Thomas Sankara

Thomas Isidore Noël Sankara (ur. 21 grudnia 1949 w Yako, zm. 15 października 1987 w Wagadugu) – wojskowy i polityk Górnej Wolty, marksistowski rewolucjonista, teoretyk panafrykanizmu, ostatni prezydent Górnej Wolty i pierwszy prezydent Burkiny Faso. Po roku swojego urzędowania postanowił zmienić nazwę kraju z Górnej Wolty na Burkina Faso.

Życiorys

Młodość, rodzina

Syn Marquerite Śankary (zmarła 6 marca 2000) i Sambo Josepha Śankary (1919 – 4 sierpnia 2006 roku). Pochodził z rodziny rzymskokatolickiej należącej do plemienia Mossi, jego ojciec był żandarmem. Rodzice Thomasa mieli dziesięcio dzieci. Urodził się w mieście Yako na terenie obecnej prowincji Passoré. Thomas uczęszczał do szkoły podstawowej w Gaoua a do szkoły średniej w mieście Bobo-Dioulasso. Jego ojciec, Sambo, w czasie II wojny światowej walczył w armii francuskiej i został pojmany przez nazistów. Rodzina chciała aby Thomas został księdzem jednak po ukończeniu w 1966 roku szkoły średniej, Sankara rozpoczął karierę wojskową. Po zakończeniu szkoły średniej edukację kontynuował na Akademii Wojskowej w Antsirabe (Madagaskar) oraz szkołach spadochroniarzy w Pau (Francja) i Rabacie (Maroko). Uzyskał stopień kapitana. Według części obserwatorów to w czasie pobytu na Madagaskarze przyjął późniejsze poglądy, w czasie pobytu na wyspie był on bowiem świadkiem rewolucji która obaliła tamtejszy reżim neokolonialny. W czasie pobytu na wyspie poznał dzieła Karola Marksa i Włodzimierza Lenina których poglądy wpłynęły na dalszy rozwój ideowy Sankary.

Kariera wojskowa

W 1972 roku powrócił do Górnej Wolty. W 1974 roku uczestniczył w wojnie granicznej między Górną Woltą a Mali. Od 9 września 1981 roku, po dojściu do władzy pułkownika Saye Zerbo, sprawował stanowisko sekretarza stanu ds. informacji. W kwietniu podał się do dymisji w proteście przeciwko naruszeniom zasady wolności, natychmiast po tym wraz z Henrim Zongo oraz Blaise'em Compaore został internowany. 7 listopada 1982 roku doszło do zamachu stanu, w wyniku którego obalony został rząd Zerbo. Sankara dołączył do Tymczasowej Rady na rzecz Ocalenia Narodu. Po zamachu stanu nowym prezydentem został Jean-Baptiste Ouédraogo mający stanowić gwarancję między siłami lewicy a prawicy wewnątrz armii. Ouédraogo ustanowił nowy rząd; Radę Ocalenia Narodowego. W lutym 1983 roku prezydent Jean-Baptiste Ouédraogo powierzył Sankarze urząd premiera. Pomiędzy 9 a 16 kwietnia 1983 uwypuklił się konflikt między Sankarą a prezydentem Ouédraogo. Prezydent był przeciwny wystąpieniom premiera, w którym krytykował on zjawiska tj. korupcja czy nacjonalizm oraz zgłaszał postulaty o charakterze antykolonialnym. Premier zyskał poparcie dużego grona ludności Górnej Wolty, głównie młodzieży a także umocnił swoją pozycję w wojsku. Sankara został jednak już w maju tego samego roku zdymisjonowany a w nocy z 16 na 17 maja siły wierne prezydentowi aresztowały Sankarę i Jean-Baptitse Lingami. Części lewicowych oficerów udało się zbiec a Blaise Compaore przedostał się do centrum szkoleniowego w Pô. Inny ze zwolenników rządu Sankary, Henri Zongo zajął obóz Guillaume Ouedraogo w centrum Wagadugu. Okres aresztowania Sankary i Jeana-Baptista Lingami zbiegł się z wizytą w Górnej Wolcie, Guya Penne, doradcy ds. afrykańskich prezydenta Francji, zbieg wydarzeń stał się powodem wielu teorii, według których w zamach przeciwko Sankarze zaangażowany mógł być rząd Francji. Według jednej z tez w zamachu stanu uczestniczyć miał francuski ambasador, Gaston Boyer. „Canard enchaine” z czerwca 1983 roku pisał nawet o deklaracji Guya Penna, w której miał on rzekomo stwierdzić że wybiera się do stolicy Górnej Wolty aby obalić premiera Sankarę. P. Englebert pisał o tym że powodem możliwej interwencji Francji w Górnej Wolcie były relacje rządu tego kraju z Libią. Francja w latach 80. znajdowała się bowiem z Libią w stanie konfrontacji a rząd francuski obawiał się że wraz z konfliktem w Czadzie, Libia umocni swoje wpływy w Górnej Wolcie (do tej pory uważanej za sojusznika Francji). Zamach wywołał w Górnej Wolcie rewolucję, w wyniku której na ulice tłumnie wyszli obywatele kraju, w tym młodzież, protestujący ludzie domagali się uwolnienia premiera Sankary i Linganiego. 4 sierpnia 1973 roku w wyniku rewolucji uwolniony został Sankara, któremu powierzony został urząd prezydenta. Sankara objął także urząd lidera Narodowej Rady Rewolucyjnej, szefa rządu i państwa, ministra spraw wewnętrznych i bezpieczeństwa.

