Richard Nixon

Richard Milhous Nixon (ur. 9 stycznia 1913 w Yorba Linda, zm. 22 kwietnia 1994 w Nowym Jorku) – jeden z bardziej znaczących amerykańskich polityków XX wieku. 37. prezydent Stanów Zjednoczonych, wcześniej 36. wiceprezydent. Był jedynym jak dotąd prezydentem, który ustąpił ze stanowiska przed końcem kadencji.

Nixon był jedną z bardziej kontrowersyjnych postaci amerykańskiej sceny politycznej. Zapoczątkował politykę „odprężenia” (détente) w stosunkach Wschód-Zachód. W opinii wielu ekspertów pozwoliło to zebrać się osłabionym (m.in. po wojnie w Wietnamie) Stanom Zjednoczonym i zachwiać potęgą bloku wschodniego, bez czego jego późniejszy upadek, jeżeli nie niemożliwy, byłby znacznie trudniejszy i bardziej niebezpieczny.

Nixon ponosi jednak również bezpośrednią odpowiedzialność za aferę Watergate, która przez długi czas paraliżowała amerykańskie życie publiczne i wyrządziła mu ogromne szkody. To było bezpośrednim powodem ustąpienia Nixona z fotela prezydenta.

Historycy do dziś spierają się w ocenie tej postaci.

Przed rozpoczęciem kariery politycznej

Pochodzenie, edukacja i pierwsze kroki w polityce

Nixon przyszedł na świat w ubogiej rodzinie sadowników w małej osadzie Yorba Linda w Kalifornii, w domu zbudowanym przez jego ojca. Jego rodzice, Frank i Hannah, byli głęboko wierzącymi kwakrami. Również ich syn uważał się za kwakra. Miał czterech braci: Harolda (1909–1933), Donalda (1914–1987), Arthura (1918–1925) i Eda (ur. 1930). W 1922 rodzina przeniosła się do Whittier w Kalifornii, do domu rodzinnego matki.

Młody Richard przed pójściem na studia uczęszczał do Fullerton High School (lata 1926-1928), a następnie do Whittier High School (1928-1930). Szkołę średnią ukończył jako najlepszy uczeń w klasie.

Nixon jako przedmiot swoich zawodowych zainteresowań wybrał nauki prawne. Początkowo studiował w niewielkiej, prowadzonej przez kwakrów lokalnej uczelni w Whittier, gdzie zdobył z czasem drugą lokatę. Dzięki stypendium mógł podjąć naukę w prestiżowym Duke University w Karolinie Północnej. Dzięki swojej pilności był trzecim najlepszym studentem. Z tych czasów wywodzi się jego przydomek ponurego Gusa.

Po zakończeniu studiów chciał podjąć pracę w jednej z renomowanych kancelarii nowojorskich. Nie udało mu się to jednak i zmuszony był wrócić do Whittier, gdzie zdał ostateczny, gwarantujący przyjęcie do palestry egzamin. Tu zaczął praktykować prawo.

Rodzina

W Whittier Nixon poznał swoją przyszłą żonę, starszą od niego o niespełna rok Pat Ryan. Pobrali się 21 czerwca 1940. W styczniu 1942 przenieśli się do Waszyngtonu.

Państwo Nixon mieli dwie córki. Starsza, Tricia (ur. 21 lutego 1946 w Whittier) wyszła za mąż za Edwarda Coksa. Zaś młodsza, Julie (ur. 5 lipca 1948 w Waszyngtonie) poślubiła Davida Eisenhowera, wnuka byłego prezydenta, Dwighta Eisenhowera.

W czasie II wojny światowej Nixon służył w marynarce wojennej, w stopniu oficerskim. Służbę ukończył w stopniu komandora podporucznika.

