Michał Tokarzewski-Karaszewicz

Michał Tadeusz Karaszewicz-Tokarzewski herbu Trąby, pseudonimy Doktor, Stawski, Stolarski, Torwid (ur. 5 stycznia 1893 we Lwowie, zm. 22 maja 1964 w Casablance) – generał broni Wojska Polskiego, wolnomularz, teozof, duchowny Kościoła liberalnokatolickiego.

Pochodzenie i młodość

Urodził się we Lwowie. Był synem Bolesława Tokarzewskiego i Heleny z domu Lerch de Lerchensfeld. Wychowywany był przez matkę i ciotki. Ukończył gimnazjum w Drohobyczu. W 1913 roku rozpoczął studia na Wydziale Prawa i Umiejętności Politycznych Uniwersytetu Franciszkańskiego we Lwowie, kontynuowane później na Wydziale Medycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W czasie studiów związał się z ruchem socjalistycznym. Działał w organizacjach niepodległościowych Józefa Piłsudskiego. Był członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej-Frakcji Rewolucyjnej. Należał do Związku Walki Czynnej i Związku Strzeleckiego "Strzelec". Był dowódcą oddziałów ZS w Drohobyczu i Samborze oraz inspektorem Okręgu Krakowskiego ZS, w ramach którego odbył latem 1913 roku elitarny kurs oficerski w Stróży na Podhalu za co otrzymał prawo noszenia odznaki Parasola. Przed I wojną światową jako obywatel Austro-Węgier został wcielony do armii, w której ukończył kurs oficerów rezerwy.

I wojna światowa

W sierpniu 1914 roku wstąpił do Legionów Polskich, dowodząc kolejno V, a następnie II batalionem 5 Pułku Piechoty Legionów, III batalionem 6 Pułku Piechoty Legionów, następnie objął dowodzenie 5 Pułkiem Piechoty Legionów. W październiku 1914 roku został ciężko ranny podczas bitwy pod Laskami-Anielinem. W 1915 roku Piłsudski awansował go do stopnia majora. W czasie kryzysu przysięgowego został na krótko internowany, później (pozostając w konspiracji) działał w strukturach Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), m.in. w Lublinie, a następnie na terenie Ukrainy i Białorusi, gdzie za swoją działalność m.in. w Moskwie był 3-krotnie aresztowany przez władze bolszewickie. Zwolnienia zawdzięczał kontaktom Kazimierza Pużaka, kierującego pracami PPS na terenie Rosji.

II RP

W 1918 roku Tokarzewski ponownie objął dowodzenie 5 Pułku Piechoty Legionów i w grupie operacyjnej dowodzonej przez płk. Juliana Stachiewicza wspomógł oddziały polskie walczące z Ukraińcami o Przemyśl, a 19 listopada 1918 roku zorganizował odsiecz dla walczącego Lwowa, która zaważyła na utrzymaniu miasta. Po zdobyciu Lwowa dowodził do początku 1919 roku oddziałami polskimi walczącymi na południe od miasta. W czerwcu 1919 został awansowany do stopnia pułkownika. W czasie wojny polsko-bolszewickiej w kwietniu 1919 brał udział w tzw. wyprawie wileńskiej, w czasie której dowodził brygadą w 1 Dywizji Piechoty Legionów; następnie został zastępcą inspektora i szefem Departamentu I Piechoty M.S.Wojsk., w 1924 roku uzyskał nominację na dowódcę 19 Dywizji Piechoty w Wilnie.

1 grudnia 1924 roku Prezydent RP Stanisław Wojciechowski na wniosek Ministra Spraw Wojskowych gen. dyw. Władysława Sikorskiego awansował go na generała brygady ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924 roku i 19. lokatą w korpusie generałów.

Nominację uzyskał jako jeden z najmłodszych w Wojsku Polskim. Był bardzo wysoko oceniany przez Piłsudskiego, który w 1925 sugerując prezydentowi Stanisławowi Wojciechowskiemu obsadę teki ministra spraw wojskowych, wymienił Karaszewicza-Tokarzewskiego obok generała Lucjana Żeligowskiego, Leona Barbeckiego i Leonarda Skierskiego.

17 marca 1927 został zwolniony ze stanowiska dowódcy dywizji i mianowany szefem Biura Personalnego Ministerstwa Spraw Wojskowych i przewodniczącym Oficerskiego Trybunału Orzekającego. 21 marca 1929 został mianowany dowódcą 25 Dywizji Piechoty z miejscem postoju dowództwa w Kaliszu. W listopadzie 1935 został dowódcą Okręgu Korpusu Nr III w Grodnie, w lipcu 1936 dowódcą Okręgu Korpusu Nr VI we Lwowie, a w 1938 dowódcą Okręgu Korpusu Nr VIII w Toruniu. Na tym stanowisku pozostawał do 11 września 1939.

