Leonid Breżniew

Leonid Iljicz Breżniew (ros. Леонид Ильич Брежнев; ur. 19 grudnia 1906/1 stycznia 1907 w Kamienskoje, zm. 10 listopada 1982 w Moskwie) – działacz Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego i polityk ZSRR.

Młodość

Urodził się w rodzinie hutnika, w 1921 roku rozpoczął pracę w hucie, w 1923 roku wstąpił do Komsomołu. W 1931 roku został członkiem Wszechzwiązkowej Partii Komunistycznej (bolszewików). W tym czasie ukończył technikum i zaczął pracować jako geodeta w guberni kurskiej, następnie na Białorusi i Uralu. W 1935 roku ukończył Instytut Hutnictwa w Dnieprodzierżyńsku, pracował w fabryce i służył w wojsku na Zabajkalu. W 1939 roku został sekretarzem Dniepropietrowskiego Komitetu Partii.

II wojna światowa

Przed atakiem Niemiec na ZSRR powołany do czynnej służby wojskowej, pełnił funkcję komisarza politycznego. W trakcie służby w Armii Czerwonej początkowo pełnił funkcję zastępcy szefa Zarządu Politycznego Frontu Południowego, później szefa Wydziału Politycznego 18 Armii i szefa Zarządu Politycznego 4 Frontu Ukraińskiego (później jego udział w wojnie był wyolbrzymiany, nadano mu nawet w 1976 stopień marszałka, czyniąc jednocześnie naczelnym zwierzchnikiem sił zbrojnych).

Po zakończeniu wojny, w 1946 roku został pierwszym sekretarzem Zaporoskiego Komitetu Obwodowego Komunistycznej Partii Ukrainy, a później Dniepropietrowskiego Komitetu Obwodowego KP Ukrainy. W latach 1950-1952 był pierwszym sekretarzem Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Mołdawii, a w latach 1953-1954 zastępcą naczelnika Zarządu Politycznego Marynarki Wojennej ZSRR. W 1954 roku został drugim, a w 1955 roku pierwszym sekretarzem Komunistycznej Partii Kazachstanu.

Na XIX Zjeździe KPZR w 1956 roku został wybrany zastępcą członka Prezydium KC KPZR i sekretarzem KC. Od 1957 roku był członkiem jego prezydium. Za rządów Chruszczowa przewodził grupie działaczy partyjnych niezadowolonych z polityki Chruszczowa.

Przywódca ZSRR

W 1964 roku stanął na czele pałacowego przewrotu, w wyniku którego Chruszczow został odsunięty od władzy. Breżniew objął wówczas urząd I sekretarza KC KPZR (od 1966 sekretarza generalnego KC KPZR). Funkcję tę pełnił do śmierci w 1982 roku. Współspiskowcy stanęli na czele rządu (Aleksiej Kosygin), dyplomacji (Andriej Gromyko) i ideologii (Michaił Susłow). W polityce wewnętrznej jego rządy charakteryzowało zatrzymanie destalinizacji, rezygnacja z eksperymentów gospodarczych i ustrojowych ery Chruszczowa, walka z antykomunistycznymi dysydentami z użyciem wszystkich środków (rygorystyczna cenzura, powszechna inwigilacja, skrytobójstwa, szpitale psychiatryczne dla opozycjonistów), ukrywanie niepowodzeń i narastających trudności poprzez propagandę. Nie zdecydowano się jednak przywrócić masowego terroru czasów Stalina. Ideologowie ZSRR nazywali państwo Breżniewa takimi określeniami jak „rozwinięte społeczeństwo socjalistyczne” czy „realny socjalizm”. Później zaczęto je określać mianem „epoka zastoju”.

Oprócz wymienionych funkcji Leonid Breżniew był deputowanym do Rady Najwyższej ZSRR od piątej do dziesiątej kadencji, deputowanym do Rady Najwyższej Kazachskiej SRR czwartej kadencji, członkiem Prezydium Rady Najwyższej ZSRR w latach 1965-1977 i jej przewodniczącym w latach 1960-1964 i 1977-1982.

W polityce zagranicznej Breżniew łączył dążenie do ograniczenia zimnej wojny (deténte – układy rozbrojeniowe z USA, Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie) z tłumieniem ruchów antykomunistycznych w państwach socjalistycznych (interwencja w Czechosłowacji w 1968 roku) oraz tzw. eksportem rewolucji w Trzecim Świecie (Etiopia, Mozambik, Angola, Gwinea Bissau, Afganistan i inne). Jednocześnie pogorszył stosunki z ChRL, co doprowadziło do krótkotrwałych starć zbrojnych. W 1979 roku rozpoczął interwencję w Afganistanie. Spowodowała ona powstanie antykomunistycznej partyzantki, doprowadziła do przebudzenia islamskiego i narodowego w wielu republikach radzieckich oraz była ostatecznie jedną z przyczyn upadku ZSRR. Sponsorowanie proradzieckich reżimów (Wietnam, Kuba) oraz partii komunistycznych i ruchów lewicowych na całym świecie stało się wielkim obciążeniem dla słabnącej i nieefektywnej państwowej gospodarki planowej. Gospodarka wykazywała coraz niższą stopę wzrostu, coraz trudniej jej było udźwignąć koszty wyścigu zbrojeń, prestiżowych dokonań (program kosmiczny, Letnia Olimpiada w 1980 roku) oraz rozbudzonych apetytów konsumpcyjnych.