Wczesna kariera polityczna

W Kongresie Stanów Zjednoczonych Izba Reprezentantów

Po demobilizacji (1946) dostał propozycję od lokalnej organizacji Partii Republikańskiej, aby ubiegać się o mandat kongresmena ze swojego 12. okręgu wyborczego. W owym czasie młodzi ludzie, którzy brali udział w wojnie, mogli liczyć na spore poparcie.

Fotel kongresmena zajmował wówczas od 10 lat znany liberalny demokrata Jerry Voorhis. Nixon prowadził wyjątkowo brudną kampanię wyborczą i, wbrew prawdzie, powiązał Voorhisa z lewicowym kongresmenem z Nowego Jorku Vito Marcantonio i wygrał.

W Izbie zasiadał w latach 1947-1951, a więc przez dwie dwuletnie kadencje. W tym czasie wsławił się udziałem w komisji ds. działalności antyamerykańskiej, działającej pod kierownictwem senatora Josepha McCarthy’ego z Wisconsin. Dzięki temu stał się politykiem powszechnie znanym i rozpoznawalnym.

W Izbie zaprzyjaźnił się z innym młodym kongresmenem Johnem F. Kennedym z Massachusetts.

Jako kongresmen Nixon popierał m.in.:

• Antystrajkową ustawę Tafta-Hartleya i głosował przeciwko wetu, zgłoszonemu przez prezydenta Harry’ego Trumana w tej sprawie
• Rozszerzenie świadczeń społecznych
• Eliminację podatku od głosowania
• Przyznanie Dystryktowi Columbia samorządu
• Rozszerzenie pewnych praw obywatelskich
• Obniżkę podatków

Senat Stanów Zjednoczonych

W 1950, po czterech latach spędzonych w Izbie, postanowił ubiegać się o mandat senatora. Jego rywalką z ramienia Partii Demokratycznej była również członkini Izby i była aktorka Helen Gahagan Douglas.

Podczas kampanii Nixon uciekł się do niezbyt etycznych chwytów. Podobnie jak w przypadku Voorhisa, powiązał panią Douglas z kongresmenem Marcantonio i rozesłał nawet tzw. Różową Kartkę, na której dowodził, że Douglas i Marcantonio zajmowali podobne stanowisko w czasie głosowań. Nixon pokonał panią Douglas, którą w ferworze kampanii nazwał „różową damą” (ang. pink lady). Właśnie wtedy przylgnął do niego pejoratywny przydomek Tricky-Dick.

W czasie owej kampanii posunął się nawet do sugerowania, że panią Douglas „łączy coś” z prezydentem Trumanem.

W Senacie zasiadał dwa lata, czyli ledwie jedną trzecią przewidzianej 6-letniej kadencji.

Wiceprezydent Stanów Zjednoczonych

20 stycznia 1953 zaledwie 40-letni Richard Milhous Nixon został zaprzysiężony na wiceprezydenta Stanów Zjednoczonych. Jeden z najmłodszych wiceprezydentów zajął urząd po najstarszym w historii Albenie Barkleyu, który miał wtedy już ponad 75 lat.

Konstytucja nie określa kompetencji wiceprezydenta. Jego głównym obowiązkiem jest przewodniczenie obradom Senatu, gdzie głos ma tylko w wypadku równego podziału głosów.

Niektórzy wiceprezydenci, jak George H. W. Bush u Ronalda Reagana, Al Gore u Billa Clintona czy Dick Cheney u George’a W. Busha, byli jednymi z najbardziej znaczących osób w Białym Domu. Ale nie można tego powiedzieć o Nixonie w latach 1953-1961. Był systematycznie izolowany przez wpływową koterię ministra-szefa kancelarii prezydenta Shermana Adamsa. Adams podejmował nawet próby usunięcia Nixona z listy wyborczej w 1956 (które również zdecydowanie wygrali republikanie), ale mu się to nie udało.

Wiceprezydentura stanowiła ważny okres w życiu i karierze Nixona. Mimo owej izolacji stał się politykiem, z którym się liczono, którego szanowano. Wbrew Adamsowi i innym czyniło go to najpoważniejszym pretendentem do kandydatury prezydenckiej w 1960.

