Gerald Ford

Gerald Rudolph Ford, junior, (ur. jako Leslie Lynch King, junior 14 lipca 1913, zm. 26 grudnia 2006) – amerykański polityk, działacz Partii Republikańskiej, wieloletni członek Kongresu USA, 38. Prezydent USA i 40. Wiceprezydent. Ford był pierwszym wiceprezydentem USA nominowanym w wyniku zastosowania 25. poprawki do Konstytucji i jedynym jak dotąd sprawującym urząd zarówno wiceprezydenta jak i prezydenta nie z wyboru, a z nominacji. Przed objęciem prezydentury i wiceprezydentury przez 25 lat reprezentował stan Michigan w Izbie Reprezentantów, przy czym od 1965 pełnił funkcję lidera.

12 listopada 2006 pobił rekord Ronalda Reagana, zostając najdłużej żyjącym prezydentem w amerykańskiej historii (w sumie 93 lata, 5 miesięcy i 12 dni). Był też ponadto trzecim (po Jimmym Carterze i Herbercie Hooverze) najdłużej żyjącym po opuszczeniu Białego Domu – 29 lat, 11 miesięcy i 6 dni.

3 grudnia 1935 r. Leslie King zmienił swoje imię na Gerald Rudolph Ford, które nosił jego ojczym.

Wczesne lata

Rodzice przyszłego prezydenta rozstali się, matka przeniosła się do rodziców do miasta Grand Rapids w stanie Michigan (dziś w tym mieście znajduje się lotnisko międzynarodowe nazwane jego imieniem). 1 lutego 1916 roku (około dwa lata po separacji z biologicznym ojcem) Dorothy King wyszła za mąż za Geralda R. Forda seniora. W kwietniu 1942 roku wstąpił do Marynarki Wojennej i po przeszkoleniu w Annapolis został instruktorem wychowania fizycznego w szkole pilotów Chapel Hill (Północna Carolina). Wiosną 1943 roku rozpoczął (jako oficer artylerii i asystent nawigatora) służbę na lekkim lotniskowcu USS "Monterey". Wziął udział w większości ważnych działań bojowych na Pacyfiku. Zwolniony z marynarki w lutym 1946 roku w stopniu komandora podporucznika. Po wojnie ukończył studia prawnicze (w czasie studiów był m.in. graczem drużyny futbolowej, dzięki czemu zdobył stypendium).

Życie osobiste

Ford był związany z Phyllis Brown, modelką Cosmopolitan Magazine. Ostatecznie w 1948 r., tuż przed wyborem do Kongresu, poślubił młodszą od siebie pięć lat Elizabeth „Betty” Warren, rozwódkę. Małżeństwo to trwało aż do śmierci Geralda Forda 26 grudnia 2006 roku.

Gerald i Betty Fordowie mieli czwórkę dzieci (trzech synów i córkę):

• Michael Gerald Ford (pastor) – ur. 14 marca 1950
• John Gardner „Jack” Ford (dziennikarz) – ur. 16 marca 1952
• Steven Meigs Ford (aktor) – ur. 19 maja 1956
• Susan Elizabeth (Ford) Vance Bales (fotograf) – ur. 6 lipca 1957

Kariera polityczna

W 1940 pracował jako wolontariusz kampanii prezydenckiej Wendella Willkiego i uczestniczył w konwencji Partii Republikańskiej w Filadelfii w 1940, która go nominowała.

Kongresmen

Ford po raz pierwszy ubiegał się o miejsce w Izbie Reprezentantów w 1948 r. Najpierw pokonał reprezentującego dotychczas ten okręg w Izbie Reprezentantów kongresmena o izolacjonistycznych poglądach, a następnie odniósł zwycięstwo nad swym demokratycznym oponentem, co było możliwe, gdyż elektorat w tym okręgu jest raczej prorepublikański. Do Izby był wybierany trzynastokrotnie, zawsze znaczna przewagą (60% i więcej głosów). Zasiadał więc w niej niemal ćwierć wieku.

