiej, której założycielem był Kazimierz Twardowski. Swoje koncepcje logiczne (rozszerzenie teorii typów logicznych) tworzył w odniesieniu do prac Bertranda Russella i Henri Poincarégo.

Teoria sztuki

Był głównym teoretykiem formizmu. Teorię strefizmu można traktować jako rozwinięcie i kontynuację formizmu. Zgodnie z jego regułami, kompozycja obrazu była podzielona na strefy, charakteryzujące się dominantą jednej barwy i jednego zwielokrotnionego kształtu. W roku 1935 na łamach łódzkiego czasopisma Forma została opublikowana polemika Chwistka z Władysławem Strzemińskim. Spór dotyczył konfrontacji strefizmu i unizmu.

Twórczość malarska

W malarstwie opowiadał się za twórczością spontaniczną. Był zafascynowany miastem i jego dynamicznością. Jego obrazy często nosiły tytuły Miasto, Łódź. Znaczną popularność zyskał jego obraz Szermierka z 1920 roku. Artysta zajmował się również sztuką portretową. W latach 1926-1930 wykonał wizerunki około stu osobistości z naukowych i intelektualnych środowisk Krakowa.

Indywidualne wystawy malarstwa miał w 1927 roku w Krakowie i w 1934 roku we Lwowie.