W czasie swej wiceprezydentury Nixon dwa razy zastępował ciężko chorego Eisenhowera (1956 i 1959).

Wybory w 1960

Nixon uzyskał republikańską nominację w 1960. Jednym z jego bardzo nielicznych rywali był gubernator Nowego Jorku Nelson Rockefeller. Kandydatem na wiceprezydenta wybrany został dyplomata Henry Cabot Lodge junior.

Ich rywalami z ramienia demokratów byli John Fitzgerald Kennedy, senator z Massachusetts, i Lyndon B. Johnson, wpływowy lider większości senackiej z Teksasu.

W czasie kampanii, w której szanse były bardzo wyrównane, odbyła się seria debat telewizyjnych między Nixonem a Kennedym. Wielu z tych, którzy słuchali jej w radio, było przekonanych, iż wygrał ją właśnie wiceprezydent Nixon. Ale to Kennedy wypadł lepiej w telewizji, ponieważ Nixon odmówił nałożenia makijażu, a poza tym wyglądał blado po kontuzji, jakiej doznał w trakcie kampanii. Wtedy to po raz pierwszy objawiła się siła telewizji w polityce.

Wybory w 1960 są jednymi z najbardziej kontrowersyjnych w dziejach. Zostały rozstrzygnięte różnicą ledwie 100 tysięcy głosów, czyli 0,2%. Być może, nie sposób już tego sprawdzić, faktyczna większość w Illinois, którego głosy rozstrzygnęły wynik głosowania w kolegium elektorskim, należała do Nixona i większość w głosowaniu też. Sam Nixon zrezygnował z żądania ponownego liczenia, gdyż leżałoby to w gestii demokratycznej machiny w Chicago. Oskarżono by mnie potem o żale przegranego, co uniemożliwiłoby dalszą karierę – szczerze przyznawał potem niedoszły prezydent.

W 1962 przegrał, tym razem wysoko, wybory na gubernatora rodzinnej Kalifornii. Wówczas oświadczył ze łzami w oczach na konferencji prasowej, że na zawsze wycofuje się z polityki. Jedna ze stacji telewizyjnych zatytułowała wtedy swoją audycję polityczny nekrolog Richarda Nixona.

Przedwczesna emerytura

Spełniło się dawne marzenie Nixona, który po porażce w walce o fotel gubernatorski został przyjęty do jednej z wiodących kancelarii adwokackich w Nowym Jorku (Nixon Mudge Rose Guthrie & Alexander), ale nie jako pracownik, lecz współwłaściciel z bardzo znacznymi dochodami, dzięki którym szybko osiągnął stopień zamożności, jakiego nie miał, kiedy był kongresmenem, senatorem czy wiceprezydentem.

22 listopada 1963 w Dallas zamordowany został prezydent Kennedy. Tego samego dnia na pokładzie Air Force One zaprzysiężony został wiceprezydent Johnson. Zbliżały się nowe wybory, przewidziane na listopad roku następnego.

Początkowo faworytem wydawał się Nelson Rockefeller, ale po skandalu rozwodowym jego szanse znacznie zmalały. Po długiej i zajadłej walce w łonie partii nominację prezydencką zdobył, wygrywając z Rockefellerem czy Lodge’em, ultrakonserwatywny senator z Arizony Barry Goldwater. Goldwater początkowo proponował partnerstwo na liście liberalnemu gubernatorowi Pensylwanii Williamowi Scrantonowi, który zaciekle zwalczał go w prawyborach, ale po jego odmowie wystartował z tytularnym liderem partii, kongresmenem Williamem E. Millerem z Nowego Jorku.

