Maria Skibniewska

Maria Skibniewska, z domu Skibińska (ur. 3 maja 1904 w Warszawie, zm. 28 października 1984 tamże) – polska tłumaczka, głównie anglojęzycznej i francuskojęzycznej literatury pięknej. Przełożyła na polski około stu książek, m.in. utwory Jeana Geneta, Grahama Greene'a, Henry'ego Jamesa, Thomasa Wolfe'a, Bruce'a Marshalla, Williama Saroyana, J.R.R. Tolkiena, Johna Updike'a i Patricka White'a.

Jej mężem był kpt. inż. Stanisław Skibniewski, oficer Armii Krajowej i powstaniec warszawski (ps. Cubryna).

Ojciec Marii, Władysław Skibiński, był urzędnikiem, od 1920 roku pracował w Ministerstwie Skarbu, wcześniej zajmował się również malarstwem artystycznym. Matka, Zofia z Królikowskich, uczyła w warszawskich szkołach średnich. Starszym bratem Marii był Franciszek Skibiński, późniejszy generał dywizji Wojska Polskiego.

Maria uczęszczała do Gimnazjum im. Cecylii Plater-Zyberkówny w Warszawie, gdzie w 1922 roku zdała maturę humanistyczną. Podjęła następnie studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim. 18 września 1928 wyszła za mąż za Stanisława Skibniewskiego, inżyniera elektryka, i – przerwawszy studia – przeniosła się z nim do szwajcarskiego Baden, gdzie odbywał on praktykę zawodową i gdzie mieszkali do roku 1930. Polonistykę na UW ukończyła w tymże roku, po powrocie do Polski. W 1936 roku w związku z pracą męża wyjechała wraz z nim do Szwecji. W 1937 roku Stanisław otrzymał stanowisko dyrektora technicznego Elektrowni Warszawskiej na Powiślu, a następnie zastępcy jej dyrektora naczelnego. Maria w tym samym roku podjęła na UW studia romanistyczne, nie ukończyła ich jednak z powodu wybuchu wojny.

Uciekając przed wojną, Skibniewska wyjechała na Węgry i do Rumunii, jednak wróciła do Warszawy jeszcze w 1939; mieszkała tam przez całą okupację i pracowała chałupniczo jako tkaczka. Jej mąż po kampanii wrześniowej, podczas której brał udział w działaniach regularnych sił zbrojnych RP jako oficer ogniowy artylerii lekkiej w stopniu porucznika, wrócił na poprzednie stanowisko w elektrowni, a od marca 1942 roku był jej dyrektorem. Uczestniczył jednocześnie cały czas w ruchu oporu przeciw okupantowi (był oficerem Armii Krajowej, pseudonim konspiracyjny Cubryna), m.in. uchronił wiele osób przed wywózką na roboty, dając im zatrudnienie w elektrowni, był współorganizatorem oddziału Służby Ochrony Powstania na jej terenie, a następnie walczył w powstaniu warszawskim (w dniu wybuchu powstania był dowódcą zgrupowania „Elektrownia" i poprowadził udaną akcję przejęcia tego ważnego dla powstańców obiektu z rąk Niemców). Po klęsce powstania trafił do oficerskich obozów jenieckich w Bergen-Belsen i Sandbostel, Maria Skibniewska zaś znalazła się w Głogoczowie koło Krakowa.

Po wojnie utrzymywała się początkowo z pracy sekretarki, później referentki w Zjednoczeniu Przemysłu Kotlarskiego, a następnie w Warszawie pracowała w dziale nasłuchów Polskiego Radia. W 1947 roku przeniosła się do Wrocławia, gdzie jej mąż otrzymał pracę w Społecznym Przedsiębiorstwie Budowlanym. W tym samym roku miał miejsce debiut translatorski Skibniewskiej: katowickie wydawnictwo Awir opublikowało jej tłumaczenie powieści Jamesa Hiltona pt. Zagubione dni. Niedługo potem powróciła do Warszawy, gdzie krótko pracowała jako referentka w „Polimeksie”. We wrześniu 1948 roku postawiono jej zarzuty szpiegostwa na rzecz USA i w związku z tym była przez pewien czas więziona; osadzony został w więzieniu na dwa miesiące również jej mąż. W lutym 1950 roku zatrudniono Skibniewską w Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik" jako korektorkę stylistyczną. Z wydawnictwem tym, gdzie później kierowała redakcją literatur romańskich, była związana aż do emerytury, na którą przeszła 31 lipca 1971 roku. Przez cały ten czas i później Skibniewska nie przerywała pracy translatorskiej; od swego debiutu przełożyła blisko sto dzieł z języków angielskiego i francuskiego. W 1956 roku została przyjęta do Związku Literatów Polskich.

