Front wschodni: 149 osób zginęło w wyniku niemieckiej pacyfikacji białoruskiej wsi Chatyń, przeprowadzonej w odwecie za zabicie kapitana Schutzpolizei i mistrza olimpijskiego w pchnięciu kulą z Igrzysk w Berlinie Hansa Woellkego

Chatyń (biał. i ros. Хатынь) – uroczysko w rejonie łohojskim, obwodu mińskiego Białorusi.

Dawniej w tym miejscu położona była wieś, która została spalona wraz z mieszkańcami 22 marca 1943 roku przez niemieckie SS-Sonderkommando Dirlewanger pod przywództwem SS-Sturmbannführera Oskara Dirlewangera oraz 118. Batalion Policji Pomocniczej (Ukrainische Schutzmannschafts Bataillon F/118), złożony z ukraińskich ochotników, członków OUN i byłych żołnierzy Armii Czerwonej, którzy po wzięciu do niewoli przez Niemców przeszli na ich stronę. Zastępcą szefa sztabu 118. batalionu był wówczas były porucznik Armii Czerwonej Grigorij Wasiura, skazany w ZSRR w 1986 roku na karę śmierci.

Wybór Chatynia przez władze sowieckie, spośród wielu podobnie zniszczonych miejscowości Białorusi, był spowodowany przez podobieństwo nazwy "Chatyń" do "Katyń" (w angielskiej transkrypcji z cyrylicy nazwy te różnią się jedną literą: "Khatyn" i "Katyn") i miał służyć dezinformacji na temat zbrodni katyńskiej – do chwili obecnej we wszystkich rosyjskich podręcznikach historii jest wspominana zbrodnia w Chatyniu, była ona nagłaśniana również na arenie międzynarodowej (np. poprzez zapraszanie na rocznicowe obchody delegacji zagranicznych i głów państw, m.in. Richarda Nixona). Rosyjska historyk Natalia Lebiediewa uważa, że chodziło o to, by powiązać zbrodnię katyńską z Niemcami.

Przebieg wydarzeń

Rankiem 22 marca dwa oddziały: SS-Sonderkommando Dirlewanger i 118. batalion Schuma wkroczyły do wioski. Mieszkańcy nie wiedzieli o tym, że tego samego dnia w napadzie na niemiecką kolumnę samochodową w odległości 6 km od Chatynia został zabity kapitan Schutzpolizei Hans Woellke. Naziści postanowili wziąć odwet na ludności cywilnej, przekonani, że wieśniacy pomagali partyzantom. Wszyscy mieszkańcy, łącznie z osobami starszymi i dziećmi, zostali zaprowadzeni do stodoły; ci, którzy próbowali uciec, zostali natychmiast zastrzeleni. Napastnicy zaryglowali stodołę, obłożyli ją słomą, oblali benzyną i podpalili. W ten sposób śmierć poniosło 149 osób, w tym 75 dzieci poniżej 16 roku życia.

Pomnik ofiar

Obecnie w Chatyniu znajduje się odsłonięty 5 lipca 1969 roku kompleks monumentalnych pomników poświęconych zamordowanym. Główna figura wykonana z brązu o wysokości 6,1 m przedstawia mężczyznę, który trzyma w rękach martwego chłopca. Przedstawia on prawdziwy fakt związany z mordem chatyńskim - ojciec, 56-letni Juzif Kamiński, także ranny i poparzony w czasie masakry, po odzyskaniu przytomności rzeczywiście znalazł wśród spalonych zwłok pomordowanych dogorywającego własnego syna, który zmarł na jego rękach.

Miejsce po każdym spalonym domu wioski Chatyń otacza symboliczny fundament. W środku każdego z 26 fundamentów stoi obelisk zwieńczony dzwonem, który symbolizuje komin po spalonej chacie. Pojedyncze dzwony "odzywają się" co 30 sekund, aby uzmysłowić zwiedzającym fakt, że w czasie II wojny światowej co pół minuty ginął jeden obywatel Białorusi.

Jednym z symbolicznych elementów kompleksu cmentarnego są także trzy brzozy zasadzone w formie kwadratu 2x2, w którym w jednym miejscu brakuje drzewa, co symbolizuje fakt śmierci co czwartego mieszkańca Białorusi w czasie II wojny światowej. Białoruś poniosła największe procentowe straty wśród ludności spośród wszystkich państw biorących udział w tej wojnie. Przed brzozami płonie wieczny płomień pamięci.

Zwiedzający, chcąc odczytać napis, który znajduje się na płycie pomnikowej (2 miliony 230 tysięcy. Zginął co czwarty.), muszą się schylić i w ten sposób, nawet nie zamierzając, oddać pokłon pomordowanym. Wśród przywódców państw, którzy odwiedzili Chatyń byli m.in. Richard Nixon, Fidel Castro, Rajiv Gandhi i Jiang Zemin.

Kompleks cmentarny Chatyń upamiętnia także inne masakry wśród ludności cywilnej na Białorusi podczas II wojny światowej. Każdej spalonej i wymordowanej wiosce czy miejscowości poświęcona jest mogiła na symbolicznym "cmentarzu miejscowości". Specjalna ściana pamięci poświęcona jest ofiarom obozów koncentracyjnych – każda z wnęk tej ściany reprezentuje obozy, gdzie życie straciło co najmniej 20 000 ofiar.