Stefan Mossor

Stefan Adolf Mossor (ur. 23 października 1896 w Krakowie, zm. 22 września 1957 w Warszawie) – polski dowódca wojskowy, generał dywizji Wojska Polskiego, teoretyk sztuki wojennej, twórca jednego z planów wojny obronnej Polski z Niemcami, zastępca szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego (1946–1949).

Młodość

Urodził się w rodzinie inteligenckiej 23 października 1896. Jego rodzicami byli Kazimierz i Józefa Konstancja Kretschmer. Miał dwóch braci Stanisława i Tadeusza (1898-1929). Był wychowywany w rodzinie o tradycjach patriotycznych. Naukę w szkole średniej rozpoczął w jednym z lwowskich gimnazjów. W latach 1908-1914 kontynuował naukę w Jarosławiu. Chodził do C.K. Gimnazjum. Przed wybuchem I wojny światowej dostał się na studia na Akademię Leśną w Wiedniu

I wojna światowa

Po wybuchu I wojny światowej został skierowany do hufca zapasowego, przemianowanego następnie na 2 pułk piechoty. Został przetransportowany w kierunku Rusi Zakarpackiej. Oddział w którym służył pierwszą bitwę stoczył 23 października na terenie Galicji 29 października oddział Mossora stoczył bitwę pod Mołotkowem. Za zasługi podczas bitwy został awansowany do stopnia chorążego. 4 listopada postrzelił się w dłoń i został oddelegowany do pełnienia funkcji telefonisty. Cztery dni później został odesłany do szpitala. 4 Grudnia 1914 wstąpił do kawalerii. W lipcu 1915 roku służył w 2 szwadronie 2 Pułku Ułanów. Służył w pododdziale który przebył kampanię karpacką. Wiosną 1915 walczył na Bukowinie. 13 czerwca przeprowadził szarżę pod Rokitną. Następnie trafił do Rarańczy gdzie nastąpił zastój w walkach. 30 Września świętował rocznicę wymarszu z Krakowa. W październiku został przerzucony na Wołyń. Podczas pierwszej dekady listopada służył na rzecz walczącego pod Lisowem i Kostiuchówką 3 pułku II Brygady. Podczas jednego z patroli został kontuzjowany lub ranny. Na początku grudnia 1915 znalazł się w szpitalu. 10 lutego 1916 odszedł do Stacji Zbrojnej Legionów Polskich do Przemyśla. Został wycofany z frontu do strefy przyfrontowej. 10 października przybył pod Baranowicze. Po ogłoszeniu aktu 5 listopada odbył kolejną podróż na ziemie byłego Królestwa Polskiego. Pełnił służbę w oddziale sztabowym. W lutym 1917 został patrolowym. 12 marca został oddelegowany do 6 szwadronu 2 Pułku Ułanów. Wykonywał zadania służby garnizonowej. W maju został awansowany do stopnia kaprala. Na skutek wyniku kryzysu przysięgowego pozostał w szeregach 2 Pułku Ułanów i stanął w Medyce. Na początku 1918 z nieznanych przyczyn znalazł się w szpitalu. 25 stycznia pełnił służbę w 1 szwadronie będącym pododdziałem pieszym 2 Pułku Ułanów. W lutym 1918 doszło do buntu, na skutek którego został internowany i odesłany do Włoch przez Austriaków. Według dokumentów znalazł się w miejscowości Moline, został wcielony do 6 Pułku Ułanów i dowodził plutonem. W marcu otrzymał urlop do Jarosławia. W sierpniu został wysłany do szkoły oficerów kawalerii w Stockerau. W kolejnym miesiącu przebywał w rodzinnych stronach. Podczas walk z Ukraińcami zaciągnął się do nowo utworzonego szwadronu. Podczas walki z Ukraińcami przedarł się przez zajętą przez Ukraińców wieś Potylicz. Po wykonaniu rozkazu dowódca wystąpił o nadanie mu Orderu Virtuti Militari.

II RP

Po odzyskaniu niepodległości służył w Wojsku Polskim. W styczniu 1919 został awansowany na stopień oficerski. Został przydzielony na etat w 11 Pułku Ułanów w szwadronie zapasowym pułku znajdującym się w Mińsku Mazowieckim. Po upływie półtora miesiąca został przydzielony do Polskiej Armii we Francji pod dowództwem generała Józefa Hallera. 7 lipca zameldował się w dowództwie i sztabie armii w Krakowie. W czerwcu zajął się formowaniem V dywizjonu syberyjskiego. Podczas wojny Polsko-Bolszewickiej dowodził 1szwadronem 4 Pułku Strzelców Konnych.