Po zabójstwie prezydenta Kennedy’ego w 1963 roku, jego następca Lyndon Johnson mianował kongresmena Forda członkiem komisji Warrena badającej okoliczności śmierci Kennedy’ego.

W 1965 roku Ford został wybrany przywódcą mniejszości republikańskiej w Izbie Reprezentantów, zastępując konserwatystę Charlesa Hallecka. Jako polityk umiarkowany miał dobre stosunki z większością kongresmenów i senatorów. Jego poglądy były nie tyle konserwatywne, ile centrystyczne, a w pewnych sprawach nawet i nieco liberalne.

W 1972 przewodniczył Konwencji Wyborczej republikanów w Miami.

Wiceprezydent

Po ustąpieniu w wyniku skandalu łapówkowego dotychczasowego wiceprezydenta Spiro T. Agnew, prezydent Richard Nixon postanowił skorzystać z uchwalonej w 1967 r. 25. poprawki do konstytucji i zasięgnął rady, który polityk republikański ma szansę na zatwierdzenie nominacji przez kontrolowany przez demokratów Kongres. Nixon przyznaje w swoich pamiętnikach, że Ford był dopiero czwartym kandydatem na jego liście za Nelsonem Rockefellerem, Ronaldem Reaganem i Johnem Connallym. Doradzono mu jednak, że Ford ma największe szanse na zatwierdzenie, gdyż jest politykiem niekontrowersyjnym, elastycznym i mającym dobre stosunki na Kapitolu. Kalkulacje się sprawdziły i Ford został pierwszym wiceprezydentem z nominacji. Funkcję tę sprawował od 6 grudnia 1973 r. do 9 sierpnia 1974 r.

Ponieważ demokraci posiadali w tym czasie przygniatającą większość w Kongresie, byli w stanie utrącić każdą nominację, wysuniętą przez Nixona, pozostawiając urząd numer dwa nieobsadzonym. A ponieważ rezygnacja lub usunięcie Nixona w związku z aferą Watergate było tylko kwestią czasu, pierwszym w linii do objęcia prezydentury był spiker Izby Reprezentantów Carl Albert, następnym zaś przewodniczący pro tempore Senatu James Eastland, a dopiero potem członkowie gabinetu mianowani przez prezydenta. Gdyby Nixon musiał ustąpić bez posiadania wiceprezydenta, wtedy Albert zostałby prezydentem, jako pierwsza osoba nie będąca w momencie przedterminowej sukcesji wiceprezydentem. Albert jednak oświadczył, iż demokraci nie mają obecnie mandatu do rządzenia krajem (zobacz: Wybory prezydenckie w USA, 1972), i jeżeli będzie musiał zostać 38. prezydentem Stanów Zjednoczonych, będzie sprawował ten urząd tylko tak długo jak będzie to konieczne, do nominowania na to stanowisko republikanina. Pomogło to mianować i zatwierdzić kandydaturę Forda, o którym już było wiadomo, że ma wielkie szanse zastąpić Nixona.

Prezydent

Po ustąpieniu Nixona w wyniku afery Watergate, Ford został zaprzysiężony na prezydenta USA. Funkcję tę sprawował do 20 stycznia 1977 r. a więc przez niespełna dwa i pół roku.

Prezydent i wiceprezydent z nominacji

Na swego wiceprezydenta Ford wyznaczył – a Kongres zatwierdził – dotychczasowego gubernatora stanu Nowy Jork Nelsona Rockefellera. Po raz pierwszy i jak dotąd jedyny w historii USA miały w jednym czasie prezydenta i wiceprezydenta pochodzących z nominacji. Ciekawym jest też fakt, iż podczas jednej czteroletniej (1973-1977) kadencji USA miały aż dwóch (Nixon i Ford) prezydentów i trzech (Agnew, Ford, Rockefeller) wiceprezydentów.