Nixon początkowo nosił się z zamiarem wystawienia swej kandydatury, ale po dokładnym przeanalizowaniu sytuacji odstąpił od tej myśli. Lyndon B. Johnson był bardzo popularny, w dużej mierze dzięki swemu programowi i reformom, które już zdążył przeprowadzić. Poza tym lepiej było dla planów byłego wiceprezydenta, aby Goldwater przegrał, bo wtedy w partii panowałoby bezkrólewie, a droga do kandydatury w 1968 stałaby przed nim otworem.

Kalkulacje te sprawdziły się: Goldwater przegrał wyraźnie z urzędującym prezydentem, który ustanowił do dziś niepobity rekord w rozmiarach zwycięstwa wyborczego.

Kampania wyborcza 1968

Nixon, mimo że nie piastował w owym czasie żadnego urzędu, zdecydowanie wyprzedzał swoich głównych rywali: gubernatorów Nelsona Rockefellera z Nowego Jorku, Ronalda Reagana z Kalifornii i George’a Romneya z Michigan. Choć nie było to tak łatwe, gdyż musiał walczyć z wizerunkiem przegrywacza (Rockefeller twierdził wprost, że nominując Nixona republikanie sami skazują się na porażkę).

Mimo to były wiceprezydent wygrał zdecydowanie serię prawyborów i uzyskał nominację już w pierwszym głosowaniu na sierpniowej konwencji w Miami. Kandydatem na wiceprezydenta został gubernator Maryland Spiro T. Agnew.

Kontrkandydatami Nixona i Agnewa z ramienia demokratów byli wiceprezydent Hubert Humphrey z Minnesoty i senator Edmund Muskie z Maine. Również, nominalnie należący do Partii Demokratycznej, gubernator Alabamy George Wallace kandydował jako niezależny wraz z emerytowanym generałem lotnictwa Curtisem LeMayem z Ohio.

Nixon wygrał wybory minimalną większością głosów nad Humphreyem. Wallace zdobył kilka stanów Południa, według wielu uniemożliwiając tym samym zwycięstwo Humpreyowi.

Prezydent Stanów Zjednoczonych

Nixon, zaprzysiężony 20 stycznia 1969 w wieku lat 56, obejmował kierownictwo nad państwem w trudnym okresie, kiedy narastał sprzeciw wobec interwencji Stanów Zjednoczonych w Wietnamie i kiedy nastała głęboka nieufność wobec struktur władzy.

Co do wizerunku Nixona w tym okresie, kreował się on na zupełnie zrównoważonego, nigdy nie ulegającego emocjom męża stanu, który całkowicie poświęca się dla dobra państwa. Miało to m.in. kontrastować z impulsywnym sposobem bycia Lyndona B. Johnsona.

Polityka wewnętrzna

Nixon obejmował prezydenturę bez większości w obu izbach Kongresu. Nie miał też dobrych stosunków z prasą. Postanowił więc zjednać sobie telewizję. Nowy prezydent doskonale zdawał sobie sprawę z potęgi tego medium. Możliwe, iż dzięki niej poniósł porażkę wyborczą w 1960, ale i zwyciężył osiem lat później.

Złotousty wiceprezydent Agnew, aczkolwiek pozbawiony władzy, zasłynął w owym czasie kampanią z jaką wystąpił, objeżdżając kraj z przemówieniami, w której atakował liberałów, hippisów i innych wrogów prezydenta, w tym właśnie prasę. Z kolei jego oponenci obawiali się, iż jego krucjata „cofnie Amerykę do czasu polowań na czarownice”.

Właśnie ludzie tacy jak Agnew ukuli termin milczącej większości (ang. Silent Majority): w głębi duszy konserwatywnej, która pragnie ładu, zagrożonego przez „wichrzycieli”, takich jak hipisi, Murzyni czy antywojenni liberałowie. Nixon i jego współpracownicy chcieli przeciągnąć tę część społeczeństwa na swoją stronę, aby zapewnić stabilną bazę.