Rok 1921 rozpoczął jako student Politechniki Lwowskiej. Zostały mu zaliczone 4 semestry. Jako rezerwista na własną prośbę poddał się weryfikacji. Został zweryfikowany jako porucznik, po weryfikacji powrócił do 6 Pułku Strzelców Konnych w Hruszowie.Pod koniec lutego ubiegał się o przeniesienie z 6 Pułku Strzelców Konnych do 3 Pułku Szwoleżerów. 20 kwietnia tego samego roku otrzymał przydział do pułku szwoleżerów. Na skutek reorganizacji Mossor trafił do Płocka. 11 maja został czasowo zastępcą dowódcy 2 szwadronu. 17 stycznia 1922 został przeniesiony na stanowisko pełniącego obowiązki dowódcy 3 szwadronu. 8 marca objął również adiunkturę pułku. 3 sierpnia 1922 otrzymał awans na rotmistrza z lokatą 329. 4 listopada tego samego roku ożenił się z Marią Topczewską. Następnie został oddelegowany do Centralnej Szkoły Jazdy do Grudziądza.

W latach 1921–1927 dowodził szwadronem w 3 Pułku Szwoleżerów Mazowieckich w Suwałkach. W latach 1927–1928 był słuchaczem Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Po pierwszym roku nauki, w drodze wyróżnienia, w stopniu majora, skierowany z dniem 25 października 1928 na dwuletni normalny kurs w École Supérieure de Guerre w Paryżu. Po ukończeniu studiów i uzyskaniu tytułu naukowego oficera dyplomowanego z 1 listopada 1930 został przydzielony do Wyższej Szkoły Wojennej na stanowisko wykładowcy.

We wrześniu 1937 marszałek Edward Śmigły-Rydz, na prośbę gen. bryg. Tadeusza Kutrzeby, przydzielił go do jego sztabu na stanowisko I oficera sztabu generała do prac przy GISZ. W okresie od 14 listopada 1937 do 10 stycznia 1938 opracował, pod kierownictwem generała Kutrzeby, Studium planu strategicznego Polski przeciw Niemcom (do czasu odnalezienia i opublikowania rękopisu studium, nazywanego wówczas „memorandum gen. Kutrzeby”, jego autorstwo przypisywano mylnie Tadeuszowi Kutrzebie). Był autorem dzieła Sztuka wojenna w warunkach nowoczesnej wojny (3 wydania: 1938, 1945, 1986).

W lutym 1939 został odznaczony francuskim Krzyżem Oficerskim Legii Honorowej 10 marca 1939 został odsunięty od planowania operacyjnego i objął stanowisko dowódcy 6. Pułku Strzelców Konnych. 27 sierpnia został przydzielony do Armii „Łódź”.

II wojna światowa

Uczestnik wojny obronnej 1939 w stopniu podpułkownika dyplomowanego, jako dowódca 6 Pułku Strzelców Konnych im. Hetmana Wielkiego Koronnego Stanisława Żółkiewskiego w Kresowej Brygadzie Kawalerii. 11 września został wzięty do niewoli niemieckiej. Został skierowany do Rawy Mazowieckiej a następnie do obozu przejściowego w Gorlitz. Przez pierwszy miesiąc do połowy października pełnił rolę starszego bloku A. Następnie trafił do obozu II A w Prenzlau. Pod koniec lutego 1941 został przeniesiony do Neubrandenburga.

W czasie pobytu w oflagu w Neubrandenburgu 17 kwietnia 1943 wraz z grupą polskich oficerów został przywieziony przez Niemców do Katynia, gdzie zostały odkryte masowe groby ofiar zbrodni katyńskiej. Został tam zapoznany z masowymi grobami polskich oficerów więzionych wcześniej w obozie w Kozielsku. Na podstawie tego pobytu Stefan Mossor sporządził raport z 23 sierpnia 1943, który przekazał Naczelnemu Wodzowi. Po powrocie z Katynia odsunął się od życia obozowego. 11 czerwca został przeniesiony do Oflagu 8 we Frauenbergu pod Lubben. Po przyjeździe podjął starania o odesłanie do Neubrandenburga, przestał wychodzić na apele. 4 sierpnia 1943 został odesłany do Neubrandenburga. W styczniu 1944 został przeniesiony do Oflagu II D w Gross-Born. Zabezpieczając się przed zarzutami o kolaborację z Niemcami sporządził i zakopał na terenie obozu odpisy memoriałów. Obóz Gross Born opuścił jako ostatni.

