Salvador Dalí

Salvador Dalí, właśc.: Salvador Domènec Felip Jacint Dalí i Domènech, marquès de Dalí de Púbol (ur. 11 maja 1904 w Figueres, Hiszpania, zm. 23 stycznia 1989 tamże) – hiszpański malarz, jeden z najbardziej znanych surrealistów.

Jest jednym z bardziej rozpoznawalnych artystów XX wieku. Postrzegany bywał jako skrajny ekscentryk, wymyślił własną metodę "paranoiczno-krytyczną".

Urodził się 11 maja 1904 w małym mieście Figueres w Katalonii, w północnej Hiszpanii, w rodzinie notariusza. Jego talent artystyczny był widoczny już w dzieciństwie. Lekcje rysunku zaczął pobierać w wieku dziesięciu lat, a mając lat czternaście zaczął z sukcesem wystawiać swoje obrazy. Jego pierwsze zauroczenie sztuką wiązało się z impresjonizmem, który poznawał dzięki znajomemu ojca i przyjacielowi Picassa, katalońskiemu artyście malującemu w stylu impresjonistycznym, Ramonowi Pichot. W wieku 23 lat dostał od ojca prasę drukarską.

W 1921 Dalí rozpoczął studia w Królewskiej Akademii Sztuki w Madrycie. Dwa razy został wydalony, nigdy nie podszedł do egzaminów końcowych. Jego zdaniem był bardziej wykwalifikowany niż osoby, które miałyby go egzaminować. W okresie tym interesował się malarstwem prerafaelitów i malarstwem metafizycznym Giorgio de Chirico'a.

Podczas pierwszej wizyty w Paryżu w 1927 roku, Dali spotkał się z Picassem w jego atelier, gdzie ten ostatni pokazywał Dalemu swoje obrazy, które wywarły na nim wielkie wrażenie. Później jednak Salvador powiedział, że jeden jego obraz jest więcej wart niż wszystkie obrazy Picassa.

W 1928 przeprowadził się do Paryża. Za wstawiennictwem Joana Miró, Salvador Dalí stał się pełnoprawnym członkiem grupy surrealistów. Skupiali się oni wokół André Bretona, twórcy trzech Manifestów surrealizmu, pierwszego z 1924 André Breton pełnił rolę przywódcy grupy i twórcy teorii surrealizmu. W 1928 powstał pierwszy obraz Dalego uznawany za surrealistyczny: Miód jest słodszy od krwi. Dalí w krótkim czasie stał się znaczącą postacią w tej grupie. Dopiero w 1934 Dalí został wykluczony z grupy – zarzucano mu popieranie faszyzmu, a także chciwość.

Do 1929 Dalí wchodził na drogę surrealizmu, która miała uczynić go sławnym: prowadziła ona w świat podświadomości przywoływany podczas snu.

Surrealizm bazował na teorii filozoficznej twórcy psychoanalizy Sigmunda Freuda. Obraz płonących żyraf czy topniejących zegarów stał się znakiem firmowym artysty. Dalí już na tym etapie twórczości znajdował inspiracje także wśród dzieł wielkich malarzy dawnych stuleci, szczególnie epoki renesansu.

Poznanie Gali w 1929 miało wielki wpływ na życie i twórczość artysty. Gala, czyli Helena Diakonova, była rosyjską imigrantką, starszą od Dalego o 10 lat. Kiedy ją poznał, była żoną poety Paula Eluarda. Gala odeszła od męża i wybrała życie z Dalím. W 1932 rozwiodła się z Paulem Eluardem, żeby w 1934 wziąć z Dalím ślub cywilny w Paryżu, a w 1958 ślub kościelny. Stała się jego towarzyszką, muzą, miłością, modelką, opiekowała się również finansami artysty. Najważniejsze jest jednak to, że wprowadziła czynnik stabilizujący w jego życie – to ona kierowała jego sukcesem w 1930 podczas wystaw w Europie i Stanach Zjednoczonych.

W 1933 Salvador Dalí miał pierwszy indywidualny pokaz w Nowym Jorku. Rok później odwiedził jeszcze Stany Zjednoczone, dzięki pożyczce w wysokości 500 dolarów od Pabla Picassa. W latach II wojny światowej osiadł w Stanach Zjednoczonych. Odbył się tam szereg głośnych wystaw, między innymi retrospektywa surrealistów w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Nowym Jorku. Poza tworzeniem wielu wywierających silne wrażenie obrazów, Dalí pozyskał uwagę mediów dzięki odgrywaniu roli surrealistycznego błazna. Sporo zarobił, co André Breton skwitował pogardliwie, tworząc anagram od jego imienia i nazwiska Avida Dollars (chciwy na dolary).

Dalí stał się modny wśród amerykańskich wyższych sfer. Sławy takie jak Jack Warner, czy Helena Rubinstein zamawiały u niego portrety. Dalí wziął udział w kręceniu filmu razem z Alfredem Hitchcockiem, wracając niejako do korzeni, gdyż jego przygoda z kinem zaczęła się w 1928 od współpracy z Luisem Buñuelem nad filmem Pies andaluzyjski. Zajmował się również projektowaniem biżuterii oraz odzieży dla Coco Chanel.