Zasługi Skibniewskiej dla polskiej translatoryki literackiej i jakość jej pracy tłumaczeniowej wielokrotnie podkreślała krytyka, m.in. Henryk Krzeczkowski, Alina Szala czy Jarosław Iwaszkiewicz, który napisał o jej przekładzie powieści Laxnessa: Bogactwo języka, piękność i prostota składni, przednia polszczyzna – wszystko to składa się na to, że „Niezależni" stają się bardzo cenną pozycją literacką. Tłumaczenia dokonano z angielskiego, ale przekład jest świetny. Jej tłumaczenie Oka cyklonu Patricka White'a zostało w 1977 roku nagrodzone przez miesięcznik „Literatura na Świecie" jako najlepiej przetłumaczona książka 1976 roku.

Maria Skibniewska zmarła 28 października 1984 roku, pochowana jest na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Tłumaczka Tolkiena

Maria Skibniewska jest autorką pierwszych polskich przekładów dzieł J. R. R. Tolkiena: Hobbita (wyd. 1960), Władcy Pierścieni (wyd. 1961-1963) i Silmarillionu (wyd. 1983, jednak ten przekład nie został przez nią w pełni ukończony). W sprawie tłumaczenia Władcy Pierścieni konsultowała się z Tolkienem (listowny kontakt w 1959). Jej przekład uznawany jest zazwyczaj za „kanoniczny” i był podstawą polskiego tłumaczenia filmu Władca Pierścieni w reżyserii Petera Jacksona. W kilkanaście lat po śmierci Skibniewskiej (1996) ukazało się nowe wydanie jej tłumaczenia, poprawione przez Marka Gumkowskiego, które obecnie jest najbardziej powszechne. Właśnie przy pracach nad przekładem Władcy Pierścieni wprowadziła do polszczyzny słowo „krasnolud" jako zgrubienie istniejącego wcześniej „krasnoludka" oraz odmianę „elfowie" zamiast „elfy".

Twórczość translatorska

Daty poniżej, o ile nie wskazano inaczej, dotyczą pierwszych wydań książkowych tłumaczeń autorstwa Marii Skibniewskiej

Literatura piękna angielska

• Gillian Avery, Echo dawnych lat. Wspomnienia z młodości w okresie regencji i panowania królowej Wiktorii (1979)
• Gilbert Keith Chesterton, Człowiek, który był Czwartkiem (1958), wydany wraz z Korzeniami)
• Gilbert Keith Chesterton, Korzenie (1958, wydane wraz z Człowiekiem, który był Czwartkiem)
• Gilbert Keith Chesterton, Kula i krzyż (1992)
• Joseph Conrad, Wśród prądów (1974)
• Lawrence George Durrell, Kwartet aleksandryjski:
  • Justyna (1971)
  • Balthasar (1972)
  • Mountolive (1974)
  • Clea (1975)
• David Edgar, Przeznaczenie (1978, dramat, opublikowany w czasopiśmie „Dialog")
• James Gordon Farrell, Oblężenie Krisznapuru (1979)
• William Golding, Siłą bezwładu (1970, wydania późniejsze pt. Siła bezwładu)
• Graham Greene, Nasz człowiek w Hawanie (1960)
• Graham Greene, Tchórz (1962)
• Graham Greene, Komedianci (1966)
• James Hilton, Zagubione dni (1947; tyt. oryg. Random Harvest)
• Bruce Marshall, Ale i oni otrzymali po denarze (1958)
• Bruce Marshall, Czerwony kapelusz (1962, tyt. oryg. Thread of Scarlet)
• Sean O'Hanlon, Kamień, co się toczy... Życiorys własny nieco ubarwiony (1961)
• Robert Player, Gdzie się podziały kolczyki Krwawej Mary? Tajemnice dworu królowej (1976)
• Alan Sillitoe, Samotność długodystansowca (1964, opowiadanie)
• J. R. R. Tolkien, Hobbit, czyli tam i z powrotem (1960, wiersze w przekładzie Włodzimierza Lewika)
• J.R.R. Tolkien, Władca Pierścieni (1961-1963):
  • Wyprawa (1961, późniejsze wydania również pt. Drużyna Pierścienia, wiersze w przekładzie Włodzimierza Lewika)
  • Dwie Wieże (1962, wiersze w przekładzie Włodzimierza Lewika)
  • Powrót Króla (1963, wiersze w przekładzie Andrzeja Nowickiego)
• J.R.R. Tolkien, Rudy Dżil i jego pies. Aegidii Ahenobarbi Julii Agricole de Hammo Domini de Domito Aule Draconarie Comitis Regni Minimi Regis et Basilei mira facinora et mirabilis exortus, czyli w języku pospolitym Wywyższenie i cudowne przygody Rudobrodego Dżila, gospodarza z Ham, Pana oswojonego smoka, Króla Małego Królestwa (1962)
• J.R.R. Tolkien, Kowal z Podlesia Większego (1980, wydane łącznie z Rudy Dżil i jego pies)
• J.R.R. Tolkien, Silmarillion (1985)
• Herbert George Wells, Dolores (1948)

