Walenty Wańkowicz

Walenty Wilhelm Wańkowicz herbu Lis (ur. 14 lutego 1799 w Kalużycach, zm. 12 maja 1842 w Paryżu) – malarz, przedstawiciel klasycyzmu i romantyzmu, członek wileńskiej szkoły malarskiej.

Walenty Wańkowicz urodził się w Kalużycach nad Uszą w rodowym majątku Wańkowiczów w powiecie ihumeńskim, w ówczesnej guberni mińskiej. Był synem Melchiora Wańkowicza, sędziego mińskiego, i Scholastyki z Goreckich herbu Dołęga, siostry Antoniego Goreckiego. Naukę rozpoczął w 1811 w przyszłej Akademii Połockiej, gdzie wykładowcą architektury cywilnej, wojskowej i rysunku był Jakub Pesling, i którą ukończył z wyróżnieniem w 1817. Od 1818 studiował na Cesarskim Uniwersytecie Wileńskim, na Wydziale Literatury i Sztuk Pięknych, pod kierunkiem Jana Rustema i (do 1820) Jana Damela. W latach 1825–1828 kontynuował studia w Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu pod kierunkiem Aleksieja Jegorowa i Wasilija Szebujewa, wychowanków tejże Akademii. W latach 1827–1828 namalował słynny portret Adama Mickiewicza, z którym się przyjaźnił. W Petersburgu Wańkowicz namalował też portrety m.in. Aleksandra Puszkina (obraz zaginiony), Melchiora Wańkowicza, ojca artysty, Marii Szymanowskiej, Antoniego Goreckiego. W uznaniu dorobku artystycznego Wańkowicza senat Akademii przyznał mu w 1832 tytuł członka akademii.

W 1829, po powrocie z Petersburga, Wańkowicz osiadł w Ślepiance Małej. W Mińsku Litewskim prowadził pracownię z Janem Damelem, często też wyjeżdżał do Wilna. W tym czasie namalował m.in. dwa portrety Andrzeja Towiańskiego, pod silnym wpływem którego pozostawał, i Karoliny Towiańskiej; wizerunki obojga wykonał również w miniaturze. Portretował też rodziców Towiańskiego, Ferdynanda Gutta, szwagra Towiańskiego, i jego żonę (wszystkie zaginęły w 1944). W 1834 namalował alegoryczny całopostaciowy portret Napoleona Bonapartego Napoleon przy ognisku.

Wujem Walentego Wańkowicza był polski poeta emigracyjny Antoni Gorecki.

Wańkowicz pochowany został na Cmentarzu Montmartre.

Muzeum

W 2000 roku w Mińsku, w dawnym dworze Wańkowiczów otwarto muzeum poświęcone artyście. Ponieważ budynek w czasach ZSRR pełnił funkcje mieszkalne, nie zachowały się żadne elementy wnętrza z epoki. Większość eksponatów, w tym obrazy Wańkowicza, zostały wypożyczone z muzeów w Warszawie.

Przynależność kulturowa

Z dziedzictwem kulturowym Walentego Wańkowicza identyfikują się zarówno Polacy, jak i Białorusini. Liczna polska literatura fachowa z dziedziny historii kultury i sztuki opisuje malarza jako artystę polskiego. Są to m.in. Dzieje kultury polskiej Aleksandra Brücknera, Nowoczesne malarstwo polskie 1764-1939 Tadeusza Dobrowolskiego, Malarstwo polskie Stefana Kozakiewicza oraz Dzieje Polski porozbiorowe (1795–1921) Mariana Kukiela. Niektóre białoruskie opracowania opisują jednak Walentego Wańkowicza jako artystę o białoruskich korzeniach i z pogranicza kultur, związanego także z kulturą Białorusi. Autorzy książki pt. „Historyja biełaruskaha mastactwa” określili go jako twórcę, który wpisał jasną stronę do historii białoruskiego malarstwa pierwszej połowy XIX wieku. „Encykłapiedyja historyi Biełarusi” stwierdza, że artysta pochodził ze starodawnego białoruskiego rodu Wańkowiczów, a jego twórczość związana jest z życiem artystycznym Białorusi, Litwy i Polski. Polski reportażysta-podróżnik Marek A. Koprowski uważa, że ekspozycja o Wańkowiczu w muzeum w Mińsku urządzona została tak, by sugerować, że był on artystą białoruskim. Koprowski określa „białorutenizację” malarza mianem dziwnej i sztucznej. Jego zdaniem Wańkowicz w swojej twórczości nie czerpał nawet inspiracji z białoruskich motywów, natomiast to, że tworzył on na ziemi należącej obecnie do Białorusi nie znaczy, że można go przypisywać do białoruskiej kultury.