Rudolf Abel

Wiliam (Willie) Gienrichowicz August Fisher (ur. 11 lipca 1903, zm. 15 listopada 1971) - ps. Mark, nazwiska operacyjne: Robert Callan, Emil Robert Goldfus oraz Rudolf Abel, pułkownik KGB, oficer wywiadu radzieckiego, szef nielegalnych siatek szpiegowskich w USA, aresztowany za szpiegostwo w Stanach Zjednoczonych w 1957 roku, następnie wymieniony m.in. na Gary'ego Powersa, pilotaCentralnej Agencji Wywiadowczej, zestrzelonego w samolocie szpiegowskim Lockheed U-2 nad Związkiem Radzieckim 1 maja 1960roku. Bardziej znany pod swoim nazwiskiem operacyjnym Rudolf Abel.

Pochodzenie

Urodzony 4 lipca 1903 roku przy 140 Clara Street, Benwell, w Newcastle-on-Tyne, nad rzeką Tyne, w pobliżu jej ujścia do Morza Północnego w hrabstwie metropolitalnym Tyne and Wear. Rodzicami Fishera byli rosyjscy rewolucjoniści z czasów carskich, którzy w1901 roku wyemigrowali do Newcastle-on-Tyne. Wprawdzie jego ojciec był Rosjaninem, ale pochodził z niemieckiej rodziny.

Niektóre źródła twierdzą, że urodził się prawdopodobnie w którymś z miast na Powołżu jako Aleksander Iwanowicz Biełow.

Powrót do ZSRR i początek pracy w INO

W 1921 roku rodzina Fisherów powróciła do Związku Radzieckiego, osiadając w Moskwie. Wiliam podjął pracę tłumacza w Kominternie. Następnie w 1925 roku rozpoczął służbę wojskową w Armii Czerwonej, gdzie służył do następnego roku (tj. 1926), podczas służby m.in. został przeszkolony jako radiooperator. Służył także (bardzo krótko) w wywiadzie wojskowym GRU, następnie w 1927 roku został przeniesiony do Wydziału Zagranicznego (INO) Zjednoczonego Państwowego Zarządu Politycznego OGPU, zajmującego się wywiadem zagranicznym. Po ponownym dokładniejszym przeszkoleniu, do 1936 roku, pracował jako radiooperator w rezydenturach w Norwegii, Turcji, Wielkiej Brytanii oraz Francji, a następnie został kierownikiem placówki, w której szkolono radiooperatorów dla rezydentur nielegalnych.

Fisher i wielka czystka

Podczas gdy Fisher szkolił radiooperatorów w Armii Czerwonej i w Ludowym Komisariacie Spraw Wewnętrznych i innych państwowych administracjach, pochłaniała coraz to więcej osób tzw. czystka stalinowska, nadzorowana bezpośrednio przez Józefa Stalina przy pomocy ludowego komisarza spraw wewnętrznych (szefa NKWD) Nikołaja Jeżowa, który dzięki zręczności, z jaką ją przeprowadzał, zyskał miano krwawego karła. Fisher miał dużo szczęścia, że nie został rozstrzelany lub zesłany do łagru. Zgodnie z metodami, jakimi NKWD wybierało swe następne ofiary, z racji samego miejsca urodzenia powinien automatycznie znaleźć się na liście wrogów ludu i imperialistycznych agentów. Ponadto wypowiadali się o nim pozytywnie liczni wrogowie ludu, a jego szwagier został oskarżony o trockizm. Fisher jedynie został wyrzucony ze służby w NKWD.

Wielka wojna ojczyźniana

Wybuch wojny niemiecko-radzieckiej i ogromne klęski jakie poniosła Armia Czerwona w pierwszych miesiącach inwazji niemieckiej sprawiły, że NKWD już pod dowództwem nowego szefa,Ławrientija Berii, postanowiło zwolnić z więzień i łagrów przetrzymywanych tam doświadczonych oficerów wywiadu, aby następnie przerzucić ich na tyły wroga w celu prowadzenia dywersji i sabotażu. Pomysł ten wyszedł z inicjatywy Pawła Sudopłatowa, byłego naczelnika INO, a wówczas (tj. w 1941) szefa Wydziału do Zadań Specjalnych NKWD. W ten sposób zaczęli wracać do pracy w organach wywiadu i bezpieczeństwa ludzie stamtąd zwolnieni podczas czystek z końca lat trzydziestych, tacy jak np. Jakow Sieriebrianski, dowódca sławnej grupy Jaszy. Do pracy w NKWD powrócił także Fisher, szkoląc radiooperatorów dla oddziałów partyzanckich na tyłach wojsk niemieckich. Współpracował bezpośrednio z Pawłem Sudopłatowem, oficerem NKWD, znanym m.in. z dokonania zamachu na Jewhena Konowalca w 1938 roku.