Po II wojnie światowej

Od 1945 ponownie w Wojsku Polskim w stopniu generała brygady, potem generała dywizji. We wrześniu tego samego roku ożenił się po raz drugi z Reginą. Opublikował dla Przeglądu Piechoty artykuły na temat jej wykorzystania w przyszłej wojnie. Został także członkiem komitetu redakcyjnego Bellony. W styczniu 1946 objął stanowisko zastępcy szefa Sztabu Generalnego. W tym samym miesiącu ukazała się książka Sztuka Wojenna w warunkach nowoczesnej wojny. Od 1947 był członkiem PPR. W lutym 1947 przeprowadzał inspekcje w Wojewódzkich Komitetach Bezpieczeństwa w Katowicach, Krakowie i Lublinie, po których zaproponował, aby jeszcze wiosną 1947 rozpocząć akcję przesiedleń ludności łemkowskiej na Ziemie Zachodnie. Propozycję tę powtórzył 27 marca na posiedzeniu Państwowej Komisji Bezpieczeństwa, aby ludność ukraińską z województwa rzeszowskiego wysiedlić na zachód Polski. Mossor był dowódcą powołanej w celu przesiedlenia ludności ukraińskiej Grupy Operacyjnej „Wisła” liczącej 19 335 żołnierzy, około 700 milicjantów, kilkudziesięciu funkcjonariuszy UB, oddział Służby Ochrony Kolei liczący 874 ludzi, jedna eskadra 10 samolotów Po-2, 1 Douglas, 4 pociągi pancerne 10 drezyn pancernych. Kiedy 24 kwietnia 1947 prezydium rządu podjęło uchwałę w sprawie Akcji „Wisła” – otrzymał od ministra obrony narodowej marszałka Michała Roli-Żymierskiego nominację na Pełnomocnika Rządu do Spraw Akcji Przesiedlenia Ludności Ukraińskiej i Walki z UPA. Chociaż w dyrektywie nr 7 marszałek Żymierski jasno poinstruował gen. Mossora, że głównym celem Akcji „Wisła” są przesiedlenia, a bezpośrednia walka z UPA jest celem ubocznym, drugorzędnym to w rezultacie tej akcji UPA straciła około 70% stanu osobowego i bazę zaopatrzeniową (praktycznie całą siatkę cywilną) na Rzeszowszczyźnie.

Zgodnie z jego wytycznymi została zamienione metody walki z podziemiem niepodległościowym[44] 21 lipca 1947 otrzymał Krzyż Orderu Wojennego Virtuti Millitari. W sierpniu wyjechał na urlop do Szczecina. Po kilku dniach został Wezwany do Warszawy celem objęcia funkcji przewodniczącego komisji wojskowej.19 sierpnia brał udział w obradach w charakterze delegata. 26 sierpnia występował jako przewodniczący.

13 maja 1950 aresztowany pod zarzutem antypaństwowego „spisku w wojsku” (m.in. wraz ze gen. Stanisławem Tatarem i Jerzym Kirchmayerem), a w 1951 w „procesie generałów” skazany na karę dożywotniego więzienia i degradację. W 1951 wszystkie jego utwory zostały wycofane z polskich bibliotek oraz objęte cenzurą. W więzieniu poddawany brutalnym torturom, jednak śledczym nie udało się go złamać i zmusić do obciążenia zarzutami innych. 10 grudnia 1955 Rada Państwa skorzystała z prawa łaski i zamieniła karę dożywocia na 15 lat więzienia. Najwyższy Sąd Wojskowy udzielił Mossorowi rocznej przerwy w odbywaniu kary i 13 grudnia 1955 opuścił więzienie. W 1956 zwolniony z więzienia i zrehabilitowany, powrócił do służby wojskowej.

Jego żoną była Regina, z którą miał syna Romana (ur. 1946).

Zmarł w Warszawie 22 września 1957, został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (Rondo II) A30 sektor 11. Kierownictwo Wojska Polskiego reprezentowali na pogrzebie gen. bryg. Adam Czaplewski oraz gen. bryg. Wojciech Jaruzelski, wiceminister obrony narodowej Janusz Zarzycki i szef Sztabu Generalnego Jerzy Brodziłkowski. Z powodu wizyty w Chinach w uroczystościach nie wziął udziału minister obrony narodowej Marian Spychalski oraz naczelne władze wojskowe .

W 2009 ukazała książka pt. Generał Stefan Mossor (1896-1957). Biografia wojskowa autorstwa Jarosława Pałki.

Odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (1945)
• Order Krzyża Grunwaldu III klasy (1945)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1937)
• Krzyż Walecznych – trzykrotnie - po raz 1 i 2 w 1923
• Złoty Krzyż Zasługi (1934)
• Srebrny Krzyż Zasługi (1928)
• Krzyż Niepodległości (1931)
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918-1921
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
• Srebrny Medal za Długoletnią Służbę (1938)
• Medal za Warszawę 1939-1945 (1946)
• Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk (1946)
• Legia Honorowa III klasy (Francja)
• Legia Honorowa IV klasy (Francja) (1939)
• Order Partyzanckiej Gwiazdy I klasy (Jugosławia) (1947)
• Krzyż Wojenny Czechosłowacki 1939
• Krzyż Zasługi II klasy (Węgry) (1935)