Nominację Rockefellera odczytywano jako chęć pojednania z tzw. wschodnim establishmentem, za którego czołowego przedstawiciela uchodził właśnie gubernator. Nie były zaś zbytnią tajemnicą złe stosunki Nixona z tą grupą.

Sam Rockefeller, o którym mówiono również, iż jego największa ambicją jest zostać prezydentem, nie zaś mało wpływowym wiceprezydentem (w wielu wypadkach mniej nawet, niż gubernator wielkiego stanu), miał ponoć nadzieję, iż po dwóch latach Ford wycofa się a on będzie naturalnym faworytem do uzyskania nominacji w 1976.

Ułaskawienie Nixona

Niedługo po objęciu urzędu Ford wystąpił z aktem łaski wobec Nixona za „wszystkie naruszenia prawa jakich mógł się dopuścić w czasie sprawowania urzędu”. Prawdopodobnie ten niepopularny krok przyczynił się do porażki Forda w walce o własny mandat wyborczy w 1976 r.

Ford motywował swój krok chęcią ukrócenia konsekwencji afery Watergate. Wielu za słuszny argument uważało, iż trzeba było zakończyć paraliżującą życie publiczne i system państwowy aferę, a ewentualny proces Nixona tylko by ją przeciągał. Inni uważali jednak, że między Fordem a jego poprzednikiem istniała zmowa („ja ci dam prezydenturę, a ty mnie ułaskawisz”).

Inne

Ford kontynuował dialog z ZSRR, mimo że starał się podtrzymać wrażenie, że jest twardy wobec komunizmu.

Kontrowersji wywołała rzekomo sformułowana za jego kadencji przez pracownika Departamentu Stanu tzw. „doktryna Sonnenfeldta”, głosząca, że dla zachowania poprawnych stosunków ze Związkiem Radzieckim Stany Zjednoczone powinny zrezygnować z popierania wolnościowych dążeń narodów Europy Wschodniej.

W czasie sprawowania urzędu dokonano dwóch zamachów na Forda, oba miały miejsce w ciągu jednego miesiąca 1975 r. w Kalifornii. Zamachowczyniami okazały się Sara Jane Moore i Lynette Fromme.

Ford podkreślał, że nadszedł czas „gojenia ran” po aferze Watergate. Jego następca – Prezydent Jimmy Carter podziękował mu za to w czasie swojej inauguracji.

Sprawy gospodarcze

Administracja Forda borykała się z problemem inflacji i stagnacji, czyli stagflacji.

Kiedy miasto Nowy Jork znajdowało się na skraju bankructwa, Ford początkowo wzdragał się przed udzieleniem mu pomocy. Stała za tym polityczna kalkulacja. Kryzys, zdaniem prezydenta, osłabiał rządzących miastem demokratów, ale odmowa odbiła się rykoszetem. Jedna z gazet nowojorskich napisała wówczas na pierwszej stronie Ford mówi miastu – zdechnij!. Warto dodać, że podczas wyborów w roku 1976 Ford przegrał w tym stanie. Jednakże z czasem prezydent zmienił zdanie, m.in. pod wpływem nalegań pochodzącego z Nowego Jorku Rockefellera, odnośnie udzielenia miastu pomocy i uczynił to.

Nominacje w skład Sądu Najwyższego

Ford mianował jednego sędziego Sądu Najwyższego USA. Był nim John Paul Stevens, mianowany w roku 1975 i zatwierdzony przez Senat stosunkiem głosów 99:0 i zasiadający w tej instytucji do 2010. Sędzia Stevens, choć mianowany przez prezydenta-republikanina, był bardziej centrystą, jeżeli nie liberałem, wśród sędziów SN. Zresztą Ford też był politykiem raczej bliższym centrum, niż prawicy amerykańskiej.