Reorganizacja służb

W późnych latach czterdziestych XX w. nastąpiła reorganizacja służb wywiadu i bezpieczeństwa w Związku Radzieckim. Prawdopodobnie powodem reorganizacji służb wywiadu zagranicznego było podpisanie w 1947 roku w Stanach Zjednoczonych ustawy o bezpieczeństwie narodowym (National Security Act of 1947), tym samym powołując Centralną Agencję Wywiadowczą. Reorganizacja radziecka polegała na połączeniu zarządów wywiadu zagranicznego Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego (tj. I Zarząd) z Głównym Zarządem Wywiadu GRU w jedną nową instytucję pod nazwą Komitet Informacji (KI). Na czele KI jako pierwszy stanął Wiaczesław Mołotow, ówczesny minister spraw zagranicznych, wywiad zagraniczny nadzorował jego zastępca Piotr Wasilewicz Fiodotow.

Szkolenie

W 1947 roku Fisher w związku z reorganizacją aparatu wywiadu i bezpieczeństwa został przeniesiony do Komitetu Informacji. Zaczął szkolić się na nielegała pod osobistym nadzorem samego Aleksandra Michajłowicza Korotkowa, przed utworzeniem KI naczelnika Wydziału ds. nielegałów w I Zarządzie (wywiad zagraniczny) Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego, a po utworzeniu KI, naczelnika Wydziału agentów nielegalnych w Komitecie Informacji.

Legenda i podróż do USA

Fisherowi przygotowano wyjątkowo skomplikowaną tzw. legendę, (tzn. tożsamość i przeszłość osoby, w którą miał się wcielić). Miał wyjechać do Stanów Zjednoczonych w 1948 roku jako jedna osoba, a wkrótce po przybyciu wcielić się w inną. W pierwszej fazie wcielił się w Andrieja Jurgiesowicza Kojotisa, Litwina urodzonego w 1895 roku, który wyemigrował do USA i przyjął obywatelstwo amerykańskie. Prawdziwy Kojotis w listopadzie 1947 roku udał się w podróż do Europy, aby odwiedzić krewnych. W trakcie pobytu w Danii ambasada ZSRR wydała mu dokument podróży zezwalający na wyjazd do Związku Radzieckiego, zatrzymując mu w zamian paszport, aby mógł z niego skorzystać Fisher.

W październiku 1948 roku Fisher wyjechał z radzieckim paszportem do Warszawy, skąd już z paszportem Andrieja Jurgiesowicza Kojotisa udał się przez Czechosłowację i Szwajcarię doParyża, tam po nabyciu biletu wypłynął z Hawru do Quebecu. Po dotarciu tam, pojechał do Montrealu, posługując się nadal paszportem Kojotisa i 17 listopada przekroczył granicę Stanów Zjednoczonych. W USA (w Nowym Jorku) Fisher spotkał się z innym słynnym radzieckim nielegałem o ps. Maks, którego prawdziwe nazwisko brzmiało Josif Grigulewicz, dostał od niego pieniądze oraz trzy dokumenty wystawione na nazwisko Emil Robert Goldfus: prawdziwe świadectwo urodzenia, sfałszowaną kartę powołania oraz również sfałszowany certyfikat podatkowy. Fisher oddał paszport Kojotisa, którym się dotychczas posługiwał i stał się Goldfusem. Prawdziwy Goldfus urodził się 2 sierpnia 1902 roku w Nowym Jorku, zmarł w wieku czternastu miesięcy (w teczce personalnej Fishera odnotowano, że metrykę dla niego NKWD uzyskało w Hiszpanii pod koniec wojny domowej, kiedy zabrano dokumenty tożsamości ochotnikom z brygad międzynarodowych). Zgodnie z opracowaną w centrali legendą, Goldfus był synem mieszkającego w Nowym Jorku, pochodzącego z Niemiec malarza pokojowego i spędził dzieciństwo w kamienicy pod numerem 120 po wschodniej stronie 87 ulicy. Następnie przeniósł się do Detroit i Chicago, a w 1947 roku powrócił do Nowego Jorku.

