Witold Chodźko

Witold Chodźko herbu Kościesza (ur. 1 listopada 1875 w Piotrkowie Trybunalskim, zm. 17 stycznia 1954 w Lublinie) – polski lekarz psychiatra i neurolog, społecznik, polityk, minister zdrowia publicznego i opieki społecznej, wolnomularz.

Rodzina Chodźków herbu Kościesza

Witold Chodźko był synem Leonarda i Zofii z domu Jasińskiej. Rodzina Chodźków była znana i rozgałęziona na Litwie. W Polskim Słowniku Biograficznym umieszczono życiorysy ośmiu Chodźków zasłużonych dla nauki i literatury polskiej. Dziad Witolda, Jan Chodźko gospodarzył na roli w majątku Wilejkowicze w parafii Żodziszki, miał kilkoro dzieci, z których najstarszy Tyburcy Chodźko, za udział w powstaniu styczniowym został w 1864 zesłany do Wiatki, gdzie przebywał 27 lat. Drugi i najmłodszy syn Leonard, ojciec Witolda, ukończył gimnazjum w Wilnie i w 1865 znalazł się w Piotrkowie Trybunalskim, gdzie został współwydawcą czasopisma „Tydzień”, do którego pisywał artykuły wstępne i literackie. Następnie założył księgarnię. W 1883 przerwał pracę z powodu gruźlicy płuc, przeniósł się do rodziny na Litwę, gdzie zmarł.

Ojciec Aleksandry, filologa klasycznego – żony Zbigniewa Domaniewskiego (muzyka) oraz Marii (architekta) – żony architekta Jana Zachwatowicza, wybitnego konserwatora zabytków. Dziadek Krystyny Zachwatowicz (scenografa) – żony Andrzeja Wajdy (reżysera) i Joanny Katarzyny Zachwatowicz-Jasieńskiej (muzyka) – żony Ksawerego Jasieńskiego (spikera Polskiego Radia).

Kształcenie się

W 1894 został przyjęty na Wydział Lekarski Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie uzyskał dyplom lekarski w 1899. Następnie wyjechał za granicę, aby kształcić się w neurologii.

W Paryżu odbywał staż w klinice Alexisa Joffroya w Hôpital de la Pitié-Salpêtrière.

Był także asystentem na oddziale neurologicznym dr Józefa Babińskiego, pod którego kierunkiem napisał pracę Przyczynek do kwestii objawu ruchu paluchowego Babińskiego, opartą na zbadaniu przeszło tysiąca chorych i zdrowych.

Z Paryża wyjechał do Grazu do Kliniki Neurologicznej Gabriela Antona.

Praca naukowa i zawodowa

Po powrocie do kraju i wobec niemożności uzyskania płatnego etatu w szpitalach warszawskich, osiadł w osadzie Zaremby Kościelne koło Małkini jako lekarz wolno praktykujący. Zaistniała możliwość zatrudnienia go w Lublinie, gdzie Władysław Olechnowicz miał prywatną lecznicę dla chorych psychicznie. Przeniósł się do Lublina i został jego asystentem w 1901. W 1902 nadetatowym (bezpłatnym) asystentem w Szpitalu św. Wincentego a Paulo w Lublinie. W 1903 został przeniesiony na stanowisko ordynatora do Szpitala św. Jana Bożego. W tym szpitalu prowadził już samodzielnie, jako młodszy ordynator oddział psychiatryczny 1907. Następnie otrzymał stanowisko dyrektora Szpitala dla Psychicznie i Nerwowo Chorych w Kochanówce koło Łodzi. Posadę tę objął w 1907 i sprawował ją do 1914. Po wyjeździe z Kochanówki objął w latach 1914–1915 kierownictwo psychiatrycznego zakładu dla psychicznie chorych w Czerwonym Borze pod Radzyminem. Od 1915 był ordynatorem Oddziału Psychiatrycznego w Szpitalu Św. Jana Bożego w Warszawie i pracował tam do 1918 roku.