I tu właśnie działali z wyraźnym naruszeniem prawa, za pomocą FBI oraz CIA (co było zupełnie zabronione, gdyż ta agencja miała działać tylko poza terenem Stanów Zjednoczonych) prowadzili inwigilację i szykanowali przeciwników nowej administracji. Przez takie działania zaufanie do rządu systematycznie spadało, gdy jego nieetyczna działalność narastała.

Jako prezydent Nixon zmagał się z jednym z największych kryzysów energetycznych w dziejach kraju. Aby zachęcić do oszczędności, obniżył standardy czystości powietrza, co miało zachęcić do powrotu do korzystania z opałów naturalnych. Polecił też obniżyć temperaturę w budynkach rządowych i zaprzestać iluminacji wielu miejsc w stolicy. Nixon ustanowił wiele urzędów, m.in. ds. ochrony środowiska.

Generalnie jego polityki nie da się zakwalifikować jako jednoznacznie konserwatywnej bądź liberalnej – była raczej pragmatyczna.

Stany Zjednoczone zmagały się też z poważnym problemem bezrobocia i inflacji, którego rząd nie potrafił do końca rozwiązać.

Osiągnięcia Nixona jako prezydenta dotyczą bardziej sfery zagranicznej niż wewnętrznej.

Jednak znamiennie, z licznymi dyskusyjnymi konsekwencjami dla rozwoju kraju, 1 lipca 1972 Nixon podpisał dekret wykonawczy (ang. executive order) powołujący do życia agencję federalną do zwalczania przestępstw dot. alkoholu, tytoniu i broni palnej, Bureau of Alcohol, Tobacco and Firearms (Biuro ds. Alkoholu, Tytoniu i Broni Palnej), która w codziennym języku kultury i folkloru zapamiętana została jako „the ATF”, nawet po uzupełnieniu jej nazwy-wyliczanki, w erze zamachów bombowych, dodatkowym członem: „Materiałów Wybuchowych” (ang.: Explosives).

Polityka zagraniczna

Po eskalacji wojny wietnamskiej nastąpił spadek pozycji Stanów Zjednoczonych na arenie międzynarodowej. Nixon i jego prawa ręka w zakresie polityki zagranicznej, doradca ds. bezpieczeństwa narodowego, a pod koniec jego kadencji sekretarz stanu Henry Kissinger wiedzieli, że potrzeba „chwili oddechu”, aby zregenerować utracone siły.

Odprężenie polegało na normalizacji stosunków z ChRL, poprzez nawiązanie oficjalnych kontaktów, czemu towarzyszyły różne zabiegi (m.in. słynna dyplomacja pingpongowa) i pomoc dla Chin, aby uczynić z nich kraj przyjaźnie neutralny. Nixon liczył, że dobre układy z Chinami okażą się pomocne m.in. przy próbie rozwiązania konfliktu w Wietnamie.

Równocześnie trwało ocieplenie na linii Waszyngton-Moskwa oraz wycofywanie się z Wietnamu. W tych dziedzinach Nixon odniósł pełen sukces.

Mówiąc o jego polityce zagranicznej, nie sposób nie powiedzieć o wsparciu puczu Augusto Pinocheta w Chile 11 września 1973 czy tajnym bombardowaniu Kambodży. Ostatecznie te działania raczej zaszkodziły Stanom Zjednoczonym, gdyż znacznie zmniejszyły zaufanie i sympatię, jakim inne kraje darzyły USA.

Kampania wyborcza 1972

Wybory, w których Nixon walczył o reelekcję, były znacznie bardziej spokojne, niż te przed czterema laty, zwłaszcza iż przewidywano jednoznacznie wysokie zwycięstwo urzędującego prezydenta. Nixon, pewien zwycięstwa, prawie nie brał udziału w kampanii. Nie wykorzystano też do końca rekordowego funduszu wyborczego.

