Władysław Hańcza

Władysław Hańcza; właściwie Władysław Tosik (ur. 18 maja 1905 w Łodzi, zm. 19 listopada 1977 w Warszawie) – polski aktor, reżyser, pedagog.

Młodość i kariera sceniczna

Urodził się w Łodzi 18 maja 1905 w rodzinie związanej z przemysłem włókienniczym. Naprawdę nazywał się Władysław Tosik, a nazwisko zmienił na początku lat 30. W 1924 zdał maturę w Gimnazjum Humanistycznym im. ks. I. Skorupki w Łodzi. Początkowo miał być inżynierem włókiennikiem, ale sprawy rodzinne przeszkodziły mu w wyjeździe na studia do Belgii. Wtedy zdecydował przenieść się do Poznania, gdzie na Uniwersytecie Poznańskim podjął studia filozoficzne i polonistyczne. W 1927 rozpoczął również naukę w Szkole Dramatycznej przy Teatrze Polskim w Poznaniu, statystując także na scenie. 27 listopada 1927 zadebiutował jako aktor na poznańskiej scenie rolą Hermesa w przedstawieniu Noc listopadowa według Wyspiańskiego. W czerwcu 1929 zdał egzamin kwalifikacyjny ZASP-u i stał się pełnoprawnym aktorem. Na poznańskiej scenie występował do roku 1930, później do wybuchu wojny grał kolejno w: Teatrze Śląskim w Katowicach w latach 1930–1931, Teatrze Miejskim w Toruniu w latach 1931–1932, Teatrze Stanisławy Wysockiej w Łodzi w latach 1932–1933, ponownie w Teatrze Polskim w Poznaniu w latach 1933–1937 oraz w Teatrze Miejskim w Łodzi w latach 1937–1939. Tuż przed wybuchem wojny przeniósł się do Warszawy, gdzie miał grać w Teatrze Narodowym. W czasie wojny pracował w Warszawie jako magazynier i konwojent. Po upadku powstania warszawskiego został wywieziony przez Niemców do obozu pracy w Chociebużu, gdzie przebywał od października 1944 do maja 1945. Po powrocie do kraju występował w latach 1945–1946 i 1947–1948 w Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi, a w sezonie 1946–1947 krótko grał w Krakowie, gdzie zadebiutował również jako reżyser teatralny. W 1948 rozpoczął pracę w Teatrze Polskim w Warszawie, którego aktorem pozostał aż do śmierci w 1977. Lektor Polskiej Kroniki Filmowej w latach 1944–1953. Przez wiele lat był wykładowcą PWST w Warszawie.

Kariera filmowa

W filmie zadebiutował dopiero po wojnie rolą byłego obozowego kapo Filipa w filmie Dwie godziny z 1946 (premiera odbyła się w 1957). To właśnie role filmowe przyniosły Hańczy największą popularność i uznanie. Zagrał w ok. 40 filmach i serialach telewizyjnych; kreował zwykle role drugoplanowe, jednak jego wyrazista sylwetka, dykcja i charakterystyczny głos zwracały uwagę i utrwalały się w pamięci. Prawdziwą sławę i stałe miejsce w pamięci widzów przyniosły mu głównie trzy wybitne filmowe kreacje. Pierwsza z nich to Władysław Kargul w komediowej trylogii Sylwestra Chęcińskiego, na którą składają się filmy: Sami swoi (1967), Nie ma mocnych (1974) oraz Kochaj albo rzuć (1977). Stworzył w nich niezapomniany duet z Wacławem Kowalskim. Kolejnymi wielkimi rolami Hańczy były: Maciej Boryna w serialu Chłopi (1971–1972) Jana Rybkowskiego oraz Janusz Radziwiłł w Potopie (1974) Jerzego Hoffmana.

Życie prywatne

Pierwszą żoną Władysława Hańcza była aktorka Helena Chaniecka. Byli małżeństwem od 1929 do rozwodu w latach 30. Mieli jednego syna, również Władysława (ur. 1932 – zm. 1966). Jego drugą żoną była popularna aktorka Barbara Ludwiżanka. Byli małżeństwem do śmierci Hańczy w 1977. Nie mieli dzieci.

