Teodor Axentowicz

Teodor Axentowicz (ur. 13 maja 1859 w Braszowie w Siedmiogrodzie, zm. 26 sierpnia 1938 w Krakowie) – polski malarz, rysownik i grafik pochodzenia ormiańskiego, profesor i rektor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.

W latach 1879–1882 kształcił się w monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych, 1882-1895 studiował w Paryżu (pracownia Carolusa-Durana).

Współpracował jako ilustrator w czasopismach oraz wykonywał kopie obrazów dawnych mistrzów, m.in. Botticellego i Tycjana. W latach 1890–1899 odbył wiele podróży do Londynu i Rzymu, gdzie malował portrety kobiet i polskiej arystokracji. W Anglii poznał Izę z Giełgudów, z którą w 1893 roku wziął ślub.

W 1894 współpracował z Wojciechem Kossakiem i Janem Styką przy realizacji Panoramy Racławickiej. W 1895 przyjechał do Krakowa, gdzie objął stanowisko profesora w Szkole Sztuk Pięknych, które piastował do 1934. W 1897 założył szkołę malarstwa dla kobiet. Był współzałożycielem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”, którego celem było organizowanie wystaw; do członków założycieli należeli także: Józef Chełmoński, Julian Fałat, Jacek Malczewski, Józef Mehoffer, Jan Stanisławski, Włodzimierz Tetmajer, Leon Wyczółkowski i Stanisław Wyspiański.

W 1910 został rektorem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Od 1928 członek honorowy Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie.

Wystawiał swe prace m.in. w Berlinie (1896, 1913), St. Louis (1904), Monachium (1905, 1935), Londynie (1906), Wiedniu (1908), Rzymie (1911), Wenecji (1914, 1926), Paryżu (1921), Chicago (1927), Pradze (1927).

Axentowicz zdobył uznanie jako portrecista (m.in. „Gazda Pająk z Nowego Żywczańskiego” (1934)), malarz pięknych kobiet (m.in. „Portret damy w czarnej sukni” (1906)) oraz autor scen rodzajowych pokazujących obrzędy i obyczaje Hucułów (cenione prace: „Pogrzeb Huculski” (1882), „Święto Jordanu” (1893) i „Kołomyjka” (1895). W latach 1911-1912 wykonał według olejnego szkicu z 1900 r. kompozycję „Poselstwo polskie u Henryka Walezego”, a także dzieła dotyczące Ormian: „Chrzest Armenii” (1900) czy „Ormianie w Polsce” (ok. 1930).

Zajmował się także grafiką ilustracyjną i projektowaniem plakatów wystaw. Był autorem projektu witraża dla katedry ormiańskiej we Lwowie (1895), który nie został zrealizowany. Był również współzałożycielem towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków w Krakowie oraz wiedeńskiej „Secesji” (Secession) i Stowarzyszenia Narodowego Sztuk Pięknych we Francji. W 1906 r. abp Józef Teodorowicz, zaprosił Teodora Axentowicza i jego przyjaciela z Akademii, Józefa Mehoffera, do udziału w pracach nad renowacją katedry ormiańskiej we Lwowie. Tę propozycję poparł komitet przebudowy tej świątyni. Axentowiczowi zaproponowano zaprojektowanie nowego ołtarza z marmuru oraz mozaiki w absydzie centralnej i ambony.

Dwa lata przed śmiercią został odznaczony przez prezydenta Ignacego Mościckiego Orderem Odrodzenia Polski.