Nixon odniósł łatwe zwycięstwo nad swoim oponentem, senatorem George’em McGovernem z Dakoty Południowej. Było to jedno z najbardziej przytłaczających zwycięstw w historii amerykańskich wyborów. Nixon uzyskał blisko 60% głosów i wygrał wybory w 49 stanach prócz Massachusetts oraz Dystryktu Columbia, który nieprzerwanie, odkąd przyznano mu prawa głosu, głosował na demokratów.

Ale mimo to demokraci wciąż dzierżyli kontrolę nad Kongresem.

Zmiana wiceprezydenta

W pierwszej połowie 1973, tuż po zaprzysiężeniu zwycięskiego tandemu na drugą kadencję, ujawniono, że wiceprezydent Agnew był korumpowany, zarówno w okresie swego gubernatorstwa jak i wiceprezydentury.

Przeciwko Agnew natychmiast wystąpiła prasa, pomna wypowiedzianej jej przez niego wojny. Agnew odwoływał się do swojej popularności. Biały Dom naciskał na niego, aby ustąpił. Nixon nie chciał, aby dwukrotnie wybrany przezeń wiceprezydent został skazany w okresie pełnienia urzędu. Agnew w końcu poddał się naciskom i ustąpił z zajmowanego stanowiska. Został potem skazany za drugorzędne wykroczenia.

Zgodnie z uchwaloną w końcu lat 60. 25. poprawką do konstytucji prezydent mógł powołać nowego wiceprezydenta, ale za zgodą obu izb Kongresu. A te były kontrolowane przez opozycyjnych demokratów.

Na liście Nixona figurowali następujący kandydaci (w kolejności): Nelson Rockefeller, Ronald Reagan, John Connally i Gerald Ford. Ostatecznie Nixon zdecydował się wystawić kandydaturę Forda, ówczesnego lidera mniejszości w Izbie Reprezentantów, który miał największe szanse na zatwierdzenie w Kongresie, tak też się stało.

W związku z narastającą aferą Watergate demokraci, w wypadku usunięcia bądź ustąpienia Nixona, przejęliby, z braku wiceprezydenta, funkcję głowy państwa w osobie Spikera Izby Reprezentantów Carla Alberta.

Demokraci jednak woleli nie dziedziczyć Białego Domu w okresie tak głębokiego kryzysu konstytucyjnego, chcąc przejąć go na spokojnie, podczas wyborów w 1976. Widzieli w Fordzie dogodnego następcę prezydenta do czasu wygaśnięcia mandatu.

Ford został zatwierdzony i zaprzysiężony 6 grudnia 1973.

Nominacje do Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych

• Warren Earl Burger (1969) – na prezesa SN
• Harry Blackmun (1970)
• Lewis Franklin Powell, Jr. (1972)
• William H. Rehnquist (1972)

Były też nominacje, które nie doszły do skutku:

• Harrold Carswell – odrzucony przez Senat
• Clement Haynesworth – odrzucony przez Senat
• Hershel Friday – ostatecznie wycofany na rzecz Powella, po tym jak palestra uznała go za „pozbawionego kwalifikacji”
• Mildred Lillie – ostatecznie wycofana na rzecz Rehnquista, po tym, jak palestra uznała ją za „pozbawioną kwalifikacji” (gdyby nominacja doszła do skutku, Lillie została by pierwszą kobietą w składzie SN).

Watergate i rezygnacja

Jeszcze przed wyborami w 1972 afera została ujawniona, ale nie nabrała rozgłosu, mimo starań demokratów. Potem jednak okazało się, jak wielkie miała rozmiary i jak wiele osób było w nią zamieszanych, w tym sam prezydent Nixon.

Nixon chciał skompromitować swoich potencjalnych głównych rywali w nadchodzących wyborach. Za takich uważał senatorów Edwarda Kennedy’ego, Edmunda Muskiego oraz McGoverna. Mimo swej popularności i prawie pewnej wygranej postanowił dokonać włamania do kompleksu Watergate, a ściślej do siedziby kierownictwa demokratów, aby dopiąć tego celu. Operacją kierował Komitet na rzecz reelekcji prezydenta. „Hydraulicy” zostali złapani i stopniowo dowiadywano się od nich, na czyje zlecenie pracowali.

