Tadeusz Pruszkowski

Tadeusz Pruszkowski (ur. 15 kwietnia 1888 w Borucicach koło Łęczycy, zm. 30 czerwca lub 1 lipca 1942 w Warszawie) – polski malarz, krytyk artystyczny i pedagog. Członek ugrupowań: Młoda Sztuka, Rytm, Bractwo św. Łukasza, Loża Wolnomalarska, Szkoła Warszawska i Grupa Czwarta. Był związany z Warszawą i Kazimierzem Dolnym.

Studia rozpoczął w 1904 w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie, był uczniem Konrada Krzyżanowskiego. Od 1908 kontynuował naukę w Paryżu, należał tam do skupiającego polskich pisarzy i artystów o przekonaniach monarchistycznych Klubu Rojalistów. W tym okresie artysta odbywał podróże do Szwajcarii i Algierii. W 1911 powrócił do Warszawy, gdzie został współzałożycielem ugrupowania plastycznego Młoda Sztuka. W 1914 w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych miała miejsce pierwsza indywidualna wystawa twórczości Tadeusza Pruszkowskiego.

Postępując zgodnie z zamysłem ideowym, wszyscy członkowie Młodej Sztuki wstąpili 5 sierpnia 1915 w szeregi Legionów Polskich. Fundusze ugrupowania zostały przekazane na ekwipunek dla ochotników wstępujących w szeregi Legionów. Tadeusz Pruszkowski przyjął pseudonim "Rdza" i został przydzielony do dowodzonego przez rotmistrza Władysława Belinę-Prażmowskiego 1 plutonu 1 szwadronu 1 Pułku Ułanów, a następnie został zaszeregowany do sztabu tego Pułku w stopniu ułana. Podczas pobytu Pułku na Wołyniu stworzył pokaźną kolekcję portretów dowódców i żołnierzy, która została pokazana podczas wystawy w warszawskiej Zachęcie. Do rezerwy przeszedł w 1917 i poświęcił się malarstwu.

W 1918 został asystentem w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie, dwa lata później uczestniczył w XII Biennale w Wenecji. Po śmierci Konrada Krzyżanowskiego od 1 grudnia 1922 został mianowany profesorem kontraktowym, w tym samym roku miała miejsce druga indywidualna wystawa artysty (również w Galerii Zachęta) oraz wstąpił do Stowarzyszenia Artystów Polskich Rytm. Pracownia Tadeusza Pruszkowskiego (nazywanego przez studentów Pruszem) stała się prężnym ośrodkiem kreowania życia artystycznego. Założenia profesora kontynuowały tworzone przez niego ugrupowania artystyczne. Od 1923 artysta organizował dla studentów uczelni letnie plenery artystyczne w Kazimierzu Dolnym, od 1 listopada tego roku został pełnoprawnym profesorem. Wybudował tam willę wg projektu prof. Lecha Niemojewskiego. W 1925 wspólnie z miejscowym księdzem Stanisławem Szepietowskim założył Towarzystwo Przyjaciół Kazimierza. W 1926 powstał z jego inicjatywy nakręcony w Kazimierzu Dolnym film "Szczęśliwy wisielec, czyli Kalifornia w Polsce". W 1927 miała miejsce wystawa indywidualna prac Tadeusza Pruszkowskiego w salonie wystawowym Związku Zawodowego Polskich Artystów Plastyków. Podczas organizacji Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu w 1929 był współodpowiedzialny za Dział Sztuki.

W latach 1925-1930 działało Bractwo św. Łukasza, od 1929 do 1939 Szkoła Warszawska, których był inicjatorem i członkiem. W 1930 Tadeusz Pruszkowski został rektorem Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie, w 1932 uczelnia została podniesiona do rangi Akademii. Również w 1930 był współinicjatorem powołania Instytutu Propagandy Sztuki, należał rady tego Instytutu, był również członkiem Towarzystwa Szerzenia Kultury Polskiej wśród Obcych. W 1932 powstało kolejne ugrupowanie Loża Wolnomalarska (w 1935 zmieniło nazwę na Lożę Malarską). W 1934 był inicjatorem powstania Bloku Zawodowych Artystów Plastyków, od początku lat 30-tych parał się również krytyką sztuki i publikował swoje felietony na łamach Gazety Polskiej. Również w 1934 uczestniczył w XIX Biennale w Wenecji, 19 grudnia tego roku otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. W 1935 powstało ostatnie z ugrupowań zainicjowanych przez Tadeusza Pruszkowskiego - Grupa Czwarta.

W 1935 został odznaczony Złotym Wawrzynem Akademickim Polskiej Akademii Literatury. W 1938 roku został pierwszym honorowym obywatelem Kazimierza Dolnego. Wybuch II wojny światowej zastał Tadeusza Pruszkowskiego w Kazimierzu Dolnym, razem z żoną wyjechał do Warszawy i pozostawał tam przez cały czas praktycznie nie opuszczając domu. Został aresztowany w nocy z 30 czerwca na 1 lipca 1942 i przetransportowano do siedziby Gestapo w Alei Szucha. Po przesłuchaniu przewożono go do więzienia na Pawiaku, zginął zastrzelony podczas próby ucieczki z konwoju podczas przejazdu ulicą Orlą. Do 1945 jego ciało spoczywało na terenie boisk Skry przy ulicy Okopowej razem z ofiarami Getta. Po wyzwoleniu dokonano ekshumacji i przeniesienia zwłok do grobu na Cmentarzu Powązkowskim.

Twórczość

W początkowym okresie twórczości zajmował się tematyką historyczną. Następnie malował portrety, na jego obrazach znalazło się wiele osób pochodzących z ówczesnych elit rządowych i intelektualnych. Portretował między innymi Józefa Piłsudskiego, Gabriela Narutowicza i Stanisława Wojciechowskiego. Na obrazach swoich uwieczniał również wizerunki kobiet. W tematyce jego obrazów nie brakowało także pejzaży i martwej natury.

Inne zainteresowania

Był zaangażowanym propagatorem rajdów samochodowych i lotów samolotem, uczestniczył w rajdach samochodowych często zdobywając nagrody. Posiadał również licencję pilota i często podróżował własnym samolotem.

Życie prywatne

Urodził się w rodzinie Gustawa Pruszkowskiego i jego żony Marii z Cygańskich. W 1914 poślubił Zofię Katarzyńską, był bezdzietny.