Ford, który prezydentem był zaledwie dwa i pół roku, miał możliwość mianowania sędziego SN w przeciwieństwie do swego następcy Cartera, który prezydentem był pełną czteroletnią kadencję.

Wybory 1976 roku Walka o nominację

Zatargi podczas walki o nominację partii republikańskiej przez gubernatora Kalifornii i późniejszego prezydenta, Ronalda Reagana, osłabiło pozycję Forda w czasie wyborów i przyczyniło się do jego porażki w walce z kandydatem demokratów, byłym gubernatorem Georgii Carterem.

Do końca nie było wiadomo, kto otrzyma nominację republikanów. O wyborze przesądzić mieli delegaci niezwiązani ani z Fordem, ani z Reaganem. Reagan stracił jednak w ostatniej chwili poparcie konserwatywnego skrzydła partii, oświadczając, iż jego kandydatem na wiceprezydenta będzie liberalny republikanin Richard S. Schweiker z Pensylwanii. Ford zaś dobrał sobie jako kandydata na człowieka nr 2 senatora Boba Dole’a z Kansas. Kandydata prezydenckiego republikanów w roku 1996 (przegrał wówczas wysoko z Billem Clintonem).

Właściwe wybory

Kontrkandydatem Forda z ramienia Partii Demokratycznej był mało znany były gubernator stanu Georgia Jimmy Carter, zaś kandydatem na wiceprezydenta senator z Minnesoty Walter Mondale.

Walka wyborcza była bardzo wyrównana. Ford, kiedy obejmował urząd prezydenta, miał bardzo wysokie poparcie, które wszelako szybko stopniało pod wpływem m.in. problemów gospodarczych i ułaskawienia niedługo po zaprzysiężeniu Nixona. Początkowo Carter miał ogromną przewagę nad Fordem z zakresie badań opinii publicznej, jednakże przewaga ta szybko stopniała i niemalże do ostatniej chwili nie było wiadomo, kto zasiądzie w Białym Domu.

Stwierdzenie w czasie debaty

Ostatnia debata prezydencka odbyła się w roku 1960 między Kennedym i Nixonem. Przez 17 lat kandydaci unikali jej, ale Ford zgodził się na debatę ze swoim głównym kontrkandydatem. Wzbudził kontrowersje w jej trakcie, kiedy powiedział: nie sądzę, aby Polacy czuli się zdominowani przez ZSRR, co wydawało się ukazywać braki w podstawowej geopolitycznej wiedzy (oficjalnie było to przejęzyczenie).

Ford, najprawdopodobniej, chciał wtedy powiedzieć, że Polacy nie czują się zdominowani w tym sensie, iż owej dominacji nie uznają i zachowują niezależność, mimo faktycznej radzieckiej dominacji politycznej.

Być może faktycznie się przejęzyczył, chcąc powiedzieć, że administracja Forda nie uznaje dominacji radzieckiej w Europie środkowej. Demokraci ostro zaatakowali Forda, pozbawiając go części głosów emigrantów polskich i czeskich. Carter wygrał wybory niewielką przewagą głosów: 40 825 839 (50,1%) do 39 147 770 (48,0%). Stosunek głosów elektorskich wynosił 297 do 240.

Ford zdobył większość tylko w dwóch stanach południa, ale zdobył zachód kraju i część stanów Nowej Anglii. Ogółem wygrał wybory w większej ilości stanów niż Carter, ale ten wygrał w stanach, które miały więcej elektorów. Jeden z elektorów Forda ze stanu Waszyngton wyłamał się z dyscypliny partyjnej i oddał swój głos na Reagana.

Wybory 1980

Podczas konwencji republikanów w roku 1980 Ronald Reagan poważnie rozważał mianowanie swoim współkandydatem Forda. Toczyły się w tej sprawie rozmowy pomiędzy dwoma politykami, jednak były prezydent zażądał zwiększonego zakresu władzy dla wiceprezydenta, czy stworzenia niemalże instytucji współprezydentury, na co nominat nie zgodził się, wybierając ostatecznie George’a H. W. Busha.