W końcu Nixon, po długich miesiącach kryzysu i groźbie postawienia go w stan oskarżenia, zdecydował się ustąpić ze stanowiska. Gdyby został skazany w Senacie, co było całkiem prawdopodobne, straciłby wszelkie przywileje należne byłemu prezydentowi.

Rezygnacja została złożona 9 sierpnia 1974 na ręce sekretarza stanu Henry’ego Kissingera. Następnym 38. Prezydentem Stanów Zjednoczonych został Gerald Ford.

Emerytura

Richard Nixon nie musiał obawiać się ewentualnego postawienia w stan oskarżenia w związku z Watergate, gdyż we wrześniu 1974 prezydent Ford udzielił mu ułaskawienia in blanco za wszelkie przestępstwa, jakich dopuścił się lub mógł dopuścić w czasie pełnienia urzędu prezydenta.

Nixon opuszczał urząd prezydenta jako bardzo niepopularny, wręcz znienawidzony człowiek i polityk. Na emeryturze starał się zrehabilitować. 10 lat po ustąpieniu powiedział nawet: 10 lat afery Watergate to już dość!.

Nixon, który na emeryturze jeździł za granicę w różnych misjach (m.in. do Chin), pisał pamiętniki, publikował artykuły i wygłaszał przemówienia, był pierwszym byłym prezydentem, który zrezygnował z ochrony United States Secret Service.

Po ustąpieniu Nixon przeniósł się do swojej rezydencji Rancho Mirage w Kalifornii, ale potem, pod sam koniec życia, wrócił do New Jersey, aby być bliżej rodziny.

Śmierć i pogrzeb

W poniedziałek 18 kwietnia 1994 o godzinie 17:45 przed obiadem Richard Nixon doznał udaru mózgu w swoim domu w New Jersey. Skrzep krwi, który sformował się w jego sercu, oderwał się i wraz z krwią dotarł do mózgu. Karetka pogotowia zawiozła go do szpitala na Manhattanie. Nie mógł już mówić ani poruszyć prawą ręką i nogą. Lekarze orzekli, że wylew nie był najgroźniejszy, ale spowodował uszkodzenia i obrzęk mózgu, przez co zdrowie prezydenta zaczęło się pogarszać z dnia na dzień. Nixon nie mógł już oddychać samodzielnie bez respiratora. W czwartek 21 kwietnia prezydent zapadł w głęboką śpiączkę. Następnego dnia 22 kwietnia o godzinie 21:08 były prezydent Stanów Zjednoczonych Ameryki zmarł w wieku 81 lat w obecności swoich córek. Został pochowany w miejscu swoich narodzin w miejscowości Yorba Linda w Kalifornii obok swojej żony Pat Nixon, która zmarła niespełna rok wcześniej 22 czerwca 1993 na raka płuc. Tam znajduje się jego biblioteka prezydencka. W pogrzebie uczestniczył urzędujący wtedy prezydent Bill Clinton, a także żyjący ówcześnie byli prezydenci amerykańscy G. Ford, J. Carter, R. Reagan, G.H.W. Bush oraz były doradca Nixona ds. bezpieczeństwa narodowego i Sekretarz Stanu Henry Kissinger. Obecni byli również reprezentanci 88 obcych państw, ówczesny gubernator Kalifornii Pete Wilson, senator, lider senackiej mniejszości, republikanin Robert Dole oraz ewangelista Billy Graham.

Próba podsumowania

Nie tylko jako człowiek, ale i jako polityk, był postacią kontrowersyjną i skomplikowaną. Należy mu się uznanie za odprężenie, które pomogło Stanom Zjednoczonym nadrobić nadwątlone siły, a potem odnieść zwycięstwo w zimnej wojnie, oraz wycofanie się z niemożliwej do wygrania wojny w Wietnamie.