Działalność wywiadowcza

Centrala zaleciła Fisherowi, aby nie starał się o żadną pracę, lecz żeby otworzył pracownię artystyczną i twierdził, że jest wolnego zawodu. W 1949 roku, jako fundament przyszłej nielegalnej rezydentury, Fisher dostał do prowadzenia siatkę agentów, kierowanych przez Morrisa Cohena, posługującego się ps. Luis i Volunteer, do której należała również jego żona Lona, (Leontina Cohen), posługująca się ps. Leslie. Kierowana przez Fishera siatka przyniosła szybko bardzo ważne informacje na temat amerykańskiego programu atomowego, głównie dlatego, że w siatce znajdował się bardzo młody amerykański fizyk, pracujący pod ps. Mład, jego prawdziwe nazwisko brzmiało Theodore Alvin Hall. W siatce pracowało prawdopodobnie dwoje innych fizyków, posługujących się pseudonimami Aden, Serb lub Sylwer. Informacje od siatki Fishera były tak owocne, że jeszcze w 1949 roku otrzymał on Order Czerwonego Sztandaru. Po aresztowaniu Juliusa i Ethel Rosenbergów przez kontrwywiad amerykański (FBI), Morris i Lona Cohenowie zostali natychmiast ewakuowani do Meksyku, ponieważ Lona była ich łączniczką. Tam przesiedzieli w ukryciu parę miesięcy i po przybraniu nowych tożsamości wrócili do podziemnego świata wywiadu jako Peter i Helen Kroger, działając bardzo efektywnie w rezydenturze w Wielkiej Brytanii. Także Fisher postanowił przyjąć nową tożsamość, zaczął posługiwać się nazwiskiem Rudolf Abel.

Aresztowanie[edytuj]

Wiliam Gienrichowicz Fisher został zdradzony przez płk. KGB Reino Häyhänena, Rosjanina fińskiego pochodzenia. Został aresztowany (jako Rudolf Abel) przez Federalne Biuro Śledcze w 1957 roku. Po procesie został skazany na 30 lat więzienia, z których odsiedział jedynie 3, ponieważ został wymieniony m.in. na Gary'ego Powersa, pilota Centralnej Agencji Wywiadowczej zestrzelonego w samolocie szpiegowskim U-2 nad Związkiem Radzieckim 1 maja 1960 roku. Za wymianę odpowiadał berliński adwokat Wolfgang Vogel.

Najlepszy nielegał

Fisher stał się w KGB jednym z najbardziej znanych radzieckich nielegałów, którego karierę KGB, a następnie SWR (Służba Wywiadu Zagranicznego Federacji Rosyjskiej), prezentowały jako doskonały przykład osiągnięć i profesjonalizmu radzieckich operacji wywiadowczych na Zachodzie w pierwszych latach zimnej wojny. W rzeczywistości sukcesy Fishera nie dorównywały osiągnięciom jego poprzednika (jako szefa nielegałów w USA), Icchaka Achmerowa, z lat II wojny światowej. Jak się wydaje, w ciągu ośmiu lat pełnienia funkcji nielegalnego rezydenta, Fisher nie wskazał, nie mówiąc już o zwerbowaniu, ani jednego obiecującego kandydata na agenta, aby uzupełnić straty siatki - ewakuowanego Morrisa Cohena i jego żonę. Trzeba jednak pamiętać, że w przeciwieństwie do swojego poprzednika Achmerowa, Fisher (Abel) nie miał czynnego i pełnego entuzjazmu poparcia ze strony dobrze zakonspirowanejKomunistycznej Partii Stanów Zjednoczonych (KPUSA), która wyszukałaby odpowiednich ludzi i pomogła w werbunku. Należy także zauważyć, że prawdopodobnie przyczyną braku sukcesów Fishera był w dużej mierze powojenny upadek KPUSA i rosnąca niechęć do komunistów w USA.