Mohammad Reza Pahlawi

Mohammad Reza Pahlawi (pers. محمدرضا پهلوی, ur. 26 października 1919 w Teheranie, zm. 27 lipca 1980 w Kairze) – ostatni szachinszach Iranu, z dynastii Pahlawi, nastawiony prozachodnio, inicjator głębokich reform społecznych i gospodarczych w Iranie. W 1979 został odsunięty od władzy w wyniku irańskiej rewolucji islamskiej.

Życiorys

Okres panowania

16 września 1941 Mohammad Reza Pahlawi objął tron po abdykacji ojca Rezy Szaha Pahlawiego. Młody szach nie był zainteresowany sprawami państwa, stał się bywalcem salonów Europy, latał prywatnym samolotem, czas spędzał na uprawianiu sportów i zabawie. Był osobą mało popularną w kraju, obracał się jedynie w najwyższych kręgach wojskowych i nie zdawał sobie sprawy z pogardy, jaką wobec niego żywili rodacy.

4 lutego 1949 Mohammad Reza przybył na ceremonię rocznicową na Uniwersytet Teherański. Wkrótce po wyjściu szacha z samochodu młody człowiek udający fotoreportera zbliżył się do niego na odległość ok. 2 metrów i oddał sześć strzałów. Pomimo niewielkiej odległości tylko dwie kule raniły Mohammada Rezę, zaś przy ostatnim strzale wymierzonym w serce, pistolet się zaciął. Szach uznał swoje ocalenie za boską interwencję i wkrótce potem zaczął wywierać coraz większy wpływ na sytuację w Iranie.

W tym czasie wpływowi politycy, a wśród nich Mohammad Mosaddegh, później demokratycznie wybrany premier Iranu, czynili wysiłki na rzecz unowocześnienia i demokratyzacji państwa. Na tle konfliktu jaki wybuchł w 1951 po nacjonalizacji brytyjskiej spółki naftowej w sierpniu 1953 doszło do odsunięcia od władzy urzędującego premiera Mohammeda Mossadegha.

Twarda i niezależna polityka Mossadegha, prowadząca do utraty wpływów w Iranie przez Wielką Brytanię, stała się przyczyną nacisków politycznych na szacha ze strony rządu brytyjskiego oraz współpracującej z nim amerykańskiej agencji wywiadowczej CIA, aby ten - korzystając ze swoich konstytucyjnych uprawnień - odwołał premiera. Kiedy Mossadegh odmówił ustąpienia z urzędu, CIA zorganizowała w Teheranie demonstrację poparcia dla szacha, w wyniku której doszło do zamieszek, obalenia rządu i przejęcia przez szacha pełnej władzy w państwie.

Osobiste rządy szacha w latach 1953-1979

Lata 1953–1979 to okres osobistych, autorytarnych rządów władcy Iranu. Jego rządy charakteryzowały się głęboką postępowością w stosunku do tradycyjnych islamskich wartości społeczeństwa Iranu. Pahlawi utrzymywał dobre stosunki z większością krajów zachodnich i często był przedstawiany jako wzór "nowoczesnego przywódcy" na Bliskim Wschodzie.

Władca był jednak od tej pory marionetką Ameryki – Iran uzależniony był od wsparcia USA, które zdobyły prawo do eksploatacji 40% złóż irańskiej ropy. USA uzyskały też możliwość zbudowania stacji nasłuchu elektronicznego wzdłuż granicy z ZSRR. CIA pomagała organizować irańską tajną policję polityczną SAVAK. Wydatki Iranu – chociaż przyczyniły się w dużej mierze do modernizacji kraju – podporządkowane były głównie interesom zachodnich mocarstw. Brak wykształconej kadry w kraju zmusił Iran do zatrudniania obywateli zachodnich państw na wyższych stanowiskach w nowo powstających nowoczesnych zakładach pracy. Prowadzenie właściwej polityki gospodarczej, obliczonej na bogacenie się społeczeństwa, uniemożliwiały dodatkowo korupcja i nepotyzm w instytucjach publicznych.

Rządy szacha były również okresem głębokich przemian społecznych i gospodarczych w Iranie. W ramach tak zwanej Białej Rewolucji między innymi przyznano zwiększone prawa kobietom, a także zniesiono własność ziemską tradycyjnych feudalnych elit w Iranie, czego konsekwencją było uwłaszczenie dawnych dzierżawców gruntów ornych. Część rolników, ze względu na szalejącą korupcję wśród urzędników państwowych, otrzymała jednak zbyt mało ziemi, żeby móc się z niej utrzymać. Dodatkowo reformy postrzegane były często jako godzące w tradycje i wartości islamu.

25 sierpnia 1977 Uniwersytet Warszawski przyznał mu tytuł doktora honoris causa w dziedzinie prawa. Jego małżonka Farah Pahlawi również uzyskała tytuł doktora honoris causa tej uczelni w dziedzinie historii sztuki.

Obalenie monarchii

Z upływem lat rządy szacha coraz częściej były jednak krytykowane za korupcję i brutalne praktyki założonej przez niego w 1957 tajnej policji politycznej SAVAK (takie jak np. wrzucanie ludzi do worków w których kotłowały się oszalałe z głodu dzikie kocury albo jadowite węże). Przysporzyło mu to wielu przeciwników, zwłaszcza w fundamentalistycznych środowiskach islamskich. Ruch proislamski przekształcił się z czasem w masowe protesty antyrządowe, prowadzące ostatecznie do wybuchu irańskiej rewolucji islamskiej i obalenia szacha w 1979.