Działalność ministerialna

Tymczasowa Rada Stanu powołała go 15 lutego 1917 na stanowisko kierownika Referatu Zdrowia Publicznego w Departamencie Spraw Wewnętrznych. Następnie z referatu stworzono wydział, potem sekcję i Dyrekcję Służby Zdrowia Publicznego. Był dyrektorem Służby Zdrowia, Opieki Społecznej i Ochrony Pracy Spraw Wewnętrznych Rady Regencyjnej do 1918. Kierował kolejno wszystkimi szczeblami organizacyjnymi zarówno w Radzie Stanu, jak i w Radzie Regencyjnej za czasów premiera rządu Jana Kucharzewskiego.

4 kwietnia 1918 Rada Regencyjna wyłączyła dział zdrowia z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i przekazała Ministerstwu Opieki Społecznej i Ochrony Pracy. Chodźko dalej kierował tam departamentem i następnie Rada Regencyjna wydzieliła 30 grudnia 1918 z tego ministerstwa nowy resort, tzn. Ministerstwo Zdrowia Publicznego i Opieki Społecznej.

Naczelnik Państwa Józef Piłsudski mianował Chodźkę 13 grudnia 1918 podsekretarzem stanu w tym Ministerstwie, powierzając mu jednocześnie kierownictwo tego resortu.

Przy zmianie gabinetu ministrem zdrowia został mianowany 16 stycznia 1919 doc. higieny Tomasz Janiszewski z ramienia PSL "Piast", który pozostawał na tym stanowisku do 1919. Przez ten czas Chodźko nadal był podsekretarzem stanu. W grudniu 1919 roku został mianowany na stanowisko kierownika resortu w stopniu podsekretarza stanu.

Witold Chodźko był zwolennikiem eugeniki. Podczas piastowania stanowiska ministra zdrowia odgrywał istotną rolę w propagowaniu działań i metod eugenicznych. Innymi osobami, które należąc do ruchu eugenicznego pełnili funkcje ministerialne byli: Tomasz Janiszewski, Leon Wernic, Stefan Kramsztyk, Edward Loth.

Działalność zawodowa (Warszawa)

• 1921 Nadzwyczajny Komisarz do Walki z Epidemiami
• 1924–1926 dyrektor Polskiego Komitetu Pomocy Dzieciom i lekarz neurolog w studenckiej Kasie Chorych
• 1926–1939 kierownik Państwowej Szkoły Higieny przy ul. Chocimskiej 24
• 1928–1933 prezes Związku Zakładu Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych
• 1929–1931 rządowy komisarz Ogólnopaństwowego Związku Kas Chorych
• 1928–1933 wiceprzewodniczący, a od 1934 roku komisarz Scalonego Zakładu Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych

Działalność w Lidze Narodów

Był delegatem Rządu Polskiego w Lidze Narodów:

• 1920 – w Międzynarodowym Urzędzie Higieny Publicznej w Genewie,
• 1920 – w Radzie LN,
• 1921 – powołany przez Radę LN na stałego członka Komitetu Higieny LN,
• 1922 – drugi delegat na III Zgromadzenie Ogólne LN,
• 1928 – z-ca delegata na IX Zgromadzenie Ogólne LN,
• 1929 – z-ca delegata na X Zgromadzenie LN,
• 1930 – od tego roku delegat do Komisji Doradczej LN,
• 1930 – powołany przez Komitet Higieny LN na przewodniczącego Komisji ds. Ośrodków Zdrowia,
• 1930 – członek Komisji Doradczej LN ds. Opieki nad Dziećmi i Młodzieżą,
• 1930 – z-ca delegata na XI Zgromadzenie LN,
• 1931 – do Komisji Doradczej LN do Walki z Handlem Narkotykami,
• 1931 – przewodniczący Delegacji Rządu na Międzynarodową Konferencję w sprawie ograniczenia fabrykacji narkotyków i przewodniczący jej komisji technicznej,
• 1931 – z-ca delegata na XII Zgromadzenie Ogólne LN,
• 1933 – delegat do Rady Administracyjnej przy Wysokim Komisarzu do spraw uchodźców z Niemiec,
• 1934 – delegat na XV Zgromadzenie Ogólne LN,
• 1936 – przewodniczący Komisji Opiumowej LN,
• 1938 – przewodniczący Komitetu Przygotowawczego do konferencji międzynarodowej w sprawie ograniczenia produkcji opium.

