Samora Machel

Samora Moisés Machel (ur. 29 września 1933 w Chilembene w prowincji Gaza, zm. 19 października 1986 k. Mbuzini w górach Lebombo) – polityk mozambijski. Współzałożyciel FRELIMO, w latach 1968-1970 dowódca sił zbrojnych organizacji, od 1970 przewodniczący partii. Zwolennik socjalistycznego modelu państwa. Pierwszy prezydent kraju od 25 czerwca 1975 do 19 października 1986. Wdowa po nim, Graça Machel, została później żoną Nelsona Mandeli.

W latach 60. dołączył do antykolonialnej organizacji FRELIMO. W 1969 roku w zamachu zorganizowanym przez portugalskie służby bezpieczeństwa w Tanzanii, zginął twórca i przywódca ruchu oporu, Eduardo Mondlane. Jego następcą został wybrany Machel. Walki prowadzone przez FRELIMO do połowy lat 70. Gdy po rewolucji goździków w Portugalii, nowe władzy nawiązały dialog z przywódcami Frontu Wyzwolenia Mozambiku, walki ustały i rozpoczęto dialog mozambicko-portugalski. W następstwie rozmów doszło do porozumienia zakładającego niepodległość Mozambiku. FRELIMO przejęło władzę w nowo utworzonym państwie a pierwszym prezydentem państwa został Machel. Wkrótce partia przyjęła program socjalistycznych reform i przeprowadziła nacjonalizację najważniejszych gałęzi przemysłu. Mozambik w okresie jego rządów wspierał ruch oporu w RPA i Rodezji oraz zaoferował im możliwość stacjonowania na obszarze Mozambiku.

W 1976 i 1977 do kraju kilkukrotnie wkroczyła armia rodezyjska która przeprowadziła na terenie kraju akcje militarne skierowane przeciwko Afrykańskiej Armii Narodowego Wyzwolenia Zimbabwe stacjonującej w Mozambiku za zgodą rządu Machela. W 1977 roku André Matsangaissa - były członek FRELIMO - z inicjatywy rządu Rodezji utworzył opozycyjną organizację RENAMO. Taktyka wojny domowej prowadzona przez RENAMO okazała się skuteczna a rząd w połowie lat 80. stracił kontrolę nad połową obszarów wiejskich. Brutalne metody stosowane przez RENAMO poskutkowały poparciem dla mozambickiego rządu ze strony większości graczy sceny międzynarodowej. Rząd wsparty został wojskowo przez Związek Radziecki a później także przez Francję, Wielką Brytanię i Stany Zjednoczone (w USA początkowo kręgi konserwatywne lobbowały za wsparciem RENAMO jednak zostało to odrzucone przez Departament Stanu ze względu na raporty ujawniające brutalność RENAMO), wsparcie dla rebeliantów kontynuowały natomiast rasistowskie reżimy Rodezji i RPA. Po upadku reżimu rodezyjskiego i utworzeniu w jego miejsce państwa Zimbabwe, nowy rząd składający się z przedstawicieli czarnej większości rozpoczął wspieranie rządu Mozambiku a w 1982 roku dokonał zbrojnej interwencji przeciw RENAMO. W 1984 roku rząd Afryki Południowej zgodził się, na mocy ugody Nkomati, zaprzestać finansowania RENAMO, jeśli rząd Mozambiku zobowiąże się do wydalenia z kraju członków Afrykańskiego Kongresu Narodowego. Warunki zostały zaakceptowane, ale południowoafrykański reżim w dalszym ciągu finansował i wyposażał rebeliantów. W 1986 roku prezydent zginął w katastrofie lotniczej. Według jednej z wersji wypadek, w którym zginął Machel był sprowokowany przez apartheidowskie władze RPA.