Hańcza zachorował niespodziewanie jesienią 1977. Trafił do szpitala w Warszawie, gdzie zmarł 19 listopada 1977. Miał 72 lata. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 167-III-4). W 1990 spoczęła obok niego żona, Barbara Ludwiżanka.

22 lipca 1973 roku otrzymał nagrodę ministra kultury i sztuki I stopnia.

Filmografia

Filmy

• Dwie godziny (1947, premiera 1957), jako Filip, obozowy kapo
• Stalowe serca (1948), jako inż. Karol
• Żołnierz zwycięstwa (1953), jako gen. Janczar
• Jadą goście, jadą... (1962), jako proboszcz
• Upał (1964), jako premier (tylko głos)
• Miejsce dla jednego (1965), jako dyrektor Rybicki
• Popioły (1965), jako ojciec Rafała Olbromskiego
• Kochankowie z Marony (1966), jako Gulbiński
• Sami swoi[5] (1967), jako Władysław Kargul
• Tortura nadziei (1967), jako Wielki Inkwizytor
• Ja gorę! (1967; nowela w cyklu Opowieści niezwykłe), jako duch księcia Wilibalda (tylko głos)
• Hrabina Cosel (1968), jako gen. Schulenburg
• Pan Wołodyjowski (1968), jako stary Nowowiejski
• Dzięcioł (1970), jako mjr Maksymilian Przebóg-Łaski, teść Stefana
• Epilog norymberski (1970), jako Hjalmar Schacht
• Romantyczni (1970), jako dziedzic Nawrocki
• Pięć i pół bladego Józka (1971), jako proboszcz
• Kłopotliwy gość (1971), jako przewodniczący Rady Narodowej
• Diament radży (1971), jako gen. Thomas Vandeleur
• Niebieskie jak Morze Czarne (1971), jako dyrektor występujący w telewizji
• Kaprysy Łazarza (1972), jako proboszcz
• Chłopi (1973), jako Maciej Boryna
• Potop (1974), jako książę Janusz Radziwiłł
• Nie ma mocnych (1974), jako Władysław Kargul
• Kazimierz Wielki (1975), jako arcybiskup Bogoria
• Dzieje grzechu (1975), jako dr Wielgosiński
• Doktor Judym (1975), jako dyrektor Kalinowicz
• Noce i dnie (1975), jako Jan Łada
• Karino (1976), jako prezes klubu jeździeckiego
• Zielone - minione... (1976)
• Kochaj albo rzuć (1977), jako Władysław Kargul
• Granica (1977), jako minister

Seriale telewizyjne

• Stawka większa niż życie (1967–1968), jako hrabia Edwin Wąsowski (w odc. 6 pod tytułem „Żelazny Krzyż”)
• Hrabina Cosel (1968), jako gen. Schulenburg
• Przygody pana Michała (1969), jako stary Nowowiejski
• Chłopi (1971–1972), jako Maciej Boryna
• Stawiam na Tolka Banana (1973), jako „Fater” – ojciec Wacka
• Wielka miłość Balzaka (1973), jako Karol Hański
• Droga (1973), jako Władysław Kargul
• Czterdziestolatek (1974–1977), jako ojciec Magdy
• Karino (1974), jako prezes klubu jeździeckiego
• Noce i dnie (1977), jako Jan Łada

Ważniejsze role teatralne

• Horsztyński, jako Horsztyński
• Rozdroże miłości (1947), jako ksiądz Jan
• Na dnie (1949), jako Bubnow
• Lorenzaccio (1955), jako Alexandro Medici
• Dziady (1955), jako Senator
• Maria Stuart (1958), jako Botwel
• Mazepa (1958), jako Wojewoda
• Don Carlos (1960), jako Inkwizytor (także reżyseria)
• Pożądanie w cieniu wiązów (1961), jako Cabot
• Król Lear (1962), jako król Lear
• Bracia Karamazow (1963), jako Fiodor
• Borys Godunow (1963), jako Borys Godunow
• Lilla Weneda (1968), jako Derwid
• Martwe dusze, (1969); reżyseria
• Zmierzch długiego dnia (1972), jako James Tyrone
• Przy pełni księżyca (1977), jak Matwiej (ostatnia teatralna rola)

Słuchowiska dla dzieci

• Czerwony kapturek (1961), jako Wilk

Odznaczenia

• Order Sztandaru Pracy I klasy (1976)
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1964)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1955)
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955)