Na fali olbrzymiego niezadowolenia w kręgach opozycyjnych, spowodowanego uciskiem i biedą, a także nieznajdującym społecznego poparcia zbliżeniem Iranu z Zachodem i odejściem od korzeni świata islamu Mohammad Reza Pahlawi został w 1979 zmuszony do ucieczki z kraju przez islamskich fundamentalistów pod wodzą ajatollaha Chomeiniego. W Iranie proklamowano wówczas republikę islamską. Mohammad Reza Pahlawi nie wrócił już do Iranu, zmarł na emigracji w Egipcie.

Rodzina

Mohammad Reza Pahlawi był trzykrotnie żonaty. Z pierwszego małżeństwa z egipską księżniczką Fauzią bint Fuad urodziła się córka Szachnaz Pahlawi. Drugie małżeństwo szacha z Sorayą Esfandiary Bachtiari zostało rozwiązane z powodu braku potomstwa, natomiast ze związku z trzecią żoną Farah Dibą urodziło się czworo dzieci:

• Cyrus Reza Pahlawi
• Farahnaz Pahlawi
• Ali Reza Pahlawi
• Leila Pahlawi

Odznaczenia

• Kollana Orderu Korony – 1926, Persja
• Order Domowy Pahlawich – 1932, Persja
• Order Plejad – Persja
• Kollana Orderu Zulfikhar – 1949, Iran
• Członek Orderu Najwyższego Słońca I klasy – 1965, Królestwo Afganistanu
• Order Abd al-Aziza ibn Sauda I klasy – 1955, Arabia Saudyjska
• Krzyż Wielki Orderu Wyzwoliciela San Martina – 1965, Argentyna
• Wielka Gwiazda Odznaki Honorowej za Zasługi dla Republiki Austrii – 1958
• Kollana Orderu Al-Khalifa – 1966, Bahrajn
• Wielka Wstęga Orderu Leopolda – 1960, Belgia
• Wielka Kollana Orderu Krzyża Południa – 1965, Brazylia
• Order Białego Lwa I klasy – 1943, Czechosłowacja
• Order Słonia – 1959, Dania
• Order Muhammada Ali – 1939, Egipt
• Wielka Wstęga Orderu Nilu – 1965, Egipt
• Order Salomona – 1964 Etiopia
• Krzyż Wielki Orderu Lwa Finlandii – 1970, Finlandia
• Krzyż Wojenny 1939-1945 – 1945 Francja
• Krzyż Wielki Orderu Zbawiciela – 1960, Grecja
• Kollana Orderu Izabeli Katolickiej – 1957 Hiszpania
• Kollana Orderu Karola III – 1970, Hiszpania
• Order Jarzma i Strzał – 1957, Hiszpania
• Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Lwa Niderlandzkiego – 1959, Holandia
• Kollana Wielkiego Orderu Haszymitów – Królestwo Iraku
• Order Chryzantemy – 1958, Japonia
• Order Al-Husajna Ibn Alego – 1949, Jordania
• Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia – 1949, Jordania
• Order Gwiazdy Jugosłowiańskiej – 1966, Jugosławia
• Kollana Orderu Niepodległości – 1966, Katar
• Kollana Orderu Mubaraka Wielkiego – 1966, Kuwejt
• Wielka Kollana Orderu Idrisa I – 1958, Królestwo Libii
• Order Korony Królestwa – 1968 Malezja
• Order Mohammediya – 1966, Maroko
• Kollana Orderu Orła Azteków – 1975, Meksyk
• Krzyż Wielki Orderu Ojaswi Rajanya – 1960, Nepal
• Stopień Specjalny Krzyża Wielkiego Orderu Zasługi RFN – 1954, RFN
• Krzyż Wielki Orderu św. Olafa – 1961, Norwegia
• Wojskowy Order Omanu I klasy – 1973, Oman
• Order Pakistanu I klasy – 1959, Pakistan
• Wielka Kollana Orderu Infanta Henryka – 1967, Portugalia
• Królewski Order Serafinów – 1967, Szwecja
• Chief Commander Legii Zasługi – 1947, USA
• Order Domowy Chakri – 1968, Tajlandia
• Order Przyjaznych Chmur I klasy – 1946, Tajwan
• Wielka Wstęga Orderu Niepodległości – 1965, Tunezja
• Order Złotej Ostrogi – 1948 Watykan
• Order Flagi Węgierskiej Republiki Ludowej z Diamentami I klasy – 1966, Węgry
• Order Łaźni – 1942, Wielka Brytania
• Honorowy Rycerz Krzyża Wielkiego Królewskiego Orderu Wiktorii – 1948, Wielka Brytania
• Królewski Łańcuch Wiktorii – 1948, Wielka Brytania
• Order Annuncjaty – Włochy
• Kawaler Krzyża Wielkiego Udekorowany Wielką Wstęgą Orderu Zasługi Republiki Włoskiej – 1957, Włochy
• Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Świętych Maurycego i Łazarza – 1976, Włochy
• Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Korony Włoch – 1976, Włochy