Literatura piękna amerykańska

• Frederick Buechner, Kraina lwów (1974, tyt. oryg. Lion Country)
• Jetta Carleton, Księżycowe kwiaty (1966, powieść)
• Lloyd C. Douglas, Szata (1976)
• William Faulkner, Miasto (1966)
• Henry James, Ambasadorowie (1960)
• Henry James, Portret damy (1977)
• Henry James, Madonna przyszłości i inne opowiadania (1962)
• Edwin O'Connor, Oścień smutku (1965)
• Flannery O'Connor, Trudno o dobrego człowieka (1970, zbiór opowiadań; wyd. 2. pt. Poczciwi wiejscy ludzie w 1974)
• Flannery O'Connor, W pierścieniu ognia (1975)
• Flannery O'Connor, Sztuczny Murzyn. Opowiadania (1992)
• Craig Rice, Róże pani Cherington (1958)
• J. D. Salinger, Buszujący w zbożu (1961)
• J.D. Salinger, Franny i Zooey (1966)
• J.D. Salinger, Wyżej podnieście strop, cieśle (1966, wydanie łączne z Seymour: Introdukcja)
• J.D. Salinger, Seymour: Introdukcja (1966, wydanie łączne z Wyżej podnieście strop, cieśle)
• William Saroyan, Własne życie (1963)
• William Saroyan, Troje w Paryżu (1966)
• Jean Stafford, Zły charakter (1976, opowiadanie, w zbiorze pod tym samym tytułem, pozostałe opowiadania w tłum Ewy Krasińskiej)
• Colin Stuart, Zatrzymać wiatr (1975, tyt. oryg. Shoot an arrow to stop the wind)
• Booth Tarkington, Penrod (1963)
• John Updike, Farma (1967)
• John Updike, Muzea i kobiety oraz inne opowiadania (1978)
• Nathanael West, Dzień szarańczy (1963, wyd. łączne z Miss Lonelyhearts)
• Nathanael West, Miss Lonelyhearts (1963, wyd. łączne z Dniem szarańczy)
• Frances Winwar, Nawiedzony gród (1961, tyt. oryg. The Haunted Palace, powieść poświęcona życiu Edgara Allana Poego)
• Thomas Wolfe, Nie ma powrotu (1959)

Literatura piękna australijska

• Patrick White, Wóz ognisty (1965)
• Patrick White, Żywi i umarli (1966)
• Patrick White, Węzeł (1968)
• Patrick White, Wiwisekcja (1973)
• Patrick White, Oko cyklonu (1976)
• Patrick White, Voss (1979)
• Patrick White, Przepaska z liści (1980)
• Patrick White, Drzewo człowiecze (1985)