II wojna światowa

Podczas kampanii wrześniowej od 11 września dowodził grupą operacyjną swojego imienia (15 i 27 DP) w składzie Armii "Pomorze" i wraz z nią uczestniczył w bitwie nad Bzurą. Po kapitulacji Warszawy, 27 września 1939 generał stanął na czele organizacji wojskowej – Służby Zwycięstwu Polski, która była pierwszą organizacją konspiracyjną w okupowanej Polsce. Po utworzeniu Związku Walki Zbrojnej – ZWZ został komendantem Obszaru nr 3 Lwów. W marcu 1940 został aresztowany przez funkcjonariuszy NKWD podczas próby przekroczenia granicy niemiecko-radzieckiej pod fałszywym nazwiskiem Fantiej Michajłowicz Mirowoj. Trafił do łagru pod Workutą, a w wyniku dekonspiracji przez złamanego w śledztwie NKWD Okulickiego - na Łubiankę. Po tym, jak został zwolniony w sierpniu 1941, podjął służbę w Armii Polskiej w ZSRR jako dowódca 6 Dywizji Piechoty "Lwów".

16 marca 1943 został zastępcą dowódcy Armii Polskiej na Wschodzie, generała dywizji Władysława Andersa. Obowiązki zastępcy dowódcy armii łączył z funkcją dowódcy Jednostek Wojskowych na Środkowym Wschodzie, a od sierpnia 1944 - dowódcy III Korpusu Polskiego. W trakcie swojej ostatniej podróży do oddziałów polskich na Bliskim Wschodzie zakończonej śmiercią w Gibraltarze Naczelny Wódz generał Sikorski rozważał odwołanie Tokarzewskiego z pełnionych funkcji i przeniesienie go do Londynu w związku z jego opozycją wobec polityki Sikorskiego. Od grudnia 1944 do sierpnia 1946 pozostawał w dyspozycji Ministra Obrony Narodowej zajmując się „sprawami specjalnymi”.

Po II wojnie światowej

Do 31 grudnia 1946 przebywał w Dowództwie 2 Korpusu Polskiego, a następnie Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia. Po zakończeniu II wojny światowej pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii. Pracował zawodowo jako robotnik w fabryce sprzętu radiowego. Od 1954 był Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych i ministrem obrony narodowej w rządzie Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie.

Działalność pozawojskowa

Osobiście uważał się za socjalistę.

W okresie międzywojennym jeden z najwyżej postawionych polskich teozofów. Był jedną z trzech osób mających prawo do noszenia srebrnej swastyki. Brał udział w seansach organizowanych przez Polskie Towarzystwo Teozoficzne w Mężeninie. Od 1925 był wiernym Liberalnego Kościoła Katolickiego. 14 listopada 1926 przyjął stan duchowny. Święceń kapłańskich udzielił mu w Warszawie biskup James Ingall Wedgwood.

Generał Karaszewicz-Tokarzewski był także jednym z najaktywniejszych polskich wolnomularzy. Należał do Wielkiej Loży Narodowej Polski i Zakonu Le Droit Humain. Był współzałożycielem i członkiem lóż: Tomasz Zan, Orzeł Biały, Święty Graal i Św. Michał Archanioł. W 1937 uzyskał najwyższy w masonerii 33. stopień wtajemniczenia.

Życie prywatne

Żonaty z Antoniną Julią z Kondziołłów-Kamecką. Miał córkę. Był kuzynem Jana Tokarzewskiego-Karaszewicza.

Awanse

• porucznik - 29 września 1914
• kapitan - 5 marca 1915
• pułkownik - 22 maja 1920 zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920, w piechocie, w „grupie byłych Legionów Polskich”
• generał brygady - 1 grudnia 1924 roku ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924 roku i 19. lokatą w korpusie generałów
• generał dywizji - ze starszeństwem z 1 stycznia 1943
• generał broni - ze starszeństwem z 19 marca 1964 przez Prezydenta RP Augusta Zaleskiego

Ordery i odznaczenia

• Order Orła Białego - pośmiertnie 23 maja 1964 przez prezydenta RP na Uchodźstwie Augusta Zaleskiego
• Krzyż Komandorski Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski - 1928
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Niepodległości z Mieczami
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie)
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami (dwukrotnie)
• Legia Honorowa (Francja)
• Order Łaźni (Wielka Brytania)

***

Miejsce urodzenia: Polska, Lwowskie, Lwów
Czy osoba zmarła w trakcie II Wojny Światowej?: nie
Miejsce zgonu: Maroko, Casablanca
Imię ojca: Bolesław
Imię matki: Helena
Nazwisko panieńskie matki: Lerch de Lerchensfeld
Doświadczenie wojenne: Uczestnik II Korpus Polski we Włoszech (Gen. Andersa) Jednostka zastępca dowódcy Armii Polskiej na Wschodzie
Inne doświadczenia wojenne: generał dywizji od 01.01.1943 r.