Walerian Czuma

Walerian Czuma (ur. 24 grudnia 1890 w Niepołomicach, zm. 7 kwietnia 1962 w Wrexham, Walia), generał brygady Wojska Polskiego, komendant Straży Granicznej, działacz społeczny, dowódca obrony Warszawy we wrześniu 1939.

Walerian Czuma studiował rolnictwo w Wiedniu, gdzie wstąpił do Drużyn Strzeleckich. Podczas pierwszej wojny światowej od 1914 dowódca batalionu 3 pułku piechoty Legionów – kapitan z września 1916. W czasie przebijania się Polskiego Korpusu Posiłkowego przez front austriacko-rosyjski pod Rarańczą 15 lutego 1918 dowódca batalionu, aż do przejścia 3 pułku przez front. Walczył pod Kaniowem. W okresie kwiecień – sierpień 1918 polski komendant placu w Moskwie, zajmuje się ewakuacją Polaków i rekrutacją do polskich oddziałów. Od sierpnia 1918 – w stopniu majora organizował 5 Dywizję Strzelców Polskich, zwaną też Dywizją Syberyjską, która walczyła wspólnie z wojskami admirała Aleksandra Kołczaka, Korpusem Czesko-Słowackim i siłami ekspedycyjnymi Ententy przeciwko siłom bolszewickim. W składzie jego dywizji walczyło też kilka monitorów rzecznych, patrolujących rzekę Ob, co czyni z gen. Czumy organizatora pierwszej polskiej floty wojennej od czasów rozbiorów. Po walkach z Armią Czerwoną dostał się do niewoli i więziony był w Krasnojarsku i Omsku, a od 6 listopada 1920 w moskiewskim więzieniu na Butyrkach. 17 stycznia 1922 roku wymieniony na sowieckich komisarzy. Po dojściu do zdrowia objął nowe obowiązki. Pułkownik ze starszeństwem z 1 stycznia 1919.

W dwudziestoleciu międzywojennym na różnych stanowiskach dowódczych. Grudzień 1922 – maj 1927 dowódca piechoty dywizyjnej i pełniący obowiązki dowódcy 19 Dywizji Piechoty. Maj 1927 – luty 1928 komendant Obszaru Warownego Wilno. Marzec 1928 – luty 1939 dowódca 5 Dywizji Piechoty. Generał brygady z 1 stycznia 1929. 15 lutego 1939 mianowany przez Prezydenta RP komendantem Straży Granicznej. Działał na granicy zachodniej. Działał aktywnie w kilku organizacjach społecznych, m.in. w Straży Mogił Polskich Bohaterów, organizacji, która zainicjowała budowę Cmentarza Obrońców Lwowa.

3 września 1939 otrzymał nominację na dowódcę obrony Warszawy. Początkowo dysponował jedynie skromnymi siłami garnizonu miejskiego, jednak w krótkim czasie zdołał zgromadzić całkiem pokaźne siły (ok. 70 tys. oficerów i żołnierzy) złożone częściowo z rozbitych jednostek cofających się na Warszawę, maruderów oraz z cywilnych ochotników. 8 września dowództwo całości Armii Warszawa objął gen. Juliusz Rómmel, jednak za całość obrony Warszawy do 29 września odpowiedzialny był Czuma. Od 22 września użycie odwodów oraz rozkazy dla wschodniego brzegu Wisły wymagały akceptacji gen. Rómmla. Z rozkazu gen. Rómmla, dowódcy Armii Warszawa, wojska obrony Warszawy pod dowództwem gen.Czumy nie wspierały zaczepnie działań armii Poznań, Pomorze i Łódź, przechodząc do skutecznej obrony. Obrony wspieranej tysiącami cywilów pracujących przy budowie rowów przeciwczołgowych, barykad i umocnień.

Po kapitulacji Warszawy w niewoli niemieckiej w Oflag VIIA Murnau. Stamtąd w 1945 wyzwolony przez wojska amerykańskie.

Po wojnie pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii, gdzie zajmował się uprawą trzyakrowej działki spółdzielni rolniczej w Lark. Nie uczestniczył w życiu publicznym. Zmarł na emigracji. Pochowany pierwotnie we Wrexham; 2 lipca 2004 prochy przeniesiono na Cmentarz Powązkowski w Warszawie (kwatera II C 27).

Jego nazwiskiem zostały nazwane ulice: na warszawskim Bemowie w rodzinnych Niepołomicach oraz w Wadowicach gdzie mieszkał przez kilka lat i uczęszczał do gimnazjum. W 1999 Placówce Straży Granicznej Warszawa-Okęcie nadano imię gen. bryg. Waleriana Czumy. W 2006 Szkoła Podstawowa w Zawadce została nazwana jego imieniem.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1937)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Niepodległości z Mieczami
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie)
• Złoty Krzyż Zasługi - 1928
• Krzyż Komandorski Legii Honorowej (Francja)
• Krzyż Leopolda (Belgia)