Przywódca Burkina Faso

W lipcu 1984 roku zmienił datę święta państwowego na 4 sierpnia (rocznicę rewolucji), a w sierpniu nazwę państwa. Został zamordowany w zamachu przeprowadzonym 15 października 1987 roku, którym kierował Blaise Compaoré. Zmiany te miały być zakończeniem kolonialnej i neokolonialnej przeszłości Górnej Wolty. Rząd Sankary wprowadził w kraju Komitety Obrony Rewolucji. Program rządu zawarty został w orędziu Discours d’orientation politique. Orędzie powstało w wyniku kompromisu między lewicowymi grupami wojskowymi i cywilnymi.

Jako prezydent, Sankara, zmniejszył środki mające podwyższać standard życia polityków, sprzedał rządową flotę samochodów marki Mercedes i wprowadził w ich miejsce samochody marki Renault 5 będące wówczas najtańszymi samochodami sprzedawanymi w Burkina Faso, zmniejszył pensje zamożnych urzędników państwowych, obniżył własną pensję, zabronił korzystania ministrom z szoferów rządowych i korzystania z biletów lotniczych pierwszej klasy. Słynący ze skromności prezydent zabronił nawet wmontowania w jego gabinecie klimatyzacji. Ograniczył swoją pensję do 450 dolarów miesięcznie a jego dobytek ograniczył się wyłącznie do samochodu, czterech rowerów, trzech gitar, lodówki i zamrażarki. Rozbudował system edukacji, opieki zdrowotnej, wybudował dużą liczbę placówek edukacyjnych i medycznych; jako jeden z pierwszych afrykańskich ekologów prowadził politykę zalesiania (posadzono 10 milionów drzew); w wyniku reformy rolnictwa rozdystrybuował ziemię należącą do panów feudalnych w ręce chłopów, zniósł podatek rolny oraz zwiększył ceny na produkty rolników, w czasie jego rządów Burkina Faso stała się pod względem żywnościowym krajem samowystarczalnym. Wprowadził profilaktykę zdrowotną obejmującą m.in. szczepienia, kampania poskutkowała spadkiem śmiertelności wśród najmłodszych. W ciągu jednego tygodnia zaszczepionych zostało aż dwa miliona osób co stanowi światowy rekord. Program szczepień okazał się na tyle skuteczny że na szczepienia do Burkina Faso wysłano dzieci z pobliskiego Mali i Wybrzeża Kości Słoniowej. Powołane przez Sankarę "Komando Alfa" przeprowadzało w kraju proces alfabetyzacji, głównie wśród biedoty wiejskiej i miejskiej.

Rozpoczęto program budowy dróg i kolei. W swoich kampaniach Sankara unikał pomocy zagranicznej obawiając się uzależnienia Burkina Faso od innych krajów. W polityce gospodarczej wspierał promocję miejscowej produkcji i konsumpcji produktów lokalnych, szczególnie wypromowana została produkcja bawełny a urzędnicy zostali nawet zobowiązani do tego aby nosili tradycyjne tuniki. W czasie jego kadencji w Wangadagu powstał pierwszy supermarket państwowy (ogółem pierwszy w kraju obiekt tego typu), w którym sprzedawano rezerwy wojskowe.

Jednym z celów rządu Sankary była poprawa sytuacji kobiet co w Afryce Zachodniej było precedensem. Jego rząd zakazał obrzezania, promował środki antykoncepcyjne, uregulował program poligamii, zakazał małżeństw przymusowych i wprowadził możliwość udziału kobiet w polityce. Programy rządowe zachęcały kobiet do pracy poza domem i nauki nawet w czasie ciąży. Sankara był pierwszym afrykańskim liderem, który mianował kobiety na stanowiskach ministerialnych i wprowadził powszechną możliwość wstępowania kobiet do wojska. W Burkina Faso organizowano dzień solidarności, w czasie obchodów którego władzę zachęcały mężczyzn do wykonywania prac domowych, kampania miała na celu uświadamienie wśród męskiej części kraju wysiłku kobiet i przełamania seksistowskich barier. Rząd Sankary jako pierwszy z rządów afrykańskich uznał epidemię AIDS za główne zagrożenie za dla Afryki.

