Marian Kukiel

Marian Włodzimierz Kukiel (ur. 15 maja 1885 w Dąbrowie Tarnowskiej, zm. 15 sierpnia 1973 w Mabledon – hrabstwo Kent) – generał dywizji Wojska Polskiego, historyk wojskowości, działacz społeczny, polityk.

Urodził się 15 maja 1885 w Dąbrowie Tarnowskiej, w woj. krakowskim. W 1903 ukończył gimnazjum klasyczne w Tarnowie i rozpoczął studia na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Franciszka Józefa we Lwowie. Od lat gimnazjalnych zaangażowany w działalność rewolucyjną i niepodległościową. Działacz lwowskiej Organizacji Promienistych i Organizacji Nieprzejednanych.

Pod koniec 1905 został aresztowany i osadzony w więzieniu w Piotrkowie Trybunalskim. W 1908 we Lwowie, wraz z Mieczysławem Dąbkowskim, Władysławem Sikorskim, Kazimierzem Sosnkowskim i Józefem Piłsudskim, założył Związek Walki Czynnej, w 1910 współorganizował zaś Związek Strzelecki "Strzelec". W tym samym czasie studiował i pracował naukowo. W 1909 uzyskał doktorat na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Franciszka Józefa we Lwowie. Od sierpnia do października 1914 był szefem sztabu, a następnie komendantem Okręgu Lwowskiego Związku Strzeleckiego, a do stycznia 1915 pracował w stopniu porucznika w Departamencie Wojskowym Naczelnego Komitetu Narodowego. W latach I wojny światowej żołnierz I Brygady Legionów Polskich i Polskiej Siły Zbrojnej. Początkowo był dowódcą kompanii, a później 6 batalionu 1 pp leg. walcząc z nim pod Kostiuchnówką nad Styrem. W okresie od 1 lutego do 15 marca 1917 był słuchaczem Kursu Oficerów Sztabu Generalnego w Warszawie, a od marca był adiutantem II Brygady Legionów. 31 sierpnia 1917 został pierwszym komendantem Szkoły Podchorążych w Ostrowi Mazowieckiej i był nim do grudnia 1918. Na tym stanowisku rozpoczął służbę w Wojsku Polskim. W grudniu 1918 mianowany był na zastępcę szefa Sztabu Generalnego WP. Był również inspektorem szkół piechoty.

W wojnie polsko-bolszewickiej dowodził od kwietnia 1920 51 Pułkiem Strzelców Kresowych, następnie od czerwca do września 1920 XXIV Brygadą Piechoty. Pod koniec września 1920 objął stanowisko zastępcy szefa Oddziału III Sztabu Ministerstwa Spraw Wojskowych. Podlegały mu: najpierw Sekcja Historyczno-Operacyjna, następnie Wydział Historyczno-Operacyjny, które organizował i nadzorował, odpowiadając za kierunek prac badawczych. W następnym roku, po reorganizacji naczelnych władz wojskowych związanych z przejściem wojska na etaty czasu pokoju, objął szefostwo Oddziału III Sztabu Generalnego WP. Z dniem 1 stycznia 1923 przydzielony został na stanowisko szefa Biura Historycznego Sztabu Generalnego z równoczesnym, czasowym pozostawieniem na stanowisku szefa Oddziału III SG WP. Z dniem 1 kwietnia 1923 r. mianowany został dowódcą 13 Dywizji Piechoty w Równem. Na stanowisku szefa BH SG zastąpił go płk SG Julian Stachiewicz, dotychczasowy dowódca 13 DP.

31 marca 1924 Prezydent RP Stanisław Wojciechowski na wniosek Ministra Spraw Wojskowych, gen. dyw. Władysława Sikorskiego awansował go na generała brygady ze starszeństwem z 1 lipca 1923 i 10. lokatą w korpusie generałów.

Z dniem 15 stycznia 1925 mianowany został szefem Biura Historycznego Sztabu Generalnego i kierował jego pracami do przewrotu majowego w 1926, kiedy to opowiedział się po stronie rządowej. We wrześniu 1926 przeniesiony w stan nieczynny, a z dniem 31 stycznia 1930 przeniesiony w stan spoczynku.

Pracował naukowo na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie 25 czerwca 1927 przeprowadził kolokwium habilitacyjne. W tym czasie był również dyrektorem Muzeum Czartoryskich w Krakowie. Należał do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1923 członek rzeczywisty) i Polskiej Akademii Umiejętności (1932 członek-korespondent, 1937 członek czynny).

W sierpniu 1939 zgłosił się na ochotnika do wojska, nie uzyskując jednak przydziału służbowego; brał udział w obronie Lwowa. Jesienią 1939 przedostał się do Francji, gdzie został powołany w październiku przez gen. Sikorskiego na stanowisko zastępcy ministra spraw wojskowych. Stanowisko to zajmował do 26 lipca 1940. Po ewakuacji Wojska Polskiego do Wielkiej Brytanii od 27 lipca 1940 pełnił kolejno funkcje dowódcy Obozów i Oddziałów Polskich w Szkocji, przemianowanych 28 września na I Korpus Polski. 24 września 1942 został ministrem obrony narodowej. Służbę na tym stanowisku pełnił aż do 1949.

Po zakończeniu wojny pozostał na emigracji. Współzałożyciel Instytutu Historycznego im. gen. Sikorskiego, od 1965 prezes Zarządu Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego. Inicjator i współzałożyciel Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie, Polskiego Towarzystwa Historycznego i Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie. Zmarł 15 sierpnia 1973 w szpitalu w Mabledon, został pochowany na cmentarzu Kensal Green w Londynie, u boku żony Stanisławy.

Awanse

• kapitan – październik 1915
• major – 1 października 1918
• podpułkownik - 1 czerwca 1919
• pułkownik – maj 1920
• generał brygady – 31 marca 1924 ze starszeństwem z 1 lipca 1923 i 10. lokatą w korpusie generałów
• generał dywizji – 3 maja 1940

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Walecznych – czterokrotnie
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami
• Znak oficerski "Parasol"

Publikacje (wybrane)

• Wojny Napoleońskie, Warszawa: Kurpisz 1927
• Bitwa warszawska, Warszawa: Polski Instytut Wydawniczy 2005.
• Dzieje oręża polskiego w epoce napoleońskiej, Poznań: Zdzisław Rzepecki i Ska 1912.
• Dzieje polityczne Europy od rewolucji francuskiej, Londyn : Puls 1992.
• Dzieje Polski porozbiorowe, Londyn : Puls 1993.
• Generał Sikorski : żołnierz i mąż stanu Polski walczącej, [Szczecin] : Suplement 1981.
• Od Wielkiej Rewolucji do wojny światowej, Poznań: Kurpisz 1999.
• Wojna 1812 roku, Poznań : Kurpisz 1999.
• Zarys historii wojskowości w Polsce. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza, 1929. (Poznań: Kurpisz, 2006)
• Czartoryski a jedność Europy, Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej 2008.