Literatura piękna francuska

• Pierre Courtade, Jimmy (1953)
• Maurice Druon, Potentaci (1962)
• Jean Genet, Murzyni. Błazenada (1961, wraz z Jerzym Lisowskim, wydane w czasopiśmie „Dialog", później wyd. książkowe w Jean Genet Teatr z 1970)
• Jean Genet, Parawany (1964, wraz z Jerzym Lisowskim, wydane w czasopiśmie „Dialog", później wyd. książkowe w Jean Genet Teatr z 1970)
• Jean Genet, Ścisły nadzór (1965, wydane w czasopiśmie „Dialog", później wyd. książkowe w Jean Genet Teatr z 1970)
• Jean Genet, Balkon (1970, wraz z Jerzym Lisowskim, opublikowane w Jean Genet Teatr)
• Joseph Majault, Dzień powszedni wikarego (1971)
• Françoise Mallet-Joris, Znaki (1969)
• Françoise Mallet-Joris, Kłamstwa (1970)
• Françoise Mallet-Joris, Trzy wieki ciemności. Historie czarownic (1971, opowiadania)
• Françoise Mallet-Joris, Papierowy dom (1980, powieść)
• Guy de Maupassant, Mont-Oriol (1955)
• Armand Salacrou, Ruch jednokierunkowy (1970, opublikowane w czasopiśmie „Dialog")

Literatura piękna kanadyjska

• Margaret Craven, Słyszałem wołanie sowy (1977, powieść)
• William Robertson Davies, Piąta osoba dramatu (1973)
• William Robertson Davies, Mantykora (1988)
• William Robertson Davies, Świat czarów (1989, wraz z Zofią Zinserling
• Gratien Gélinas, Sami porządni ludzie (1979, dramat, tłum. z jęz. francuskiego wraz z Jerzym Lisowskim, opublikowane w czasopiśmie „Dialog")
• Brian Moore, Odpowiedź z otchłani (1969)
• Brian Moore, Jestem Mary Dunne (1971)

Literatura innych krajów

• Chinua Achebe, Boża strzała (1966, powieść nigeryjska, przekład z języka angielskiego, tyt. oryg. Arrow of God)
• Mulk Raj Anand, Kulis: powieść (1950; literatura indyjska, przekład z języka angielskiego)
• Mongo Beti, Król cudem ocalony (1975, powieść kameruńska, przekład z języka francuskiego)
• Hubert Lampo, Powrót Joachima Stillera (1979, powieść flamandzka, przekład z języka angielskiego)
• Halldór Laxness, Niezależni. Saga islandzkiej doliny (1956, powieść islandzka, przekład z języka angielskiego)
• James Ngugi, Ziarno pszeniczne (1972, powieść kenijska, tyt. oryg. Grain of Wheat; przekład z jęz. angielskiego)
• Maria Rosseels, Obietnica Sabiny (1974, powieść flamandzka, przekład z jęz. francuskiego)
• Francis Selormey, Wąska ścieżka (1971, powieść, literatura Ghany, przekład z jęz. angielskiego)

Różne

• Paul Claudel, Możliwości teatru (1971, wybór artykułów)
• Jacques Copeau, Naga scena (1972, wybór artykułów)
• Edward Craig, Gordon Craig: historia życia (1976, biografia)
• E. G. Craig, O sztuce teatru (1964, wybór artykułów)
• Jean Héritier, Katarzyna Medycejska (1981, biografia)
• Ronald Hewitt, Ziemia drży (1964, książka popularnonaukowa dot. klęsk żywiołowych)
• Komuna (1973, praca zbiorowa The Performance Group Richarda Schechnera; publikacja w czasopiśmie „Dialog", piosenki w tłum. Wojciecha Młynarskiego)
• Legendy Indian kanadyjskich, oprac. Ella Elizabeth Clark (1982)
• Jacques Loew i Jacques Faizant, Przypowieści i obrazki (1982, humor, wydawnictwo popularne na tematy teologiczne, tłum. z jęz. francuskiego)
• Mao Zedong, O zadaniach artysty i pisarza (1950, wspólnie z Wandą Jedlicką, 2 przemówienia)
• Michel Pastoureau, Życie codzienne we Francji i Anglii w czasach rycerzy Okrągłego Stołu (XII-XIII wiek) (1983)
• George Bernard Shaw, Teatry londyńskie w latach dziewięćdziesiątych (1967, wybór recenzji, wraz z Zofią Sroczyńską)
• John Shearman, Manieryzm (1970)
• Pierre Sichel, Modigliani (1971, biografia)
• Cornelia Otis Skinner, Madame Sarah (1981, biografia Sary Bernhardt)
• Ellen Terry, Historia mojego życia (1989, pamiętniki E. Terry)