Z czasami Breżniewa wiąże się także poczucie bezkarności skorumpowanych i niekompetentnych aparatczyków oraz KGB-istów, którzy patronowali różnym nielegalnym interesom (skorumpowanie rodziny Breżniewa ujawnił jego następca, Jurij Andropow). Sam Breżniew w coraz mniejszym stopniu kontrolował sytuację, gdyż stan jego zdrowia (w tym sprawność umysłowa) stale się pogarszał.

Śmierć

Umarł na zawał serca 10 listopada 1982, w swojej daczy w Zarzeczu. Istnieje również teoria o tym, że śmierć Breżniewa nie nastąpiła z przyczyn naturalnych. Według niej, został on zamordowany na zlecenie byłego szefa KGB, Jurija Andropowa, który nie chciał dopuścić do tego, aby nowym sekretarzem generalnym KPZR mianowano - kierującego Komunistyczną Partią Ukrainy - Wołodymyra Szczerbyckiego. Miał on bowiem zostać namaszczony na to stanowisko przez Breżniewa, podczas posiedzenia plenarnego Komitetu Centralnego 15 listopada 1982 roku.

Breżniew został pochowany pod murami Kremla. W pogrzebie na Placu Czerwonym brały udział delegacje z całego świata. Przybyli m.in. przywódcy Polski – Wojciech Jaruzelski, NRD – Erich Honecker, Bułgarii – Todor Żiwkow, Czechosłowacji – Gustáv Husák, Rumunii – Nicolae Ceauşescu, Węgier János Kádár, Mongolii – Jumdżagijn Cedenbal, Kuby – Fidel Castro, premier Wielkiej Brytanii Margaret Thatcher, premier Indii Indira Gandhi, przywódca Organizacji Wyzwolenia Palestyny Jaser Arafat, wiceprezydent USA George Bush, kanclerz Niemiec Helmut Kohl i kilkadziesiąt innych głów państw i szefów rządów. W skład delegacji PRL, obok gen. Wojciecha Jaruzelskiego wchodził przewodniczący Rady Państwa prof. Henryk Jabłoński, członek Biura Politycznego KC PZPR Józef Czyrek oraz ambasador PRL w ZSRR Stanisław Kociołek.

Jego żona, Wiktoria Pietrowna, zmarła osamotniona w 1995, córka Galina w 1998, syn Jurij (urodzony w 1933) zmarł 3 sierpnia 2013.

Odznaczenia

Czterokrotnie nagrodzony tytułem Bohatera Związku Radzieckiego (1966, 1976, 1978, 1981) wraz z medalem „Złotej Gwiazdy”, tytułem Bohatera Pracy Socjalistycznej (1961).

Breżniew znany był z zamiłowania do kolekcjonowania orderów. Wśród setek wyróżnień, które otrzymał wymienić można w szczególności: Order Zwycięstwa (przyznany mu w 1978 pomimo, iż formalnie nie przysługiwał w ogóle Breżniewowi, ponieważ nadawany mógł być jedynie najwyższym dowódcom II wojny światowej, został mu pośmiertnie odebrany w 1989), Order Lenina (ośmiokrotnie), Order Rewolucji Październikowej (dwukrotnie), Order Czerwonego Sztandaru (dwukrotnie), Order Bohdana Chmielnickiego II kl., Order Wojny Ojczyźnianej I kl., Order Czerwonej Gwiazdy, Medal za Wyzwolenie Warszawy, Medal za Obronę Odessy, Medal za Zdobycie Wiednia, Order Krzyża Grunwaldu II klasy (1946, Polska)[3], Krzyż Wielki Orderu Virtuti Militari (nadany w 1974, odebrany w 1990), NRD-owski Order Karola Marksa, Order Klementa Gottwalda (dwukrotnie). Laureat Nagrody Leninowskiej w 1979.

Ciekawostki

Breżniew, w szczególności pod koniec swojego życia, był przedmiotem wielu anegdot. Nawiązywały one m.in. do jego słabości do orderów (np. dowcip sugerujący, iż z wyróżnień sowieckich nie posiada on jedynie tytułu Matki-bohatera i Miasta Bohatera), słabego stanu zdrowia (np. dowcipy sugerujące, iż żyje tylko dzięki wspomaganiu „agregatu” pracującego na częściach amerykańskich, względnie japońskich, a nawet, że już nie żyje) oraz jego niewyraźnej wymowy, która zniekształcała wypowiadane przez niego słowa zmieniając ich znaczenie.

W 1968 roku na rozkaz Breżniewa wysadzono w powietrze pozostałości XIII wiecznego zamku krzyżackiego w Królewcu.