Były prezydent

W roku 1981 w Grand Rapids otwarto prezydenckie muzeum Forda, a w Ann Arbor, na terenie uczelni, na której Ford niegdyś studiował, bibliotekę jego imienia, jaką zakłada każdy były prezydent po przejściu na emeryturę. W roku 1983 zagrał siebie samego w jednym odcinku opery mydlanej Dynastia.

Podczas próby usunięcia z urzędu prezydenta Clintona pod koniec lat 90. Ford bronił swego urzędującego kolegi przed atakami swej partii.

Odznaczenia i honory

• Prezydent Clinton odznaczył Forda prezydenckim medalem wolności w roku 1999 za jego zasługi w gojeniu ran i pogodzeniu narodowym po aferze Watergate.
• Międzynarodowy port lotniczy w Grand Rapids został nazwany jego imieniem (grudzień 1999).
• Fundacja im. prezydenta Kennedy’ego odznaczyła go Nagrodą Profilu Odwagi za odwagę, jaką wykazał, przy ułaskawianiu Nixona (2001). Nagrodę wręczał m.in. były krytyk tego posunięcia, senator Ted Kennedy.
• 22 listopada 2004 roku gubernator stanu Nowy Jork George Pataki mianował Forda, wraz z innymi byłymi prezydentami, honorowym członkiem rady ds. odbudowy World Trade Center.
• Został patronem lotniskowca atomowego USS "Gerald R. Ford" (CVN-78) stanowiącego pierwszą jednostkę typu lotniskowce typu Gerald R. Ford

Spuścizna Geralda Forda

Ułaskawienie Nixona większość społeczeństwa odebrała negatywnie, doszukując się nawet „zmowy” pomiędzy byłym i nowym gospodarzem Białego Domu. Dziś jednak Ford i jego prezydentura są oceniane pozytywnie. Niektórzy uważają go za jednego z najbardziej zasłużonych prezydentów, który poradził sobie znakomicie w bardzo trudnym okresie najcięższego kryzysu politycznego w historii kraju. Pomijając często akcentowany proces „gojenia ran”, który pomógł przywrócić w dużej mierze spokój w społeczeństwie i zaufanie do władz federalnych, oraz tzw. „powrót do normalności”, podkreśla się też inne zasługi Forda.

Mimo stosunkowo krótkiej prezydentury (dwa i pół roku), a także braku mandatu społecznego (jedyny prezydent z nominacji, i to dokonanej przez skompromitowanego poprzednika), przez co był nieraz wyśmiewany jako „tymczasowy, śmiechu warty prezydent z przypadku”, Ford, przeprowadzając jednocześnie uspokojenie, nie zaniedbał tego, żeby ważne dla państwa sprawy mogły toczyć się normalnym trybem, niezależnie od tego kryzysu.

Za przykład uchodzi kontynuacja polityki odprężenia w stosunkach międzynarodowych, która przyczyniła się do pomyślnego zakończenia zimnej wojny, oraz mocne zaangażowanie we wprowadzenie w życie postanowień KBWE. Administracja Forda także wycofała resztę wojsk amerykańskich z Wietnamu.

Liberalny republikanin

Gerald Ford popierał jako polityk m.in. prawo do przerywania ciąży, krytykował dyskryminację osób o orientacji homoseksualnej, przykładał znacznie większą troskę niż wielu innych republikanów do zagadnienia ochrony środowiska naturalnego, oraz znajdował się od nich na lewo w innych kwestiach. Prawicę w partii zdenerwowały też liczne nominacje osób bardziej liberalnych i umiarkowanych na wysokie stanowiska dokonane przez niego (m.in. Nelson Rockefeller jako wiceprezydent, John Paul Stevens jako sędzia SN).