Stanisław Mackiewicz

Stanisław Mackiewicz herbu Bożawola, pseudonimy: Cat, Gallieni Gallus, Quand meme, Gaston de Cerizay (ur. 18 grudnia 1896 w Petersburgu, zm. 18 lutego 1966 w Warszawie) – polski publicysta polityczny, konserwatysta związany z nieformalnym ugrupowaniem ziemiańskim tzw. "Żubrów Kresowych", monarchista.

Starszy brat Józefa Mackiewicza.

Pochodził ze zubożałej polskiej rodziny ziemiańskiej pieczętującej się herbem Bożawola. W 1907 rodzina Mackiewiczów przeniosła się do Wilna, gdzie Stanisław uczęszczał do Gimnazjum im. Cara Aleksandra I, a od 1910 do prywatnego Gimnazjum im. N. A. Winogradowa. W 1913 przerwał naukę w gimnazjum i wyjechał do Krakowa, gdzie był wolnym słuchaczem Uniwersytetu Jagiellońskiego. W maju 1914 powrócił do Wilna.

Od 1916 był członkiem "Zetu", w 1917 związał się z Polską Organizacją Wojskową. Podczas wojny polsko-bolszewickiej 1919–1920 wstąpił ochotniczo do partyzanckiego oddziału jazdy mjr. Władysława Dąbrowskiego (późniejszy 13. Pułk Ułanów Wileńskich). W 1920 ożenił się z Wandą Krahelską, z którą miał dwie córki: Barbarę Rzepecką i Aleksandrę Niemczykową. W latach 1922–1939 był założycielem, wydawcą i redaktorem naczelnym gazety Słowo, wychodzącego w Wilnie dziennika konserwatywnego popieranego i finansowanego przez kresowe środowiska ziemiańskie, głównie przez Jana Tyszkiewicza. W 1931 odbył podróż po ZSRR, której owocem była publicystyczna książka Myśl w obcęgach, rzetelnie opisująca i krytykująca tamtejsze stosunki.

Stanisław Mackiewicz był zwolennikiem Józefa Piłsudskiego; po przewrocie majowym (1926) doprowadził do spotkania Piłsudskiego z arystokracją na zamku w Nieświeżu 25 października 1926. W okresie od 1928 do 1935 był posłem na Sejm z ramienia BBWR. Po śmierci Józefa Piłsudskiego znajdował się w opozycji wobec ostatnich rządów sanacji, za co 23 marca 1939 został aresztowany i przez 17 dni więziony w obozie w Berezie Kartuskiej pod zarzutem osłabiania ducha obronnego Polaków, gdyż ostro krytykował politykę obronną i zagraniczną ówczesnych władz (szczególnie ministra spraw zagranicznych Józefa Becka).

Po agresji ZSRR na Polskę, wobec zbliżania się Armii Czerwonej do Wilna i opuszczenia miasta przez polski garnizon, przekroczył 18 września 1939 w mundurze oficera rezerwy granicę polsko-litewską i znalazł się na uchodźstwie. Przez Estonię odpłynął do Francji, gdzie znalazł się 31 października 1939 r. We Francji mianowany przez prezydenta RP Władysława Raczkiewicza członkiem Rady Narodowej RP - substytutu parlamentu przy władzach RP na uchodźstwie. Funkcję członka Rady pełnił do 3 września 1941 - rozwiązania I Rady Narodowej RP w związku z jej sprzeciwem wobec układu Sikorski-Majski. Był ostrym i wytrwałym przeciwnikiem polityki gen. Władysława Sikorskiego, a później Stanisława Mikołajczyka, uważając ją za kapitulancką wobec Stalina i ZSRR[3].

W latach 1946–1950 wydawał w Londynie tygodnik Lwów i Wilno. Był premierem Rządu na Uchodźstwie od 7 czerwca 1954 do 21 czerwca 1955.

W sierpniu 1955 został zarejestrowany przez Departament I Komitetu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego jako kontakt operacyjny Rober, co nie dowodzi, że podjął agenturalną współpracę. Dzięki pomocy bezpieki wydał broszurę Od małego do wielkiego Bergu. Od marca do czerwca 1956 roku otrzymał od oficera Departamentu I 1085 funtów, później jeszcze 300 dolarów amerykańskich. Po uzgodnieniach z władzami PRL 14 czerwca 1956 powrócił do Polski.

W swych książkach wydanych w PRL atakował polską emigrację. W 1957 roku wydał Londyniszcze, w 1958 roku Zielone oczy. Oczerniał także polityków emigracyjnych w swej publicystyce, np. wicedyrektora Sekcji Polskiej Radia Wolna Europa Tadeusza Żenczykowskiego nazywał ozonowskim Goebbelsem.

Po powrocie publikował głównie w Instytucie Wydawniczym PAX, pisywał też (pod pseudonimem Gaston de Cerizay) do paryskiej Kultury. W 1964 był sygnatariuszem Listu 34 intelektualistów protestujących wobec władz PRL przeciwko cenzurze i polityce kulturalnej władz. Odmówił wycofania podpisu pod protestem. W konsekwencji wytoczono mu proces o działalność na szkodę socjalistycznego państwa poprzez publikacje w Kulturze. Proces oparty był o informacje agenturalne i został umorzony ze względu na śmierć oskarżonego.

Pseudonim Cat zaczerpnął z opowiadania Rudyarda Kiplinga o kocie, który chodził własnymi ścieżkami.