Za jego rządów Stany Zjednoczone zainscenizowały i wsparły pucz generała Pinocheta w Chile, który odsunął od władzy wspieranego przez partie marksistowskie i komunistyczne z całego świata, lecz demokratycznie wybranego Salvadore Allende.

We własnym kraju Nixon doprowadził do największego w historii Stanów Zjednoczonych kryzysu władzy, który dramatycznie sparaliżował życie publiczne przez dłuższy czas i przyczynił się do pogłębienia nieufności do rządu federalnego.

Nie można go jednoznacznie ocenić ani jako zasłużonego polityka, ani jako „politycznego szkodnika”, jakim chcieliby widzieć go jego przeciwnicy. Bez wątpienia odcisnął wielkie piętno na historii Stanów Zjednoczonych XX wieku.

Nixon w kulturze popularnej

Richard Nixon pojawiał się, jako postać pierwszoplanowa lub epizodyczna, w wielu utworach, m.in.:

• Wszyscy ludzie prezydenta (1976) – film przedstawiający kulisy afery Watergate
• Zabić prezydenta (film)
• Fallout 2 (gra komputerowa) – w jednej z lokacji gracz znajduje kukiełkę Nixona, którą następnie może rozczłonkować
• Forrest Gump
• Futurama (gdzie jego zachowana głowa była prezydentem Ziemi).
• Simpsonowie
• The Love of Richard Nixon znany utwór brytyjskiego zespołu Manic Street Preachers jeden z nielicznych produktów kultury, w którym autorzy przedstawiają Nixona jako niesłusznie ocenionego przez historię.
• Nixon (film) (1995) film Olivera Stone’a przedstawiający życiorys Richarda Nixona
• Frost/Nixon (2008) film Rona Howarda o kulisach wywiadu telewizyjnego udzielonego brytyjskiemu dziennikarzowi – Davidowi Frostowi.
• Strażnicy (komiks) gdzie – głównie za sprawą działalności współpracujących z rządem superbohaterów – nie tylko nie został usunięty ze stanowiska w związku z aferą Watergate, ale również sprawuje władzę przez kilka kadencji z rzędu.
• Las Vegas Parano – w filmie kilkakrotnie pojawiają się nagrania z przemówień Nixona
• Call of Duty Black Ops gdzie w trybie zombie można grać jego osobą.
• postać Nixona pojawia się w serialu Doktor Who w 2011 roku (Sezon 6, odcinki 1 i 2), grana przez aktora Stuarta Milligana.
• Nixon (ukryty pod pseudonimem Trick E. Dixon) jest centralną postacią wydanej w 1971 r. powieści Philipa Rotha Nasza klika (ang. Our Gang), utrzymanej w konwencji satyry politycznej

Obecna w kulturze popularnej jest także jego słynna maska.

Jego były doradca, John Ehrlichman, napisał i wydał w 1976 książkę pt. Waszyngton za zamkniętymi drzwiami, która przedstawia fikcyjne wydarzenia, ale jednak łatwo się zorientować, że pierwowzorem prezydenta Richarda Moncktona był Nixon.

Ciekawostki

• Pierwsza debata Kennedy-Nixon odbyła się 21 kwietnia 1947, kiedy demokratyczny kongresmen Frank Buchanan wybrał świeżo upieczonych kongresmenów Kennedy’ego i Nixona do debaty na temat antystrajkowej ustawy Tafta-Hartleya.
• Nixon jako pierwszy i, jak dotąd jedyny, człowiek zdobył tytuł Człowieka Roku według magazynu „Time” dwa razy z rzędu w latach 1971 i 1972 (drugi raz wspólnie z Henrym Kissingerem).
• Wiele razy wspomina się o nim w amerykańskiej wersji „Whose Line Is It Anyway?”.