W 1948 Dalí wraz z Galą wrócili do Europy, spędzali większość czasu w rezydencjach w Hiszpanii i Francji. Dalí zaczął rozwijać swe zainteresowania nauką, szczególnie psychologią i historią, wiedzę czerpał z pism naukowych. Wykorzystywał ją w swojej sztuce, ale także sięgał do źródeł religijnych, szczególnie do mistycyzmu. Wyraźne są też u Dalego odwołania do wielkich mistrzów malarstwa, takich jak Rafael, Velázquez, czy Ingres.

W 1974 Dalí otwiera zaprojektowane przez siebie muzeum – Teatro Museo Dalí w rodzinnym mieście Figueres. Gmach został urządzony z pozostałości teatru, który został zbombardowany podczas Hiszpańskiej Wojny Domowej. Wybór miejsca był nieprzypadkowy gdyż, jak twierdził Dalí, całe jego życie było teatralne. Obok obrazów i instalacji Dalego w Muzeum znajdują się dzieła jego przyjaciół m.in. Ernsta Fuchsa, Arno Brekera czy Antoniego Pitxota.

Dalí wypowiedział wiele komentarzy na temat sztuki, w tym i taki: "Aby być surrealistą trzeba spędzić całe swoje życie na malowaniu oczu i nosów".

10 czerwca 1982 zmarła Gala. W maju 1983 Dalí namalował swój ostatni obraz, "Jaskółczy ogon". Schorowany, zmarł 23 stycznia 1989.

Sztuka Dalego stała się już za jego życia znakiem handlowym, wielką ikoną mediów. Współcześnie można odnotować dużą popularność Dalíego w Polsce. Krytycy sztuki osadzają jego twórczość w kontekście innych twórców surrealizmu (patrz: Giorgio de Chirico, René Magritte, Max Ernst, Hans Arp, Joan Miró, Francis Picabia, Yves Tanguy, Óscar Domínguez).

Jego obraz "Trwałość pamięci", znany także jako "Miękkie zegary", stał się symbolem surrealizmu. Dalí po zakończonej kolacji i wyjściu gości siedział i myślał o miękkości sera żółtego, który leżał na talerzu. W jego pracowni znajdował się niedokończony obraz przedstawiający hiszpańskie skały, morze i uschłe drzewo. Dalí wiedział, że ten obraz wymaga dokończenia, że atmosfera obrazu będzie dobrym tłem dla czegoś. W pewnym momencie zobaczył dwa miękkie zegarki wiszące na gałęziach drzewa. Dokończył obraz i w ten sposób powstało jedno z najbardziej znanych dzieł na świecie.

W 2008 roku odlew rzeźby "Profil czasu" wykonanej na podstawie obrazu "Trwałość pamięci" został z inicjatywy Leszka Czarneckiego zakupiony za prawie 3 miliony dolarów przez spółkę LC Corp i umieszczony w Arkadach Wrocławskich we Wrocławiu. Rzeźba ma zostać później przeniesiona przed należący do korporacji wieżowiec Sky Tower.

Życie emocjonalne i fascynacje Salvadora Dalí wymykają się prostym klasyfikacjom. W kontekście tym wymieniana jest przyjaźń artysty z Federikiem García Lorcą, któremu pozwalał adorować się namiętnymi wierszami. Przyjaźń ta zakończona została przez Lorcę po ukazaniu się Psa andaluzyjskiego, który poeta odebrał jako osobisty atak na jego osobę. Wątki homoseksualne w biografii artysty podejmują m.in. poświęcone mu filmy biograficzne: Dalí & I: The Surreal Story oraz Little Ashes.

Poglądy

Dalí, w przeciwieństwie do wielu innych artystów swych czasów (np. komunisty Picassa) był zwolennikiem konserwatyzmu, elitaryzmu i monarchii. Buntował się przeciwko kultowi przeciętności typowemu dla demokracji. Krytykował także pacyfizm i anarchię. Również w odniesieniu do sztuki cechowała go postawa antymodernistyczna. W swych "Myślach i anegdotach" wyraził między innymi myśl, że "od 1900 roku nie powstało nic wielkiego".

Przypisy

↑ www.lesartistescontemporains.com ↑ Wrocław. Uroczyste odsłonięcie kopii rzeźby "Profil Czasu" – Wiadomości24 ↑ 'Profil czasu', czyli Dali w sklepie ↑ Małgorzata Brączyk Przegląd wstydliwych sekretów, magazyn "Focus", 2008-07-28, dostęp 2009-08-31 ↑ Encyclopædia Britannica: "From 1925 to 1928, García Lorca was passionately involved with Salvador Dalí. The intensity of their relationship led García Lorca to acknowledge, if not entirely accept, his own homosexuality."

Literatura

• S. Dalí, "Myśli i anegdoty"
• S. Dalí, "Ukryte twarze"
• S. Dalí, "Dziennik geniusza"
• S. Dalí, "Moje sekretne życie"
• S. Dali, L. Pauwels, "Namiętności według Dalego"
• K. Janicka, "Surrealizm", Warszawa 1985
• R. Passeron, "Encyklopedia surrealizmu", Warszawa 1993
• R. Descharnes, "Salvador Dalí 1904-1989", Warszawa 2005
• J-P Thiollet, Carré d'Art (Salvador Dalí), Paryż 2008.

Dali Atomicus – zdjęcie wykonane w 1948 przez Philippe'a Halsmana

Popiersie Salvadora Dalí w Alei Sław na Skwerze Harcerskim w Kielcach

Portret Salvadora Dalí wykonany przez Arno Brekera