Na arenie międzynarodowej sprzeciwiał się wpływom Banku Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Na forum Organizacji Jedności Afrykańskiej mówił o neokolonialnej penetracji Afryki odbywającej się poprzez handel i finanse państw zachodnich. Wezwał do utworzenia frontu narodów afrykańskich i zaprzestania przez front spłat zadłużenia zagranicznego, uważał on bowiem że biedne państwa są wykorzystywane i eksploatowane przez kraje bogate. W czasie jego rządów nacjonalizacji uległy bogactwa mineralne i grunty należące do zachodnich firm.

W 1985 roku zorganizował powszechny spis ludności. W trakcie spisu niektórzy urzędnicy przez pomyłkę odwiedzili sąsiednie Mali, przez rząd którego oskarżeni zostali o szpiegostwo. Rząd Mali stwierdził, że pogwałcona została suwerenność kraju. W Dzień Bożego 1985 roku narodzenia wybuchł krótkotrwały, trwający jedynie pięć dni, konflikt burkińsko-malijski, w którym zginęło około 100 osób (w większości cywile, którzy zginęli w wyniku bombardowań malijskich). Konflikt ten znany jest w Burkina Faso jako "wojna bożonarodzeniowa".

Jego rewolucyjny program dla samostanowienia Afryki uznany został za niepokorną alternatywę dla neoliberalnej strategii rozwoju, którą sugerował Zachód i uczynił z niego ikonę oporu ubogich krajów Afryki. Sankara zyskał też popularność uboższej części obywateli kraju. Jednak konsekwentnie realizowana polityka lewicowych reform naraziła interesy stosunkowo niedużej, lecz silnej klasy średniej Burkina Faso oraz przywódców plemiennych. W rezultacie został obalony i zamordowany w zamachu stanu. Na tydzień przed egzekucją, powiedział: "Rewolucjonistów zawsze można zamordować, nie można jednak zabić ich idei"., jego mordercy nie zostali ukarani.

Śmierć

15 października 1987 roku, Sankara został zabity przez grupę dwunastu osób zorganizowanych przez jego byłego towarzysza broni, Blaise Compaorégo. Jednym z powodów egzekucji dokonanej na Sankarze podanych przez Compaorégo było niedopuszczenie do pogorszenia stosunków z Francją i sąsiednim Wybrzeżem Kości Słoniowej możliwe w okresie prezydencji Sankara. Liberyjski polityk Prince Johnson stwierdził że za organizacją morderstwa Sankary stoi były prezydent Liberii Charles Taylor. Sankara okrzyknięty został mianem „zdrajcy rewolucji” a Compaoré stanął na czele utworzonego Frontu Powszechnego (Front Populaire). Ciało Sankary zostało rozczłonkowane i pochowane w nieoznaczonym grobie[21], wdowa po Sankarze i dwójka jego dzieci uciekło z kraju. Compaoré, który objął władzę po morderstwie Sankary, zrezygnował z polityki nacjonalizacji, dołączył do Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego i porzucił prawie wszystkie postulaty okresu Sankary.

Upamiętnienie, rehabilitacja

W 2005 roku rozpoczęty został proces rehabilitacji Thomasa Sankary. Od 28 grudnia 2005 roku, jedna z alei w Wagadugu nosi imię Sankary. Rok 2007 w Burkina Faso ogłoszony został rokiem Thomasa Sankary. 15 października 2007 roku został upamiętniony na uroczystościach które odbyły się w Burkina Faso, Mali, Senegalu, Nigru, Tanzanii, Burundi, Francji, Kanadzie i USA.

Afrykański Che Guevara

Sankara jest często określany jako Che Guevara Afryki. Sankara ubierał się podobnie jak ikona kubańskiej rewolucji (beret i wojskowy mundur), jeździł też na motorze i jak na przywódcę państwa prowadził stosunkowo ascetyczny tryb życia (m.in. po dojściu do władzy przyznał sobie minimalne wynagrodzenie). Zarówno Guevarę jak i Sankarę uważa się za marksistowskich rewolucjonistów, którzy wierzyli w powodzenie zbrojnych rewolucji wobec imperializmu i monopolistycznego kapitalizmu, czy też popierali ujawnianie finansowych zakusów neokolonializmu przed Organizacją Narodów Zjednoczonych. Obu łączyła też pozytywna ocena idei reform struktury własnościowej ziemi czy też likwidacji analfabetyzmu.

Odniesienia w kulturze masowej

Thomasowi Sankara został zadedykowane utwór "Land Of The Upright Ones" (ang. Kraj Prawych Ludzi) na albumie Veto z 2013 roku niemieckiej grupy muzycznej Heaven Shall Burn.