Działalność polityczna

Był członkiem Ligi Państwowej Polskiej. Od 1917 należał do Centrum Narodowego. Był członkiem Stronnictwa Postępowej Demokracji.

Był członkiem Rady Najwyższej Loży Masońskiej "Prawda". Z tego powodu Leon Chajn uważał, że profesorowie Uniwersytetu Warszawskiego nie wysunęli jego kandydatury do Nagrody Nobla.

Działalność społeczna

Był członkiem Towarzystwa Lekarskiego Lubelskiego, brał udział w Komisji do Spraw Przemysłu Lekarskiego T.L.L., został członkiem Oddziału Lubelskiego Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego. Brał czynny udział w Towarzystwie Oświatowo-Kulturalnym "Światło", którego przewodniczącym był Stefan Żeromski, a W. Chodźko jego zastępcą. Był współzałożycielem i przewodniczącym do chwili wyjazdu z Lublina Towarzystwa "Kropla Mleka". Przewodniczył Polskiemu Towarzystwu Psychiatrycznemu. Był wiceprezesem i prezesem Polskiego Komitetu Walki z Handlem Kobietami i Dziećmi (1923); prezesem Federacji Polskich Stowarzyszeń Ligi Narodów (1925), wiceprezesem Centralnego Komitetu Społecznego Ofiarom Powodzi (1925), członkiem Rady Głównej Ligi Obrony Powietrznej Państwa (1927), prezesem Naczelnej Izby Lekarskiej (1929–1934), prezesem Rady Fundacji im. Jakuba Potockiego i prezesem Polskiego Towarzystwa Medycyny Zapobiegawczej (1935–1936).

Działalność w okresie okupacji hitlerowskiej

Działał w zakresie spraw zdrowotnych w Polskim Komitecie Opiekuńczym miasta stołecznego Warszawy i był zastępcą prezesa Stołecznego Komitetu Samopomocy Społecznej. Był pracownikiem biblioteki Państwowej Szkoły Higieny i naczelnym lekarzem Grodziskiego Oddziału Polskiego Czerwonego Krzyża

Działalność po II wojnie światowej

• 1945 prezes Zarządu Warszawskiego Towarzystwa Opieki nad Nerwowo i Umysłowo Chorymi
• 1945 członek Tymczasowego Zarządu Naczelnej Izby Lekarskiej
• 1945 członek Państwowej Rady Zdrowia.
• 1945 profesor nadzwyczajny Katedry Higieny Ogólnej na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• 1947 profesor zwyczajny i kierownik Katedry Higieny Ogólnej i Społecznej Wydziału Lekarskiego UMCS
• 1951 inicjator i jeden z założycieli Zespołu Naukowo-Badawczego dla Chorób Zawodowych Wsi, przekształconego następnie w Instytut Medycyny i Higieny Wsi w Lublinie (obecnie Instytut Medycyny Wsi im. Witolda Chodźki).

Wybrane publikacje

• Organizacja i służby zdrowia publicznego w mieście st. Warszawie, Warszawa 1916.
• Szpitalnictwo i sprawy sanitarne w budżecie miasta st. Warszawy na r. 1917, Warszawa 1917.
• Organizacja państwowej służby i zdrowia w Królestwie Polskim w przeszłości i chwili obecnej, Warszawa 1917.
• Polskie prawodawstwo sanitarne w rozwoju historycznym, Warszawa 1917.

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Komandorski Legii Honorowej
• Krzyż Wielki Orderu Korony Italii
• Krzyż Wielki Orderu Korony Rumunii
• Order św. Sawy II klasy
• Złoty Krzyż Zasługi I klasy